Biografie

Beschouwing

Harm Botman heeft als fotograaf altijd zijn eigen plan getrokken, zowel in de manier waarop hij met fotografie omging en -gaat, als in zijn onderwerpkeuzen. Fotografie in verenigingsverband was aan hem niet besteed. Opgegroeid in een omgeving waarin natuur en spel belangrijke elementen waren, ontwikkelde hij zich tot een wat vrijgevochten jongeman die zich nauwelijks kon schikken in het keurslijf van school en planmatig leren. In zijn manier van fotograferen, niet zelden met onverwachte camerastandpunten en technieken, uit zich die onafhankelijke en speelse geest. De natuur en het leven zelf zijn zijn leermeesters. Op ieder gebied – als vogelaar, fotograaf, ontwerper, timmerman, vliegtuigbouwer – is hij een autodidact te noemen. Zijn belangstelling voor vogels ‘erfde’ hij van grootvader Botman, een goede vogelaar die bevriend was met vogelfotograaf Adolphe Burdet (1868-1940).

Botmans reis- en onderneminglust heeft hem in alle delen van de wereld gebracht en hem interessante buitenlandse vriendschappen en contacten bezorgd. Al op jonge leeftijd begon hij met reizen en liftte hij door de Verenigde Staten. Reizen doet hij tot op de dag van vandaag. Nieuwsgierigheid is zijn drijfveer – en soms een zeldzame vogel als de grondgaai het excuus – om exotische oorden te bezoeken, al dan niet in gezelschap van gelijkgestemde (fotografen)vrienden, verenigd in het “Groot Grondgaaien Genootschap”. Zo reisde hij fotograferend door de Verenigde Staten, Gambia, Senegal, Kazachstan, Wit Rusland, Oman en recent nog door Cuba.Harm werd geboren in het koetshuis van het landgoed Woestduin. In het non-conformistische, kunstzinnige milieu van zijn moeder en grootmoeder speelde ook de broer van zijn moeder, vormgever Karel Suyling, een rol. Suyling en fotograaf Kees Pot kwamen regelmatig op Woestduin en bespraken daar hun projecten. Zo leerde Harm spelenderwijs het belang en de betekenis van vormgeving kennen.

In zijn tienerjaren begon Harm dagboekachtige fotografische notities te maken. In en rond het huis op Woestduin pakten Harm, zijn broer Machiel, hun boezemvrienden Matthijs en Frits Dijkstra, zonen van een valkenier, en hun ouders regelmatig de fotocamera om vast te leggen wat zij beleefden: spannende jongensavonturen met vliegtuigen, boten, roofvogels, honden en Akke, Harms tamme kauwtje.

Gefascineerd door vliegtuigen maakten Harm en Matthijs fietstochten naar vliegvelden en namen de camera mee. Op verschillende luchtmachtbases leerde Harm snel en scherp straaljagers te fotograferen. Vanaf zijn vijftiende jaar drukte hij zijn foto’s zelf af. Fotografie ging zijn leven meer beheersen dan de HBS en een logische keuze leek dan ook om naar de MTS voor fotografie en fototechniek in Den Haag te gaan. Daar leerde hij in het eerste jaar veel technieken. In het tweede jaar ontdekte hij bij de theoretische vakken van Paul Heyse voor het eerst de edele procedés waaronder de gomdruk. Omdat de school hem geen toestemming gaf deze techniek (“welke immers uit de tijd is”) in de praktijk uit te voeren, verliet hij de MTS zonder die opleiding af te maken. Twee jaar later bezocht hij de fotocollectie van het Leidse Prentenkabinet, waar conservator Ingeborg Leijerzapf hem originele gomdrukken liet zien. In de bibliotheek van het Prentenkabinet bestudeerde hij vervolgens de recepten en handleidingen, aan de hand waarvan hij steeds betere resultaten behaalde. Door deze ontmoeting en de latere samenwerking met Leijerzapf ontwikkelde hij een intense belangstelling voor historische fotoverzamelingen.

Direct na zijn vertrek van de MTS voor fotografie en fototechniek ging Botman aan de slag als vrij werkend fotograaf. Op verzoek van de Haarlemse fotograaf Ted Dobson werd hij docent aan de Volksuniversiteit van Haarlem. Een groep leerlingen bracht het onder zijn leiding tot een overzichtstentoonstelling in de Canon Photo Gallery in Amsterdam. Enkelen van hen werden fotograaf, onder wie Piet Veel en Sjan Bijman. Dobson introduceerde Botman ook bij de VNU, waar hij reportages en portretten maakte voor de VNU-bladen Panorama en Libelle. Bij het Haarlemse modellenbureau “People” van Cylia van Dijk fotografeerde hij modellen in de studio. In die eerste jaren van zijn leven als fotograaf nam hij ook opdrachten voor het fotograferen van architectuur en grote bouwprojecten aan, onder andere van projectontwikkelaar Dura in Hoofddorp.

De natuur en het (duin)landschap waarin Botman is opgegroeid, zijn gezin, collega’s en vrienden, zijn reizen, alles wat hem na aan het hart ligt is onderwerp van zijn fotografie. Zijn foto’s zijn evenzeer documentair als verslagen van persoonlijke belevenissen. De boekdummy Kindertjes in de stad is een voorbeeld van zijn documentaire belangstelling. Opvallend is de manier waarop hij de kinderen fotografeerde, juist niet op kindhoogte zoals in die tijd nog werd aanbevolen. In Franse steden en dorpen fotografeerde hij jarenlang muurreclames. Het type letters van deze opschriften en de staat van vergankelijkheid waarin zij veelal verkeerden, inspireerden hem om een compleet alfabet van ‘regen- en windletters’ te ontwerpen en uit te snijden.

Een andere vorm van documentaire fotografie die Botman met passie beoefent, maar weinig publiceert, is popfotografie. Vroege opnamen van de Rolling Stones, The Who, Rod Stewart en The Faces, The Flying Burrito Brothers, de Bintangs, Alquin, Nederlandse en Engelse popfestivals en groepen Hells Angels die op festivals ‘toezicht hielden’ zijn te vinden in Botmans fotoarchief, dat naar schatting zo’n 90.000 opnamen telt. Recentelijk fotografeerde hij Gillian Welch en David Rawlings in zowel Londen als Parijs.

Vaak was en is Botman zelf de aanjager van een opdracht, zoals bijvoorbeeld bij de luchtfoto’s die hij momenteel voor landschapsbeherende instellingen maakt, zoals Staatsbosbeheer, Landschap Noord-Holland, de Provincie Noord-Holland en Waternet. Net als bij deze nieuwe specialisatie heeft hij ook in het verleden door bijzondere specialisaties opdrachten weten te creëren, als fotograaf maar ook als drukker van historische en eigentijdse negatievencollecties, als vormgever en als tentoonstellingsmaker.

Van begin af aan heeft hij bepaalde onderwerpen en thema’s seriematig aangepakt. Zo fotografeert hij al sinds haar veertiende jaar zijn vriendin en levenspartner Carla en maakte uit een selectie daarvan het portfolio The Carli Series 66-82, in het Engels en Frans uitgegeven door Atelier Philippe Salaün. Als een bijna filmische reeks stelde hij in 1981 de Akke-serie samen uit teruggevonden jeugdfoto’s. In twee- en drieluiken presenteerde hij grote gomdrukken van duinlandschappen.

Gomdrukken vormen een bijzonder aspect van Botmans vrije werk. Al tijdens zijn opleiding aan de MTS werd hij geraakt door de bijzondere druktechnieken van picturalisten als Henri Berssenbrugge, Adriaan Boer, Bernard Eilers en Leonard Misonne. Later bestudeerde hij hun werken in de collectie van het Leidse Prentenkabinet en ging met behulp van oude gomdrukhandleidingen zelf experimenteren. In Waterlandkerkje in Zeeuws-Vlaanderen maakte Botman in 1975 landschapsfoto’s die hij uitwerkte tot reeksen gomdrukken. Deze werden in het najaar van 1976 voor het eerst tentoongesteld in Galerie De Bleeker aan de Bleekersvaartweg in Heemstede.

Zijn belangstelling voor de gomdruk en zijn resultaten raakten bij het tijdschrift Foto bekend en op verzoek van redacteur Wim Broekman schreef hij een moderne handleiding. Vervolgens werd hij door prof.ir. E.J.G. Schermerhorn uitgenodigd om bij hem thuis de techniek van de broomoliedruk te beoefenen en door Johan de Zoete werd hij ingewijd in de techniek van de heliogravure. Toch blijft hij de gomdruk “als mooiste fotografische techniek ooit” zien, vanwege de ongekende kracht en diepverzadigde tonen die dit procedé kan leveren.

Tijdens zijn periode aan de Bleekersvaart drukte Botman de metersgrote drieluiken van de duinen van de Gemeentelijke Waterleidingen Amsterdam in gomdruk. Van het waterleidingbedrijf kreeg hij later de opdracht om de drieluiken die inmiddels allemaal waren verkocht, op te nemen in een als leporello vormgegeven boekje.

Als gevolg van zijn passie voor de gomdruktechniek ontwikkelde Botman een groot gevoel voor de materiële en tactiele aspecten van het medium fotografie. Hij heeft niet alleen een fascinatie voor de rijkdom van de oude technieken, maar ook voor de invloeden van de tijd op het materiaal, de kwetsbaarheid van bekraste, beschadigde en bijna verloren geraakte beelden en negatieven. Reflectie op dit niet onbelangrijke aspect van het medium is een belangrijke drijfveer voor zijn omgang met fotografie.

Een treffend voorbeeld van deze reflectie vormt de Akke-serie uit 1981. In dat jaar vond Harm Botman negen zwart-wit films terug vol vergeten jeugdherinneringen, die hij samen met broer, ouders en vriendjes ooit had vastgelegd. Uit de teruggevonden negatieven selecteerde Botman vijfentwintig sequenties die als gemeenschappelijk thema hebben: de ervaringen en fantasieën van blije, levenslustige kinderen, hun honden en een tamme kauw. Hij presenteerde deze opnamen als een-, twee- of drieluik, precies zoals zij op de negatiefstroken elkaar opvolgden. Bewegingsonscherpte, schijnbare dubbelbeelden, een vervolgverhaal, tegenstellingen, allerlei vormgevingselementen die de fotografie in zich heeft, komen in de serie voor. Daarnaast vertelt de Akke-serie het verhaal van zoekgeraakte, vergeten, beschadigde en in zekere zin amateuristische snapshotopnamen die een nieuwe waardering krijgen. Tezamen vormden de oude en de nieuwe beeldelementen van deze serie een in begin jaren tachtig nog niet als zodanig herkend concept: een fotografisch kunstwerk met reflectie op zijn eigen geschiedenis. De Akke-serie kreeg in het buitenland aandacht met tentoonstellingen in Parijs, Milaan, Cardiff en Barcelona en een publicatie in het fototijdschrift European Photography. In Nederland besteedde Perspektief er aandacht aan.

Botman is zich na en naast de gomdruktechniek vooral gaan toeleggen op hoogwaardige zwart-wit drukmethoden. Ook specialiseerde hij zich in het gebruiken van verschillende toonbaden (zoals sepia-, uraan- en seleniumtoners) om de zichtbare en onzichtbare kwaliteit van het zwart-wit beeld verder te verbeteren. Hij leerde het métier samen met de Parijse fotograaf Philippe Salaün. Tijdens een verblijf van vier maanden werkten zij samen aan de oprichting van Salaüns drukatelier. Allerlei technieken, toegespitst op het in opdracht behandelen van kwetsbaar en waardevol negatiefmateriaal, werden bestudeerd en uitgeprobeerd en samen drukten zij de eerste grote opdracht: het werk van Robert Doisneau. Daarna werkten zij aan opdrachten voor het drukken van negatieven van Willy Ronis, Izis, Sedou Keïta, Malick Sidibé en Jean Paul Pigozzi. In de periode dat hij zijn atelier aan de Bleekersvaart in Heemstede had (vanaf 1982) begon Botman ook in Nederland met drukopdrachten voor andere fotografen. Zijn gespecialiseerde kennis van het afdrukken in zwart-wit en van historisch fotomateriaal vormden een goede combinatie om zich te ontwikkelen tot een vooraanstaand drukker. Tegen het eind van de jaren tachtig kreeg hij van het Leidse Prentenkabinet opdracht negatieven van Emmy Andriesse af te drukken voor publicaties en tentoonstellingen. Hij bestudeerde haar materiaal en haar manier van fotograferen en drukken en kreeg daardoor het nodige inzicht om met zijn ‘nieuwe’ drukken zo verantwoord mogelijk bij haar werkwijze te blijven. Belangrijke opdrachten van andere fotobeherende instellingen volgden, zoals bijvoorbeeld de opdracht om alle negatieven van George Hendrik Breitner af te drukken voor het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie (RKD). Een groot aantal daarvan was niet eerder afgedrukt. Daarna heeft hij in zijn eigen atelier historische negatieven afgedrukt van Paul Citroen, Willem Witsen, Piet Zwart, Meinard Woldringh, Willem van der Poll en Wim Berssenbrugge. Deze afdrukken waren bedoeld voor portfolio’s, tentoonstellingen en fotoboeken. Naderhand zijn de drukken voor een belangrijk deel in de negatievenbeherende instellingen opgenomen.

Voor eigentijdse fotografen drukte en drukt Botman werk van onder anderen Peter Baren, Rebekka Engelhard, Frits Berends, Fons Brasser, Anita van der Krol, Winfred Evers, Kim Zwarts, Ilse Frech, Ousmane Ndiaye Dago, Erick Ahounou en Alioune Bâ (de laatste drie voor de hoofdtentoonstelling van de manifestatie Noorderlicht in 2000).

In 2005 kreeg Botman de opdracht van Joost Elffers, de zoon van Emmy Andriesse, om een selectie te maken van opnamen die zij in begin jaren vijftig in Sestri Levante in Italië had gemaakt. Meer dan tachtig grote afdrukken werden vervolgens “teruggebracht naar waar zij waren gemaakt”, tentoongesteld in het gemeentehuis en door Elffers als geschenk aangeboden aan de gemeente van Sestri Levante. Enkele door Emmy gefotografeerde inwoners waren daarbij aanwezig.

fotograferen van en met modelvliegtuigjes

Als tiener fotografeerde Harm Botman zelfgebouwde vliegtuigjes. Om spannende effecten te krijgen stak hij deze in brand en fotografeerde ze als ze brandend neerstortten. Die fascinatie voor vliegen is weer in zijn werk teruggekomen, maar nu in combinatie met camera’s die hij vanuit de lucht laat fotograferen via draadloze bediening vanaf de grond. Sinds 2003 bouwt hij geavanceerde radiografisch bestuurde, fluisterstille vliegtuigjes van koolstof, glasfiber en piepschuim, waaraan of waarin een digitale camera kan worden bevestigd. Door een groothoeklens te gebruiken kan hij vanaf lage hoogte fotograferen op de manier waarop vogels kijken: recht naar beneden en tegelijk ook naar de verre horizon, beide met grote scherpte. Deze specialisatie (daar waar ‘normale’ luchtfotografen niet kunnen komen) heeft hij inmiddels uitgebreid met een op afstand bestuurbare camera op een twaalf meter lange mast. Hij maakt luchtfoto’s boven Noord- en Zuid-Holland, maar nam in 2004 zijn vliegtuigje ook mee voor een reis langs de Gambia-rivier, door Senegal en in 2006 naar Sestri Levante in Italië. Momenteel werkt hij in het kader van zijn luchtfotografie aan een boekproject over (opnieuw) de duinen.

Techniek is voor Botman op speelse wijze onderdeel van zijn fotografie. Hij heeft vele verschillende typen camera’s gebruikt, deels uit nieuwsgierigheid en plezier maar ook doelgericht vanwege de typische ‘footprint’ van een lens, het formaat of het type film. De standaardlens van 50 mm heef hij altijd een eerlijke lens gevonden, omdat deze overeenkomt met het normale gezichtsperspectief, en deze heeft hij dan ook veel gebruikt. Als belangrijke camera’s noemt hij de Werra 1, de Olympus PenF halfkleinbeeld, een Polaroid SX-70 en 50/60 cm, een oude dubbel-8 filmcamera waar beeldjes als ‘stills’ uit werden gebruikt (onder meer bij de theatervoorstelling Dominee Fluit … en als hij dat doet is hij zielsbedroefd in 1981, waar voorbij gierende wolkenluchten beeld voor beeld werden geprojecteerd), maar ook een Rollei 35, een Leica M3 en een oude Hasselblad met een bijzondere Distagon groothoek. De Pentax waarmee hij in 1970 op het popfestival van Kralingen fotografeerde was de aanleiding tot het contact met Philippe Salaün die met dezelfde camera liep te fotograferen. Hun uitwisseling van lenzen bleek de start van een levenslange uitwisseling van ideeën. Al sinds het begin van de jaren tachtig gebruikt Botman ook typische amateurcamera’s zoals een Agfa Clack, een paarsgele Instamatic en een onooglijk digitaal Aldi cameraatje, die serieus en beroepsmatig worden ingezet. “Geportretteerden reageren immers anders wanneer er indrukwekkende professionele apparatuur voor de neus wordt gehouden.” Daarnaast vind hij de beeldtaal van deze goedkope en inferieure camera’s vaak opvallend en verrassend. Terwijl Botman al vijfendertig jaar zwart-wit drukt (met Leitz Focomat 1C en 2C vergroters), beschouwt hij de overgang van analoge naar digitale fotografie “als een positieve spagaat” waarbij hij de huidige omslag naar digitale kleur voor zichzelf als een revolutie beschouwt: “(…) alsof ik weer helemaal opnieuw mag beginnen, maar nu in een gekleurde wereld.” Momenteel maakt hij scans van negatieven met een Imacon-scanner en vervaardigt hij naast analoge ook digitale inkjet prints met ultrachrome inkten.

Botman nam meermalen het initiatief om tentoonstellingen naar Haarlemse locaties te halen of nieuwe tentoonstellingen te bedenken. Bij de realisatie van zijn plan om de overzichtstentoonstelling van Jacques Henri Lartigue (1985) naar Nederland te halen en bij de vertoning van de door Manfred Heiting samengestelde show Polaroid Selections 4 (1989) zocht hij samenwerking met het Frans Halsmuseum. Ook de tentoonstelling Spaarnestad Fotoarchief Haarlem, Twee miljoen foto’s (1986) vond plaats in de Vishal van het Frans Halsmuseum. Botman was verantwoordelijk voor het initiatief, het concept, de samenstelling, de vormgeving en de organisatie van de tentoonstelling. Daarnaast stelde hij de gelijknamige catalogus samen en tekende hij voor de vormgeving daarvan. Een opvallend onderdeel van de promotie van deze tentoonstelling was het door Botman ontworpen en getypografeerde grote duotone affiche van ‘de heer Van Es’, persfotograaf, naar een anoniem portretafdrukje dat hij uit de Spaarnestadcollectie had opgediept. Deze poster was in de grote Abri’s van menig station en in de grote steden te zien.

In het kader van het 150-jarig bestaan van de fotografie in 1989 initieerde Botman een tentoonstelling over de fotografie van George Hendrik Breitner en realiseerde deze in samenwerking met Teylers Museum. De originele tentoonstellingsdrukken van Adriaan Boer haalde hij voor een expositie naar het Gemeentehuis van Bloemendaal en naar de Kloostergangen van het Haarlemse Stadhuis. Zijn contacten met Teylers Museum zorgden in 1990 voor een tentoonstelling van heliogravures uit het Amerikaanse tijdschrift Camera Work (1903-1917), onder andere uit de collecties van Adriaan Boer en van het Leidse Prentenkabinet.

In samenwerking met medewerkers en studenten van het Prentenkabinet van de Universiteit Leiden ontwierp en realiseerde Botman de tentoonstellingen Juwelen uit een fotocollectie (Van Goghmuseum, 1998) en Juwelen voor een fotomuseum (Teylers Museum, 1998). Beide tentoonstellingen moesten de fotocollectie van het Prentenkabinet zichtbaar op de kaart zetten om bezuinigingen en zelfs afstoting uit de Leidse Universiteit te voorkomen. Voor een daarop volgende tentoonstelling uit de collectie van het Leidse Prentenkabinet, Henri Berssenbrugge passie-energie-fotografie (Rotterdamse Kunsthal, 2001), maakte Botman eveneens het tentoonstellingsconcept en verzorgde de inrichting in de Rotterdamse Kunsthal. Samen met de conservator van het Prentenkabinet maakte hij de eindselectie voor de tentoonstelling en voor het gelijknamige boek, dat hij eveneens vormgaf.

Tot zijn meest recente producties behoort het concept, de samenstelling en vormgeving van de expositie Oorlog en Bevrijding in 3D. Foto’s van Den Haag van Wim Berssenbrugge over de door Johan Degewij gevonden kleurenstereodia’s uit de Tweede Wereldoorlog van deze Haagse fotograaf (een neef van Henri Berssenbrugge) voor het Haags Historisch Museum. Ook verzorgde hij de digitale beeldbewerking en de afdrukken voor deze tentoonstelling. Door zijn toedoen werd op deze expositie de enige in Nederland bewaard gebleven Duitse V2 raket in de zaal getoond. Hij schreef het script en verzorgde samen met de filmers Jan Musch en Tijs Tinbergen de documentaire voorstelling in stereoprojectie Wim Berssenbrugge, fotograaf in oorlogstijd.

Door zijn relatie met het Leidse Prentenkabinet leerde Botman het belang en de mogelijkheden kennen van een historische collectie. Toen dan ook de grote Spaarnestad fotocollectie door de VNU zou worden afgestoten en daardoor een onzekere (mogelijk buitenlandse) toekomst tegemoet zou gaan, sprong hij met enkele Haarlemse collega’s in de bres om deze omvangrijke collectie voor Nederland te behouden. Vanuit zijn kennis van de fotohistorie en van de Nederlandse fotografische infrastructuur trachtte hij samen met anderen een plan te ontwikkelen voor de vestiging van een Nederlands fotocentrum in het Haarlemse complex van de firma Enschede. Daar zouden de initiatieven van het in 1983 opgerichte Bibliofiel en Grafisch Genootschap “Het Beschreven Blad” om in Haarlem een grafisch museum op te richten en de pogingen om de Spaarnestad fotocollectie een nieuw onderkomen te geven, kunnen samenkomen in het Nederlands Foto- & Grafisch Centrum (NF&GC). Botman werd bestuurslid van de nieuwe stichting en tevens lid van “Het Beschreven Blad”. Na een jaar of twee bleek het NF&GC geen haalbare optie. De Spaarnestad fotocollectie was inmiddels veilig gesteld als stichting Spaarnestad Fotoarchief onder het formele beheer van het Haarlems Gemeentearchief. Botman bleef er als bestuurslid jarenlang bij betrokken. Na diverse naamsveranderingen, met als laatste Spaarnestad Photo, wordt deze zeer omvangrijke collectie in 2011 opgenomen in het Nationaal Archief in Den Haag.

Naast zijn initiatieven om de Spaarnestad fotocollectie te behouden, spande Botman zich in voor het onderbrengen van de nalatenschap van Adriaan Boer. Ook regelde Botman de overdracht van de fotobibliotheek van de Canon Photo Gallery aan het Spaarnestad Fotoarchief, nadat de Gallery door het Canon-concern was opgeheven. Verder wist hij twee bijzondere collecties te redden voordat deze vernietigd zouden worden: de negatief- en positiefarchieven uit de jaren 1930-1970 van de Haarlemse straatfotograaf Toon Vrenegoor en het complete archief van de bollen- en bloemenfotograaf Leendert Blok (1895-1986).

Harm Botman heeft als fotograaf in het buitenland (vooral in Frankrijk) meer aandacht getrokken dan in Nederland. Met zijn groot formaat gomdrukken kreeg hij eind jaren zeventig in eigen land naamsbekendheid en de Akke-serie verstevigde die naam, maar voor velen in de Nederlandse museale en fotowereld is hij toch vooral de zwart-wit drukker van (historische) negatieven en de initiator/ontwerper van tentoonstellingen en boeken. Als zodanig heeft hij foto’s van buitenlandse en Nederlandse fotografen voor een groot publiek toegankelijk gemaakt. Tekenend voor zijn betrokkenheid bij de fotografiegeschiedenis is de manier waarop hij zich vaak belangeloos heeft ingezet voor het behoud van fotocollecties door er al dan niet via de media aandacht voor te vragen, anderen te attenderen, erbij te betrekken en te (laten) lobbyen bij de politiek en subsidiënten.

Hoewel belangrijke onderdelen van Botmans fotowerk weinig of zelfs niet bekend zijn, is de kwaliteit van wat hij maakt(e) daar niet minder om. Zijn oeuvre toont een opvallende mengeling van persoonlijke en documentaire fotografie. Eigenzinnige vormgeving en verfijnde techniek geven daaraan een specifiek karakter. Botman reflecteert meer op eigen werk en leven en op historische fotografie dan dat hij wordt geraakt door tijdsgebonden invloeden. Vooral zijn seriematig terugkerende, vaak zeer intieme onderwerpen, hebben hoogtepunten opgeleverd die de Nederlandse fotografie beslist verrijken.

Documentatie