Helena van der Kraan
Lotte Stekelenburg
Extract
Begin jaren zeventig pakte beeldend kunstenaar Helena van der Kraan een fotocamera om uiteenlopende artistieke activiteiten te documenteren. Vanaf dat moment ontdekte zij de mogelijkheden van de fotografie als zelfstandig medium. Met veel aandacht voor vormaspecten legde zij zich vervolgens toe op het fotograferen van haar persoonlijke omgeving. In de loop van de tijd heeft zij daarvoor verscheidene technieken gebruikt. Inmiddels bezit zij een gevarieerd fotografisch oeuvre, waarmee zij een bijzondere bijdrage levert aan de Nederlandse fotografie.
Biografie
|
1940 |
Helena van der Kraan wordt geboren als Helena Jirina Mázl op 14 juni in Praag, Bohemen. Haar vader Otakar Václav Mázl is advocaat en haar moeder Anna Kristina Kubrycht onderwijzeres. |
|
1945-‘47 |
Binnen korte tijd verliest Helena haar broertje, haar zusje en daarna haar moeder. |
|
1954 |
Helena gaat naar het middelbaar onderwijs. Zij volgt het gymnasium, vergelijkbaar met het schooltype zoals wij dat hier kennen, echter zonder Grieks en Latijn, maar met vakken als vaderlandsliefde, politieke bewustwording en schietlessen. Op het gymnasium wordt Helena lid van een ondergrondse surrealistische kunstenaarsgroep. Zij schildert en schrijft gedichten en verhalen. |
|
1957 |
Na haar eindexamen wil Helena zich aanmelden voor de kunstacademie, maar dat wordt haar om politieke redenen niet toegestaan. Zij mag een technische studie volgen en kiest voor bouwkunde, maar stopt na een jaar omdat zij toch kunstenaar wil worden. |
|
1958-‘63 |
Helena moet gaan werken en heeft verschillende baantjes bij de propaganda-afdeling van staatsbedrijven, onder andere bij de post. In deze tijd blijft zij actief schilderen en grafiek maken. Zij meldt zich meerdere malen aan voor een kunstopleiding, maar haar pogingen zijn tevergeefs. |
|
1962 |
Zij begint met freelance werkzaamheden als grafisch ontwerper en blijft schilderen. |
|
1968 |
In augustus eindigt door Russische interventie de Praagse Lente. Helena besluit haar land te verlaten en vestigt zich in Nederland. Zij bezoekt een taal- en adaptatiecursus voor buitenlandse studenten en komt daar in contact met academiedocenten. Zij adviseren haar zich aan te melden bij de postacademische kunstopleiding Ateliers ’63 in Haarlem en zij wordt aangenomen. Hier leert zij kunstenaar Axel van der Kraan kennen. |
|
1970 |
In januari trouwen Axel en Helena. Zij gaan wonen in Amsterdam. Met haar eerste camera fotografeert Helena de projecten van Axel. In Amsterdam hebben zij geen geschikte woon- en werkruimte, daarom gaan zij in een boerderij in Ovezande op Zuid-Beveland wonen. |
|
1971 |
Helena en Axel van der Kraan gaan samenwerken aan projecten en installaties. Daarnaast maken zij gezamenlijk hun eerste sculpturen. |
|
1972 |
Hoewel Helena bij voorkeur Van der Kraan wordt genoemd, laat zij alsnog haar meisjesnaam fonetisch aanpassen en veranderen in Maazel. |
|
Naast het schilderen neemt de fotografie een grotere plaats in. Helena van der Kraan heeft haar eerste solotentoonstelling van fotografische werken in het Zeeuws Museum in Middelburg. |
|
|
1973 |
Helena en Axel verhuizen naar Den Haag (Scheveningen). |
|
1974 |
Zij verhuizen naar Rotterdam. |
|
Helena stopt met schilderen en richt zich op de projecten in samenwerking met Axel en op haar eigen fotografie. Zij fotografeert voornamelijk binnenshuis in zwart-wit. |
|
|
1979 |
Fotografische werken van Helena van der Kraan worden opgenomen in de collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam, het Prentenkabinet van de Universiteit Leiden en de Nederlandse Kunst Stichting. |
|
1981 |
Bij het bezoeken van vernissages fotografeert Van der Kraan het aanwezige publiek. Als vervolg hierop ontstaan in de jaren negentig haar fotoseries van bezoekers in musea. |
|
1986 |
Helena van der Kraan heeft haar eerste belangrijke overzichtstentoonstelling in het Gemeentemuseum Den Haag. |
|
1988 |
Zij krijgt belangstelling voor edele procédés, met name gomdruk en cyanotypie. Met deze technieken brengt zij ‘kleur’ in haar beeld. |
|
Zij wordt docent aan de kunstacademie Sint-Joost in Breda. |
|
|
1989 |
Gedurende de jaren tachtig hecht Van der Kraan steeds meer waarde aan de documentaire betekenis van de fotografie. Zij start enkele langlopende projecten door een aantal mensen regelmatig te portretteren. Helena, Elisabeth en Emma, kinderen van vrienden, fotografeert zij vanaf babytijd tot op de dag van vandaag. |
|
Eind 1989 hebben Helena en Axel van der Kraan een tentoonstelling in Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. |
|
|
1992 |
Van der Kraan bezoekt na jaren haar geboortestad Praag en begint daar met het fotograferen van stadsgezichten. |
|
1993 |
Voor de basisschool ‘Het Palet’ in Zoetermeer voert Van der Kraan haar eerste ruimtelijke opdracht uit. Zij experimenteert met het inkleuren van foto’s. |
|
1995 |
Van der Kraan draagt bij aan de ontwikkeling en totstandkoming van de nieuwe postacademische opleiding Post-St. Joost Fotografie in Breda en geeft daar zelf ook les. |
|
Zij krijgt de opdracht om de leden van de Eerste Kamer te portretteren, met als resultaat het boek en de tentoonstelling Senatoren. |
|
|
1997 |
Er volgen meer opdrachten, waaronder het ruimtelijke project Engeltjes voor de Raad van de Kinderbescherming in Rotterdam in opdracht van Bureau Rijksbouwmeester (VROM). |
|
1998 |
Van der Kraan stopt met lesgeven. |
|
Zij maakt de keuze om naast zwart-wit in kleur te fotograferen. |
|
|
2005 |
Het Fotomuseum Den Haag organiseert een retrospectief van Helena van der Kraan. Tevens verschijnt er een boek van haar fotografische oeuvre. |
|
2006 |
Helena fotografeert in opdracht van het Erasmus Medisch Centrum in het ziekenhuis Dijkzigt. |
|
Het Nederlands Fotomuseum koopt de serie Diergaarde Blijdorp van Helena van der Kraan aan, met de bedoeling deze op het internet te plaatsen. |
|
|
2007 |
Helena van der Kraan besluit zich te concentreren op haar vrije werk. Zij ordent bestaand materiaal uit haar oeuvre en stelt daaruit fotoboeken samen voor eventuele publicatie, zoals Stad Rotterdam. |
Beschouwing
Helena van der Kraan benadert het medium fotografie als beeldend kunstenaar. Het grootste deel van haar leven werkt zij als autonoom fotograaf, maar van tijd tot tijd neemt zij opdrachten aan. Zij doet dit echter alleen wanneer de opdracht binnen haar belangstelling valt en benadert het onderwerp op dezelfde wijze als bij vrij werk. Van der Kraan laat zich in haar onderwerpskeuze, benadering en uitwerkingstechniek niet leiden door moderne grillen, maar vaart gestaag haar eigen koers.
Ondanks Van der Kraans belangstelling voor beeldende kunst, kreeg zij in haar geboorteland niet de kans haar artistieke talent te ontwikkelen. Na de Russische inval zorgden Nederlandse vrienden ervoor dat zij in Nederland werd toegelaten. Gewezen op de mogelijkheid in Nederland een postacademische kunstopleiding te volgen, meldde zij zich aan bij Ateliers ’63 in Haarlem en werd aangenomen. Bij Ateliers ’63 kregen beeldend kunstenaars een atelier waar zij zich konden concentreren op hun artistieke ontwikkeling onder begeleiding van bekende kunstenaars. Tijdens deze opleiding kwam beeldend kunstenaar Helena van der Kraan in aanraking met de fotografie, maar zij heeft daarin geen specifiek onderwijs gehad. In feite is zij als fotografe autodidact. Exposities en publicaties over de fotografie vormen haar leerschool.
Helena van der Kraans grafische achtergrond heeft invloed gehad op haar fotografie. Haar aandacht gaat tijdens het fotograferen en afdrukken voornamelijk uit naar formele aspecten. Een gebalanceerde beeldopbouw is waar zij in eerste instantie naar streeft. Elke foto is onderdeel van een studie naar compositie, tonen, tinten, textuur en lichtwerking. Zoals fotohistorica Hripsimé Visser schreef, verliezen thema en onderwerp het in Van der Kraans werk in betekenis van de vorm, waardoor zij haar beelden uittilt boven het categoriseren, waar het medium fotografie al snel toe uitnodigt (Van Sinderen e.a. 2005).
Helena van der Kraan stelt haar stillevens zorgvuldig samen en corrigeert soms de pose van een persoon. Toch krijgen haar foto’s niet het karakter van uitgesproken ensceneringen, omdat zij nooit ver van de werkelijkheid afwijkt en altijd gebruik maakt van bestaand licht.
Door de jaren heen heeft Van der Kraan diverse onderwerpen in beeld gebracht: stilleven, interieur, portret, landschap en stedelijke architectuur. Desondanks is haar oeuvre consistent gericht op één thema, namelijk ‘vorm en beeldopbouw’. Onderwerpen zijn daaraan ondergeschikt. Naar eigen zeggen heeft zij “in feite interesse in alles wat beeld vormt bij de gratie van licht”. Om die reden koos zij haar onderwerpen van begin af aan eenvoudigweg in haar omgeving.
Haar foto’s van vrienden en kennissen uit de kunstwereld zijn geen snapshots, maar beelden van mensen die zich bewust zijn van de aanwezigheid van de fotograaf. Zij kijken op hun gemak in de camera of richten in gedachten verzonken hun blik een andere kant op, terwijl Helena de tijd neemt voor haar aftastende manier van kijken en fotograferen.
Aanvankelijk fotografeerde zij de personen in combinatie met hun omgeving, maar sinds de jaren negentig concentreert zij zich meer op het gezicht en fotografeert zij haar modellen voor een neutraal grijze achterwand. Tot de geportretteerden behoren nog altijd vrienden, kennissen, klusjesmannen en andere mensen die op haar atelier langskomen. Alleen wanneer de portretfoto een goede beeldopbouw bezit en de geportretteerde een natuurlijke rust uitstraalt, krijgt deze een plaats in haar groeiende archief van ‘koppen’, zoals zij ze noemt.
In de jaren negentig heeft zij de ‘kijkende mens’ tot thema gemaakt, door bezoekers in kunstinstellingen te fotograferen. Dit resulteerde in drie publicaties, respectievelijk Musée Rodin, Museum Boijmans Van Beuningen en Arboretum Trompenburg. Deze gaan over het verschijnsel museum, met drie belangrijke componenten: de behuizing, het gebruik van de collecties en het gedrag van de bezoekers.
Vanaf de jaren negentig fotografeert Van der Kraan regelmatig steden. Zij fotografeert, zoals zij zelf omschrijft, “dat wat een grote stad groot maakt; naast de massaliteit van zijn maten, vooral de strengheid en onopgesmuktheid van de buiten het centrum gelegen gebieden. In dat, wat als saai, eentonig en triest wordt bestempeld, is de poëzie van de grote steden in pure vorm aanwezig”. Een andere benadering van stedenfotografie dateert van eind jaren negentig, toen Van der Kraan voor langere perioden bepaalde locaties in kleur fotografeerde. Zij legde deze locaties vast gedurende verschillende seizoenen, weersomstandigheden en dagdelen waardoor de kijker wordt gedwongen details te interpreteren en na te denken over tijdsduur en tijdsverloop. In de daaruit ontstane series, zoals Vista en De Oevers, spelen het object en sociale aspecten wederom een ondergeschikte rol en lijkt lichtwerking tot onderwerp geworden. Het zijn objectieve weergaven van licht-objectwerking, die door fotoconservator Wim van Sinderen zijn vergeleken met de wijze waarop Claude Monet (1840-1927) eind negentiende eeuw consequent de lichtveranderingen van de façade van de kathedraal van Rouen schilderde (Van Sinderen e.a. 2005).
Helena van der Kraan onderschat de documentaire waarde van haar eigen foto’s niet. Zoals zij zelf zegt, “zal elke foto die meer bevat dan een vlakverdeling met het verstrijken van de jaren een tijdsdocument worden, met een eigen documentaire waarde”. Vanuit dit bewustzijn heeft Van der Kraan bijvoorbeeld de kinderen van haar vrienden herhaaldelijk gefotografeerd. Zij beperkt zich daarbij niet tot een vast tijdsbestek, tijdstip, kadrering of camerastandpunt, maar gunt zichzelf volstrekte vrijheid in haar manier van werken.
Helena van der Kraan gebruikt graag diverse technieken, maar het grootste deel van haar oeuvre bestaat uit ontwikkelgelatinezilverdrukken. Van der Kraan vindt de werkzaamheden in de donkere kamer uiterst boeiend. Als beginnend fotograaf ging haar voorkeur uit naar contrastvolle afdrukken. Met de jaren leerde zij de zachte overgangen waarderen. Kleur kwam in haar fotografie toen Van der Kraan in 1988 interesse kreeg in edele procédés als gomdruk, cyanotypie en aquareldruk. Vanuit zelfstudie ontwikkelde zij haar kennis van bijzondere technieken en stelde haar eigen recepten samen. Deze technieken leiden tot een zekere abstractie, door de robuustheid van het dragende materiaal, zoals aquarelpapier bij de serie Senatoren van de leden van de Eerste Kamer. Van der Kraan is in 1996 met deze tijdrovende en bewerkelijke technieken gestopt.
Sindsdien paste zij een andere techniek toe: zij bracht felgekleurde streken pastelkrijt aan op kleine zwartwit-portretten die zij vervolgens liet scannen om er grote waxprints van te maken. Deze niet meer bestaande waxtechniek paste Helena van der Kraan vaak toe wanneer zij monumentale opdrachten maakte die in grote panden kwamen te hangen, zoals in 1998 in het gebouw voor de Raad van de Kinderbescherming in Rotterdam.
Van der Kraan had altijd een voorkeur voor zwart-witfotografie boven kleurenfotografie, omdat het abstracte karakter ervan goed aansloot bij haar grafische achtergrond. Zij stond tot de jaren negentig sceptisch tegenover kleurenfotografie, maar vond dat zij deze techniek niet langer kon negeren. Zij ging experimenteren met kleurenfotografie wanneer tijdsverloop en subtiele lichtwerking een belangrijke rol speelden. Sindsdien werkt zij zowel in kleur als zwart-wit.
Door de digitalisering van de fotografie zijn er een aantal analoge middelen uit de productie genomen, zoals het favoriete Agfa barietpapier van Helena van der Kraan. Zij ondervindt last van deze ontwikkelingen, maar zoekt naar wegen om op eigen manier door te gaan.
Bij de beschouwing van de fotografie van Helena van der Kraan wordt vaak haar afkomst benadrukt. Haar werk uit de vroege jaren zeventig is onmiskenbaar beïnvloed door het opgroeien en indrukken opdoen in Praag. Wie deze beginperiode zou hanteren als karakteristiek voor haar gehele oeuvre, zou voorbij gaan aan haar verdere ontwikkeling in Nederland. Hier kwam zij immers pas in aanraking met de fotografie. Bovendien heeft zij zich laten beïnvloeden door fotografie uit Amerika, Japan en heel Europa.
De niet-oordelende en nuchtere wijze waarop Helena van der Kraan de intieme alledaagse beelden onder de aandacht brengt, is terug te voeren tot de invloed van de zeventiende-eeuwse Nederlandse schilderkunst. Ook de rol van de Nederlandse omgeving is terug te vinden in haar no-nonsens benadering van landschaps- en stadsfotografie. De abstractie van het Nederlandse landschap is uiterst interessant voor een fotograaf die begaan is met vormaspecten.
De foto’s van Helena van der Kraan doen stilstaan bij de gewone dingen in het leven. Zij geven tegenwicht aan de groeiende hoeveelheid beelden die willen overtuigen vanuit engagement of commercie. De toeschouwer is door de grote eenvoud van zowel onderwerp als beeld misschien geneigd een metafoor aan het gefotografeerde te verbinden. Helena van der Kraan probeert echter nooit de interpretatie van de toeschouwer te sturen. Voor haar persoonlijk blijft een fles een fles. Zij vindt troost en schoonheid in de fotografie van het alledaagse en wil dit graag met anderen delen.
Documentatie
Primaire bibliografie
(eigen publicaties: tekst, eventueel met foto’s, maar ook fotoboeken e.d.)
Catalogus tent. Helena van der Kraan. Fotografie, Rotterdam/Den Haag (Helena van der Kraan i.s.m. Galerie Van Beveren/Haags Gemeentemuseum) 1986.
Anoniem [= Helena van der Kraan], Rotterdam bij nacht, in Algemeen Dagblad 9 april 1988, AD zaterdag 3, p. 9.
Catalogus tent. Axel en Helena van der Kraan, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1989.
Helena van der Kraan (foto’s) en Rainer Maria Rilke (tekst), Musée Rodin. Paris/Meudon, Amsterdam (Voetnoot) 1995.
Helena van der Kraan (foto’s), Senatoren, Rotterdam (Galerie Fotomania) 1995.
Helena van der Kraan (foto’s), Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam (Museum Boijmans Van Beuningen) 1996.
Helena van der Kraan (foto’s), Vista, Rotterdam (Stichting Blanco) 1999.
Helena van der Kraan (foto’s), Engeltjes, Den Haag (Ministerie VROM, Rijksgebouwendienst, Bureau Rijksbouwmeester) 1999.
Helena van der Kraan (foto’s) en Rien Vroegindeweij (gedichten), Arboretum Trompenburg, Rotterdam (Stichting Arboretum Trompenburg) 2000.
Frits Gierstberg (eindred.), Helena van der Kraan. Wandelen in het Arboretum Trompenburg, Rotterdam (NFI) 2001 (serie: Foto Opdrachten Rotterdam 2).
Wim van Sinderen e.a. (tekst en red.), Helena van der Kraan, Warnsveld/Den Haag (Terra Lannoo/Fotomuseum Den Haag) 2005.
(foto’s in boeken, tijdschriften en ander drukwerk)
Catalogus tent. Arteder ’82. Fotografia, Bilbao (Bilbao International Exhibition Centre) 1982, p. 634.
William Rothuizen, Hans van Hoek. De onbekende Nederlander van La Grande Parade, in Vrij Nederland (2 februari 1985) 5, p. 2, 13.
Catalogus tent. John van ‘t Slot, Rotterdam (Galerie Delta) z.j. [1986], ongepag.
Ruimte voor vrouwen in de beeldende kunst en architectuur 3 (juni 1986) 2, p. 5.
Folder SBK kunstuitleen [Stichting Beeldende Kunst Amsterdam] zomer 1988.
Catalogus tent. Kunst over de vloer, Amsterdam (Stichting Kunst over de vloer) 1987, p. 114-115.
Rudy Kousbroek, 66 zelfportretten van Nederlandse fotografen, Amsterdam/Den Haag (Nicolaas Henneman Stichting /SDU) 1989, afb. 29.
Metropolis M 9 (januari-februari 1989) 6, omslag, p. 6-7, 12, 20, 28, 36, 44, 52, 60.
Catalogus Verzameld werk III. Stadscollectie 1990, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1990, p. 32-33, 61.
Jerven Ober (red.), Françoise van den Bosch [1944-1977]. Blurring the bounderies of applied art/Over de grenzen, Naarden (Stichting Françoise van den Bosch Foundation) 1990, p. 60-61.
Art i. Kwartaalschrift van de Maatschappij Arti et Amicitiae (december 1990) 7, p. 48-49, 54, 58.
Catalogus tent. Op het eerste gezicht, Oss (Gemeentelijk Museum ‘Jan Cunen Centrum’) 1991, omslag, ongepag.
Catalogus tent. Stof en geest, Velsen/Amsterdam (Gymnasium Felisenum/Praktijkbureau Beeldende Kunstopdrachten) 1991, p. 42-45.
BK Informatie. Bulletin voor beeldende kunstenaars 15 (19 maart 1993) 2, p. 20.
Brochure Topos Architecten BV, Waddinxveen 1994, p. 3, 5, 9, 11.
Alert 10 (september 1994) 9, p. 58.
Xavier de Maistre, Reis door mijn kamer, Amsterdam (Voetnoot) 1995, t.o. p. 28.
Fotonet 1 (september 1995) 1, p. 16.
Singer Bulletin (oktober 1995) 3 [themanummer Rodin dubbeltentoonstelling], p. 14.
André Baillon, In de piepzak, Amsterdam/Antwerpen (Nijgh & Van Ditmar/Dedalus) 1996, omslag.
Helena van der Kraan en Bas Czerwinski (foto’s), Zilver. 10 jaar Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam, Rotterdam (Stichting Ouderenhuisvesting Rotterdam) 1996.
Hanneke de Man (samenstelling), Kinderen kiezen kunst/Children’s Choice. Agenda/Diary Museum Boijmans Van Beuningen 1998, Rotterdam (Museum Boijmans Van Beuningen) 1997.
Wim van Sinderen, 200 in 2000, Rotterdam (Kunsthal) 2000, p. 75-76.
Jana Beranova (red.), Beelden in vervoering/Captured Images, Rotterdam (Bèta Imaginations/Stichting Beelden in Vervoering) 2001, p. 12-13.
Two by Two. Agenda Museum Boijmans Van Beuningen 2002, Rotterdam (Museum Boijmans-Van Beuningen) 2001.
Fine Arts Fine Dogs. Agenda Museum Boijmans Van Beuningen 2003, Rotterdam (Museum Boijmans-Van Beuningen) 2002.
Catalogus tent. Link, Amsterdam (Stedelijk Museum Amsterdam) 2003.
Tortuca 6 (2006) 19, p. 33-40.
Lex ter Braak, Jaarverslag 2005 van het Fonds BKVB, Amsterdam (Fonds BKVB) 2006, ongepag.
Gijs van Tuyl, Aanwinsten = Acquisitions, 1993-2003 Stedelijk Museum Amsterdam, Amsterdam (Stedelijk Museum Amsterdam) 2006, p. 210.
Lydia Bogtstra e.a., Dijkzigt Ziekenhuis Rotterdam, Rotterdam (Kunstcommissie Erasmus MC) 2007, ongepag.
Catalogus tent. Art Rotterdam 2007, Rotterdam (Stichting Art Rotterdam) 2007, p. 295.
Wim van Sinderen, Among Photographers, Rotterdam (Veenman Publishers/Fotomuseum Den Haag) 2007, p. 72.
Het Financieele Dagblad 15 september 2007, p. 26.
Helena van der Kraan (foto’s), De vernissage, in Art i. Kwartaalschrift van de Maatschappij Arti et Amicitiae;
1 (augustus/september 1989) 1, p. 10-11.
1 (oktober/november 1989) 2, p. 6-7.
1 (december 1989/januari 1990) 3, p. 6-7.
1 ( april/mei 1990) 4, p. 6-7.
2 (juli 1990) 5, p. 6-7.
2 (september 1990) 6, p. 6-7.
3 (februari 1991) 8, p. 6-7.
3 (mei/juni 1991) 9, p. 6-7
3 (oktober/november 1991) 10/11, p. 6-15.
4 (januari 1992) 12, p. 6-7.
Opdrachten
1986 Gemeentemuseum Den Haag (De Medewerkers).
1987 Stichting ‘Kunst over de vloer’, Amsterdam (exposities in woon- en werkruimten van het Entrepotdok).
1989/1992 Arti et Amicitiae, Amsterdam (De vernissage).
1990 Anneke Bonnema, theaterfotografie (De Boetvaardige Man).
1990 Stichting Francoise van den Bosch, Naarden (foto’s voor boek over sieraden).
1991 Manifestatie ‘Stof en geest’, Gymnasium Felisenum, Velsen-Zuid (Toekomstige herinneringen).
1993 Woningenstichting ‘Onze Woning’, Overschie (kunstwerk in lijst op zijgevel flat).
1993 RK Basisschool Het Palet, Zoetermeer (portretten van kinderen, gomdrukken).
1994 Topos Architecten BV, Waddinxveen (portretfoto’s voor brochure).
1995 Stichting Fotomania, Rotterdam (Senatoren).
1995 Musée Rodin, Parijs (opdracht, boekje en tentoonstelling getiteld Musée Rodin. Paris/Meudon).
1996 Stichting Ouderenhuisvesting, Rotterdam (Zilver).
1997 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam (opdracht en boekje getiteld Boijmans Van Beuningen).
1997 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam (Kinderen kiezen kunst. Agenda 1998).
1997 Bureau Rijksbouwmeester Ministerie VROM, Den Haag (Engeltjes).
1998 Stichting Stedelijke Fotografie Utrecht voor Gemeentearchief, Utrecht (Utrechtse Bestuurders).
1999 Stichting Duchenne Parent Project, Amsterdam (Fotografen voor Duchenne).
2000 Foto Opdrachten Rotterdam, Rotterdam (Wandelen in Arboretum Trompenburg).
2000 Stichting Arboretum Trompenburg, Rotterdam (Arboretum Trompenburg).
2001 Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam (Two by two. Agenda 2002).
2002 Stichting Haarlemmermeer 2002, Hoofddorp (foto’s voor beeldende kunstmanifestatie Pionèri con tutti, t.g.v. 150-jarige bestaan van Haarlemmermeer).
2003 RK Basisschool Het Palet, Zoetermeer (portretten van kinderen).
Secundaire bibliografie
(publicaties over de fotograaf en/of haar werk)
Flip Bool, De medewerkers. Een keuze van Helena van der Kraan, in Henk Overduin (eindred.), Theo van Velzen. Directeur Dienst voor Schone Kunsten 1977-1986, Den Haag (Haags Gemeentemuseum) 1986 p. 18-24 (met foto’s).
Catalogus Rijksaankopen 1985. Werk van hedendaagse beeldende kunstenaars, Amsterdam/Den Haag (Rijksdienst Beeldende Kunst) 1986, p. 17, 169-170 (met foto’s).
Flip Bool, Helena van der Kraan. Fotografie, in Pulchri 14 (1986) 2, p. 24-25.
Anoniem, Helena van der Kraan in Haags Gemeentemuseum, in Ruimte voor vrouwen in de beeldende kunst en architectuur 3 (1986) 1,p. 23.
Bas Roodnat, Bezielende fotografie van Helena van der Kraan, in NRC Handelsblad 22 maart 1986, p. 7.
F. Stiemer, Portret als stilleven, in Algemeen Dagblad 8 april 1986 (met foto’s).
Pauline Terreehorst, Twee tentoonstellingen van Helena van der Kraan. ‘Ik wil goede foto’s maken, geen mooie’, in de Volkskrant 3 mei 1986, p. 11.
Rob Vermeulen, De blik op de omgeving, in Rotterdams Nieuwsblad 9 mei 1986, p. 17.
Sonja Geerlings, Exposities. Geen gezwam, maar Kunst over de Vloer, in Foto 42 (september 1987) 9, p. 64-67.
Catalogus (stipendia) 86-87. Werken op het gebied van fotografie, industriële vormgeving en landschapsarchitectuur van kunstenaars die in de periode 1 juli 1986-1 oktober 1987 een individuele subsidie ontvingen van het Ministerie van WVC, z.p. (Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur/Stichting Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst) 1988, p. 38-39.
Catalogus tent. Axel en Helena van der Kraan. Ruimtelijk werk/Sculpture. Tekeningen, grafiek/Drawings, graphics. Fotografïe/photography, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1989.
Catalogus tent. 89 Fotografie, Eindhoven/ Rotterdam/Venlo/Zwolle (Stichting De Krabbedans/Centrum Beeldende Kunst/Museum van Bommel van Dam/Librije Hedendaagse Kunst) 1989, p. 24-25, 31 (met foto’s).
Linda Roodenburg (inl.), De collectie fotografie, Rotterdam (Centrum Beeldende Kunst-Artoteek Rijnmond) 1989, ongepag.
Anoniem, Axel en Helena van der Kraan. Satirische kijk op de wereld, in Museum Boymans-van Beuningen Rotterdam. November-berichten 1989.
Anoniem, Chabot-prijs voor echtpaar Van der Kraan, in Het Binnenhof 18 november 1989.
Linda Roodenburg, Right form strengthens content. Interview with Helena van der Kraan/Goede vorm maakt de inhoud weerbaar. Interview met Helena van der Kraan, in Perspektief (mei 1990) 38, p. 4-15, 92 (met foto’s).
H. Visser, Figures of the Commonplace/Gedaanten van het alledaagse, in Perspektief (september 1990) 39, p. 18-19.
Anoniem, Gomdrukken. Helena van der Kraan fixeert de oogopslag, in de Volkskrant 8 september 1990, p. 11.
Ronald Bartlema, Kunstenaars positief over ‘Stof en Geest’. Grote namen bij kunstproject Felisenum, in Haarlems Dagblad 2 oktober 1990, p. 11.
Catalogus tent. New spaces of Photography, Wroclaw (NCE “creators”) 1991, p. 81 (met foto’s).
Bart Hofstede, Fotografie als beroep. Over de professionalisering van fotografie als artistiek beroep, Rotterdam (Erasmus Universiteit) 1991, p. 88, 97, 112-113, 178 (doctoraalscriptie Rotterdam).
Jan van den Langenberg e.a., Dr. Brewster & Co, Rotterdam (Centrum Beeldende Kunst) 1991, p. 39, 47.
Ingeborg Leijerzapf e.a. (tekst), Het beslissende beeld. Hoogtepunten uit de Nederlandse fotografie van de 20e eeuw/The Decisive image. Dutch Photography from the 20th Century, Amsterdam (BIS) 1991, p. 68, 198.
Ronald Bartlema, Felisenum Kunstenaarsproject. Stof en Geest, in Haarlems Dagblad 23 maart 1991, p. 14-15.
Mark Peeters, Leraar wordt tureluurs van Struycken in zijn lokaal, in NRC Handelsblad 8 april 1991, p. 7.
Cees van der Geer, ‘Stof en geest’ op Velsens gymnasium. Kunst in de klas is werkelijk een feest, in Haagsche Courant 15 mei 1991, p. 21.
Catalogus tent. Czechoslovak Photography in Exile, Praag (Asociace fotografu) 1992 (met foto’s).
Linda Roodenburg, Fotowerk. Fotografie in opdracht 1986-1992, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1992, p. 100-101, 145, 149, 157, 162 (met foto’s).
Catalogus tent. Morgen gemaakt, Amsterdam (Arti et Amicitiae) 1993, ongepag.
Catalogus tent. Nederlandse fotografie 1970-1990, Nijmegen (Nijmeegs Museum Commanderie van Sint-Jan) 1993, p. 20-23 (met foto’s).
Catalogus tent. Ver = Hier, Sittard (Het Nederlands Fotomuseum) 1993, p. 14-15, 30.
Catalogus Verzameld werk 5. [Stadscollectie 1992], Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1993, p. 24-25, 44, 51-52.
Frits Gierstberg, Fotografie en beeldende kunst, in Willemijn Stokvis en Kitty Zijlmans (red.), Vrij spel. Nederlandse kunst 1970-1990, Amsterdam (Meulenhoff) 1993, p. 125.
Ton Hendriks, Beeldspraak. Fotografie als visuele communicatie, Amsterdam (Focus Publishing BV) 1995, p. 22.
Piet de Jonge en Gerard Forde (red.), Album. De fotoverzameling van/The photographic collection of Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1995, p. 228-230 (met foto’s).
Willem K. Coumans, Expositie met werk Moholy-Nagy en Van der Kraan. Lichtende fotografie in Het Domein Sittard, in De Limburger 1 maart 1995, p. 7.
Maro Ziegler, Het oude beproefde handwerk, in De Telegraaf bijlage Weekeinde, 18 maart 1995, p. 7.
Rob Hammink, Senatoren vereeuwigd in gom, in De Telegraaf bijlage Weekeinde, 5 augustus 1995, p. 2-3 (met foto’s).
Eddie Marsman, Foto’s tonen de waan en werkelijkheid van politici, in NRC Handelsblad 16 september 1995, p. 9.
De bekoring van liet alledaagse/The Charm of the Everyday. Agenda Museum Boijmans Van Beuningen 1997, Rotterdam (Boijmans Van Beuningen) 1996, ongepag.
Anoniem, Rijksmuseum koopt foto’s kamerleden, in Haagsche Courant 22 februari 1996.
Aap noot kunst, Najaarsberichten [Museum Boijmans Van Beuningen] (augustus/september 1997) 7/8, ongepag.
Catalogus Benefit Auction, Rotterdam (Museum Boijmans-van Beuningen) 1999.
Catalogus tent. Ex-tension. Sittard cd-rom bestandcatalogus, Sittard (Museum Het Domein) 1999.
Catalogus tent. Fotografen voor Duchenne, Amsterdam (Duchenne Parent Project) 1999, p. 22-23 (met foto’s).
Catalogus Fotocollectie Hoboken, Rotterdam (Erasmus Universiteit Rotterdam) 2000, p. 35, 43-44.
Catalogus tent. Topographie des Gedächtnisses, Bremen (Agentur für Kulturaustausch) 2001 (met foto’s).
Herman Hoeneveld, Helena van der Kraan. Omfloerste blik op museumzalen, in Kunstbeeld 25 (2001) 4, p. 57.
Helena van der Kraan (geciteerd), XPOSE-Vrijhavens van onze nalatenschap. Foto’s van Helena van der Kraan, in Museumvisie 25 (2001) 1, p. 26-28 (met foto’s).
Anoniem, Jan Dibbets en Helena van der Kraan bij De Pont, in De Tilburgse Koerier 22 februari 2001.
Anoniem, Hortus Conclusus, in NFI News (mei 2001) 17, p. 8-10 (met foto’s).
Ludo Bekkers, Musea in foto’s gevat, in De Morgen 29 maart 2001.
Wim van Sinderen (red.), Fotografen in Nederland. Een anthologie 1852-2002, Amsterdam/Gent/Den Haag (Ludion/Fotomuseum Den Haag) 2002, p. 216-217 (met foto’s).
Marleen Hengeveld, Pioniersbloed in de Haarlemmermeer, in Het Parool 29 april 2002.
Roos van Put, Helena van der Kraan en de schoonheid van alledag, in Haagsche Courant 10 juni 2005, cultuur, p. C2.
Karin Veraart, Verloren in een paar sproeten en een slechtgeschoren kin, in de Volkskrant 26 juli 2002, kunst p. 2V.
Catalogus tent. Halflicht/Halfdonker, Oss (Museum Jan Cunen) 2003 (met foto’s), ongepag.
Catalogus tent. Pionèri con tutti, Hoofddorp (Stichting Haarlemmermeer 2002) 2003, p. 32-33 (met foto’s).
Marjan van Heteren en Carel van Tuyll van Serooskerken (red.), Jacob Maris (1837-1899). Ik denk in materie, Zwolle/Haarlem/Oss (Waanders/Teylers Museum/ Museum Jan Cunen) 2003 p. 92-93 (met foto’s).
Herman Rosenberg, Kijkers bekeken in Het Paleis, in Haagsche Courant 25 juni 2003.
Anoniem, Foto’s in Het Paleis vol oud en leeg licht, in Spits 31 juli 2003, p. 9.
Dominic van den Boogerd, Blue Tuesdays. De Ateliers 1963-2003, Amsterdam (Stichting Ateliers 63) 2004, p. 23, 31, 63-64, 67, 77, 89, 104-106 (met foto).
Wim van Sinderen, O. Wibaut, 12 nieuwe portretten voor de Koninklijke Schouwburg, Zwolle (Waanders Uitgevers) 2004, p. 14-15 (met foto).
Jet Baruch e.a., Document Nederland. Nederland gefotografeerd 1975-2005, Zwolle (Uitgeverij Waanders bv.) 2005, p. 327-329, 451 (met foto’s).
Catalogus tent. Leporello. Een reis door de collectie (1874-2004), Amsterdam (SMCS) 2005.
Merel Bern, Zonder poespas. De pure fotografie van Helena van der Kraan, in de Volkskrant 26 mei 2005, p. 18-19 (met foto’s).
Henny de Lange, Helena van der Kraan zoekt de schoonheid in het alledaagse, in Trouw, bijlage De weekend Gids 11 juni 2005, p. 1, 14-15 (met foto’s).
Richard Ernest, Neobyejný svedek života, in Fotografie Magazin (augustus 2005) 8, p. 1, 13-15 (met foto’s).
Catalogus De Best Verzorgde Boeken 2005, Amsterdam (Stichting De Best Verzorgde Boeken) 2006, p. 144-149 (met foto’s).
Flip Bool e.a. (red.), Nieuwe geschiedenis van de fotografie in Nederland. Dutch Eyes, Zwolle (Waanders i.s.m. Stichting Fotografie in Nederland) 2007, p. 190-191.
Frits Gierstberg, Ontwikkeld aan de Maas, in Passionate 14 (juli-augustus 2007) 4, p. 20-24, 35, 40 (met foto).
Onderscheidingen
1989 Anjerfonds-Chabotprijs (Axel en Helena van der Kraan).
Tentoonstellingen
1972 (e) Middelburg, Zeeuws Museum, Ovezande.
1973 (g) Rotterdam, De Doelen, Kunst uit Zeeland.
1976 (e) Enkhuizen, De Drommedaris, Helena van der Kraan. Foto’s van vrienden, kennissen en buren 1970-1976.
1980 (e) Amsterdam, Galerie Jack Visser, Helena van der Kraan. Foto’s.
1982 (g) Bilbao, Bilbao International Exhibition Centre, Arteder ’82. Fotografia.
1984/1985 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, La Grande Parade.
1985 (e) Amsterdam, De Praktijk, Helena van der Kraan. Foto’s.
1986 (e) Den Haag, Gemeentemuseum Den Haag, Helena van der Kraan. Fotografie.
1986 (e) Den Haag, Gemeentemuseum Den Haag, De medewerkers.
1986 (g) Den Haag, Logement van de Heren van Amsterdam, Rijksdienst Beeldende Kunst, Rijksaankopen 1985.
1986 (g) Gouda, Stedelijke Musea Gouda, 10 jaar Aanwinsten.
1986 (e) Rotterdam, Galerie Van Beveren, Helena van der Kraan. ARTmakers -ARTdealers – ARTlovers.
1986/1987 (g) Rotterdam, Galerie Westsingel 8, Moment opname 1986. Actuele fotografie in Rotterdam.
1987 (g) Amsterdam, Entrepotdok, Kunst over de vloer.
1988 (g) Amsterdam, Stadhouderskade 6, Stipendia 86/87.
1988 (g) Amsterdam, Stichting Beeldende Kunst, Fototentoonstelling uit eigen collectie.
1989 (e) Amsterdam, De Praktijk, Helena van der Kraan. Gomdrukken op klein formaat.
1989 (g) Apeldoorn, Van Reekum Museum, Fotografie van A lot Z, eigen collectie.
1989 (g) Den Haag, Grafiekwinkel Inkt, 22 Fotografen uit Den Haag, Amsterdam, Rotterdam en Dordrecht (Beeld II: Fotografie).
1989 (g) Venlo, Museum van Bommel van Dam, 89 Fotografie, (verkooptentoonstelling gelijktijdig in: Eindhoven, De Krabbedans; Zwolle, Librije Hedendaagse Kunst; Rotterdam, Centrum Beeldende Kunst).
1989/1990 (e) Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen, Axel en Helena van der Kraan. Ruimtelijk werk, foto’s, tekeningen, grafiek.
1990 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Francoise van den Bosch. Sieraden 1968-1977.
1990 (e) Eindhoven, Galerie Pennings, Helena van der Kraan.
1990 (e) Rotterdam, Galerie Het Veem, Helena van der Kraan. Gomdrukken.
1990 (e) Rotterdam, Perspektief, Gedaanten van het alledaagse.
1990 (e) Sittard, Kritzraedthuis. Limburgs Centrum voor Fotografie, Zonder namen.
1991 (g) Amsterdam, Nieuwe Kerk, Het beslissende beeld. Hoogtepunten uit de Nederlandse fotografie van de 20e eeuw (Collectie Stichting Dutch Photography).
1991 (g) Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen, Verzameld werk III.
1991 (g) Rotterdam, Voormalige passagiersterminal van Holland-Amerika-Lijn (HAL), Dr. Brewster & Co. (kunstmanifestatie Beeld ’91).
1991 (g) Velsen, Gymnasium Felisenum, Stof en Geest.
1991 (g) Wroclaw, Museum Narodowe, New Spaces of Photography.
1991 (g) Zwolle, Librije Hedendaagse Kunst, De beeldende foto.
1992 (g) Amsterdam, Beurs van Berlage, Fotowerk, fotografie in opdracht 1986-1992.
1992 (g) Praag, Kunstzaal Mánes, Czechoslovak Photography in Exile (1939-1989).
1992 (g) Rotterdam, RAM Galerie, Different People (Fotografiebiënnale Rotterdam III).
1993 (g) Amsterdam, Arti et Amicitiae, Morgen gemaakt.
1993 (g) Nijmegen, Galerie Marzee, Fotografie 1993-1994.
1993 (g) Nijmegen, Nijmeegs Museum Commanderie van St. Jan, Vrij Spel. Hedendaagse Nederlandse Fotografie 1970-1990.
1993 (g) Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen, Verzameld werk 5.
1993/1994 (g) Sittard, Nederlands Fotomuseum, Ver = hier.
1994 (e) Amsterdam, De Praktijk, Helena van der Kraan. Blond.
1994 (g) Rotterdam, Nederlands Foto Instituut, Hallo Rotterdam.
1995 (g) Breda, Ignatius Ziekenhuis, Opname.
1995 (e) Rotterdam, Kunsthal, Senatoren (manifestatie The Image of Politics).
1995 (g) Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Album, keuze uit de verzameling fotografie.
1995 (g) Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Collect/recollect, Stadscollectie Rotterdam.
1995 (g) Rotterdam, Nederlands Foto Instituut, Work in Progress.
1995 (g) Sittard, Museum Het Domein, Laszlo Moholy-Nagy en Helena van der Kraan.
1995/1996 (e) Laren, Singer Museum, Museé Rodin, Paris-Meudon.
1996 (g) Hasselt, Cultureel Centrum Hasselt, Fotografie als beeldende kunst.
1997 (g) Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Kinderen kiezen kunst.
1999 (g) Haarlem, Spaarnestad Fotoarchief, Fotografen voor Duchenne.
1999 (g) Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, Benefit Auction.
2000 (g) Amsterdam, The Living Room, Gloom.
2000 (e) Rotterdam, XX Multiple Galerie, Vista.
2000/2001 (g) Rotterdam, Kunsthal, Beelden in vervoering.
2001 (g) Bremen, lm Alten Havenspeicher, Topographie des Gedächtnisses. Aktuelle Kunst aus den Niederlanden.
2001 (e) Rotterdam, Arboretum Trompenburg, Arboretum Trompenburg.
2001 (g) Porto, Biblioteca Minicipal Almeida Garrett/Palácio de Cristal, Jardins de Cristal.
2001 (e) Rotterdam, Nederlands Foto Instituut, Hortus Conclusus.
2001 (e) Tilburg, De Pont, Museumfotografie.
2002 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Maskers af!
2002/2003 (g) Den Haag, Fotomuseum Den Haag, Fotografen in Nederland 1852-2002.
2003 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Link.
2003 (e) Den Haag, Escher in het Paleis, Paleis op de foto.
2003 (g) Den Haag, P Studio, From the collections of a gentleman.
2003 (g) Haarlem, Teylers Museum, Jacob Maris.
2003 (g) Oss, Museum Jan Cunen, Halflicht/Halfdonker.
2003 (g) Praag, Museum voor Decoratieve kunsten, Aanwinsten 1992-2002.
2004 (g) Amsterdam, KunstRAI, 12 nieuwe portretten voor de Koninklijke Schouwburg.
2004 (g) Oss, Museum Jan Cunen, Jacob Maris.
2005 (g) Amsterdam, SMCS, Leporello, Een reis door de collectie (1874-2004).
2005 (e) Den Haag, Fotomuseum Den Haag, Helena van der Kraan.
2005 (g) Praag, Museum voor Decoratieve kunsten, Czech photography of the 20th century.
2006 (g) Den Haag, Ministerie van OCW, presentatie Fotomuseum Den Haag.
2007 (g) Rotterdam, Stichting Art Rotterdam, Art Rotterdam.
2007 (g) Den Haag, Fotomuseum Den Haag, Koos Breukel. Onder fotografen.
2007 (e) Den Haag, Escher in het Paleis.
2007 (g) Rotterdam, Nederlands Fotomuseum, Dutch Eyes. Een nieuwe geschiedenis van de fotografie in Nederland.
2007/2008 (g) Rotterdam, Historisch Museum Rotterdam Het Schielandshuis, Inspiratie Rotterdam.
2008 (g) Brno, Moravská Galerie v Brne, Treti strana zdi. [Derde kant van de muur].
Bronnen
Den Haag, Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie.
Heeze, Irma van Bommel (documentatie).
Leiden, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden, bibliotheek en documentatiebestand.
Leusden, Jan Wingender (collectie nederlands fotoboek).
Rotterdam, Helena van der Kraan.
Rotterdam, Nederlands Fotomuseum (bibliotheek).
Collecties
Amsterdam, Instituut Collectie Nederland.
Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam.
Amsterdam, Stedelijk Museum.
Apeldoorn, CODA.
Brno, Moravska Galerie v Brne (Moravische Galerie).
Den Haag, Gemeentemuseum Den Haag.
Den Haag, Ministerie van Buitenlandse Zaken.
Den Haag, Stichting Escher in het Paleis.
Gouda, Museum Het Catharina Gasthuis.
Hoevelaken, Bouwfonds collectie.
Leiden, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden.
Oss, Museum Jan Cunen.
Parijs, Musée Rodin.
Praag, Umeleckoprumyslové muzeum (Museum voor Decoratieve kunsten).
Rotterdam, Caldic collectie.
Rotterdam, Centrum Beeldende Kunst.
Rotterdam, Erasmus Medisch Centrum.
Rotterdam, Gemeentelijke Archiefdienst Rotterdam.
Rotterdam, Historisch Museum Rotterdam.
Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen.
Rotterdam, Nederlands Fotomuseum.
Rotterdam, Stadscollectie.
Sittard, Museum Het Domein.
Utrecht, Het Utrechts Archief.
Venlo, Museum Van Bommel van Dam.
Zwolle, Gemeentearchief.
Auteursrechten
De auteursrechten op het fotografisch oeuvre van Helena van der Kraan berusten bij Helena van der Kraan te Rotterdam.