Fotolexicon, 21e jaargang, nr. 36 (november 2004) (nl)

Han Singels

Martin Harlaar

Extract

Han Singels behoort samen met Koen Wessing, Ad van Denderen, Willem Diepraam, Pieter Boersma en Hans van den Bogaard tot een generatie geëngageerde fotografen die de sociale en politieke ontwikkelingen vanaf eind jaren zestig, begin jaren zeventig vastlegde.

Lange tijd zag hij zichzelf als een typische krantenfotograaf. Hij werkt onder andere voor de progressieve weekbladen De Nieuwe Linie en De Groene Amsterdammer. Singels groeide al snel uit tot een van de meest vooraanstaande sociaal-fotografen; zelf geeft hij de voorkeur aan de term politiek fotograaf. In de loop van de jaren tachtig richtte hij zich, min of meer noodgedwongen, op langere series, vaak in opdracht en voor exposities.

Biografie

.
1942	Op 5 mei wordt in het kamp Brastagi in Noord Sumatra (voormalig Nederlands-Indië) Marius Johan (Han) Singels geboren als het derde kind van de planter Hendrik Johan Singels (1894-1968) en Jitske Martha de Jong (1916-1981).
1961-’62	Han vervult zijn dienstplicht. Van mei tot december 1962 dient hij op Biak (toenmalig Nederlands Nieuw-Guinea).
1963-‘64	Hij studeert aan de Academie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven.
1964-‘68	Hij stapt over naar de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten (Grafische en Fotografische Afdeling) in Den Haag.
1968-’69	Hij gaat als student-assistent leren en werken aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten (afdeling Visuele Communicatie) in Amsterdam.
1969-’70	Singels werkt parttime als kleurenadviseur bij Sikkens. Bij dit bedrijf ontmoet hij journalist Herman Hoeneveld, met wie hij bevriend raakt en later veel zal samenwerken.
1971	Hij ontwerpt voor popjournalist Barend Toet de eerste drie nummers van muziekkrant Oor.
1971-’74	Han Singels wordt voor twee dagen per week als grafisch ontwerper bij De Nieuwe Linie aangenomen. Na ongeveer twee jaar begint hij voor dit weekblad ook te fotograferen.
1974-’88	Hij werkt als fotograaf voor De Groene Amsterdammer.
1974-‘94	Voor Uitgeverij Van Gennep fotografeert hij ten behoeve van boekomslagen en divers drukwerk.
1975	Met journalist Frits Eisenloeffel (1944-2001) reist hij door Portugal.
	Tijdens een van de Nieuwmarktrellen ontmoet hij Pieter Boersma. Op diens voorstel wordt hij lid van de GKf.
	Hij ontmoet de schilder Eli Content en diens vriendin Pau Voûte. Door hen komt hij in aanraking met het joodse leven in Amsterdam.
1976-’85	In deze jaren fotografeert Singels de landelijke politiek en veel daarmee samenhangende onderwerpen.
1978	Hij verhuist van de Van Eeghenstraat naar de Amstel en woont daar samen met Katja Stam.
	Hij krijgt de documentaire foto-opdracht Gemeenteraadsverkiezingen en werkgelegenheid van het Amsterdams Fonds voor de Kunst in samenwerking met het Gemeentearchief van Amsterdam.
	Samen met Dolf Toussaint heeft hij een expositie in het Rijksmuseum te Amsterdam naar aanleiding van de foto-opdracht Verkiezingen en Kabinetsinformatie 1977.
	Singels is gastdocent aan de AKI in Enschede.
1978-’88	Singels werkt veel voor de vakbeweging. Zijn foto’s worden in De Vakbondskrant en diverse andere vakbondsbladen gepubliceerd. Hij werkt veel samen met vakbondsfotograaf Chris Pennarts.
1979	Hij volgt Sem Presser op als lid van de Amsterdamse Kunstraad.
	Hij treedt als gastdocent op aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in Den Haag.
1981	Hij verhuist met Katja Stam naar de Oudezijds Achterburgwal. Zijn buurman in dit pand is journalist Geert Mak.
	Voor de opening van het nieuwe gebouw van de Industriebond FNV worden foto’s van Singels aangekocht. Een daarvan wordt gebruikt voor een groot fotowerk in samenwerking met de ontwerpersgroep Wild Plakken (Frank Beekers, Lies Ros en Rob Schröder) en Victor Levie.
1983	Met ontwerper Jeroen de Vries en andere GKf-leden maakt Singels de tentoonstelling Kijken in de tijd. Het Stedelijk Museum biedt in zijn nieuwe vleugel onderdak aan deze tentoonstelling.
1984	Singels is gastdocent aan de Rijksacademie van Beeldende Kunsten (afdeling Visuele Communicatie) in Amsterdam.
1984-heden	Hij fotografeert voor RIGO (Research Instituut voor de Gebouwde Omgeving) en maakt samen met grafisch ontwerpers Max Kisman, Henri Lucas, Lex Reitsma en ‘Joseph Plateau’ jaarverslagen en ander drukwerk.
1985	Samen met Maja Pejic heeft hij een expositie in het Rijksmuseum naar aanleiding van de foto-opdracht Jongeren.
	Het boek Foto ‘s voor de Groene van Han Singels verschijnt. Geert Mak schrijft de inleiding. Singels geeft les aan de Rietveldacademie in Amsterdam.
1985-heden	Singels fotografeert voor het Joods Historisch Museum.
	Hij leidt een workshop bij Stichting Perspektief in Rotterdam.
1986	Hij werkt mee aan het boek 24 uur Amsterdam.
	Op de Fotobiennale in Enschede en bij Stichting De Moor in Amsterdam leidt hij workshops.
1987-’88	Han Singels geeft les aan de Rietveld Academie te Amsterdam.
1988	Hij stelt met andere leden van de GKf de tentoonstelling Geliefde Personen samen. Deze wordt getoond in de nieuwe vleugel van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Bij de ‘kalenderwedstrijd’ van Graficus wint de RIGO-kalender, ontworpen door Max Kisman met foto’s van Han Singels, de gedeelde derde plaats samen met de PTT-kalender.
	Singels is gastdocent aan de Rietveldacademie in Amsterdam.
1989	Met Eli Content stelt Singels het kunstenaarsboek De Slagersvriend 3, met werk van vierentwintig fotografen en ontwerpers, samen.
1990-’93	Hij maakt in opdracht van het Amsterdams Fonds voor de Kunst en het Gemeentearchief Amsterdam een serie over mensen met HIV en AIDS. Met een werkbeurs van het Fonds BKVB voltooit hij de serie.
1990-2002	Hij werkt voor de afdeling Voorlichting van de Amsterdamse gemeenteraad.
1990-heden	Hij fotografeert voor het maandblad Ons Amsterdam Singels geeft een workshop in het Canon Image Center in Amsterdam.
1991	Hij helpt Ad van Denderen bij de samenstelling van diens boek Welkom in Suid-Afrika.
1992	Hij gaat samenleven met Yvon Schoenmakers op de Oudezijds Achterburgwal.
	In Spanje wordt in het kader van ‘Madrid culturele hoofdstad’ de expositie Jodendom in Amslerdam/Judios de Amsterdam vertoond. Voor de inrichting en opening reizen Han Singels en Yvon Schoenmakers naar Madrid.
1993	Hij neemt deel aan het Fotografenplatform met onder anderen Sander Veneman en Leo Erken, dat op 8 december middels paginagrote oproepen aandacht vraagt voor het voortdurende oorlogsgeweld in het voormalige Joegoslavië.
	Hij maakt het jaarboek Studenten, een beeld van studeren in 1992 voor de Universiteit van Amsterdam.
	In Denemarken wordt in het kader van ‘Kopenhagen culturele hoofdstad’ Copenhagen Visual, met foto’s van Carel van Hees en Han Singels getoond. Op uitnodiging reizen Han Singels en Yvon Schoenmakers naar Kopenhagen.
	Han Singels draagt ruim 1200 foto’s van sociaal-politieke onderwerpen over aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam.
	Han Singels en Taco Anema maken beiden een serie over Nederlandse Amateurkunst in opdracht van de Stichting Beeldende Amateurkunst in Utrecht.
	Het Stedelijk Museum in Amsterdam koopt tien foto’s aan uit de AIDS-serie.
1993-2003	Hij fotografeert voor het Nationaal Instituut voor Kern- en Hogere Energiefysica (NIKHEF).
1994	Singels wordt genomineerd voor de Werner Mantzprijs voor fotografie. Rineke Dijkstra wint die prijs met haar serie strandportretten.
	Hij schrijft een artikel voor Kunstschrift nummer 6 over fotograaf Ad Windig.
	Samen met fotograaf Michel Pellanders organiseert hij een afscheidsfeest voor Wim Vroom, hoofd van de afdeling Nederlandse Geschiedenis van het Rijksmuseum in Amsterdam. Het cadeau is een doos met foto’s van de fotografen die aan de verschillende opdrachten van de afdeling Nederlandse Geschiedenis hebben gewerkt.
1994-‘98	Singels geeft een workshop in het Amsterdam Centrum voor fotografie.
1996	In een periode van drie maanden maakt Singels foto’s in De Ateliers, een praktijkinstituut voor jonge kunstenaars aan de Stadhouderskade in Amsterdam.
	Hij geeft gastlessen op de Rietveld Academie te Amsterdam.
	Hij schrijft een artikel voor Kunstschrift nummer 4: ‘Fotografen op het strand’.
1996-2002	Hij werkt als fotograaf voor het Nieuw Israelietisch Weekblad.
1997	Singels helpt Ad van Denderen bij de samenstelling van diens boek Peace in the Holy Land.
1997-‘98	In de zomermaanden maakt hij in opdracht van de Stichting Kunst en Cultuur Noord-Holland foto’s van het theaterfestival Karavaan.
1997-2003	Singels maakt voor het tijdschrift Woningraad Magazine van de Nationale Woningraad covers en reportages.
1999	Hij verkoopt zijn deel van het huis aan de Oudezijds Achterburgwal en gaat werken in een pand aan de Rapenburgerstraat.
	Samen met GKf-voorzitter Reinier Gerritsen en andere leden is hij actief betrokken bij de initiatieven voor een nieuw fotomuseum in Amsterdam.
2000	Foto’s van Singels worden aangekocht voor de Randstad-collectie.
	Voor de Hogeschool van Amsterdam maakt hij foto’s voor Synchroon, een boek over onderwijsvernieuwing.
2002	Het boek De Eilanden. Het Amsterdams Oostelijk Havengebied in stadsgezichten 1974-2002 (met uitsluitend foto’s van Singels) komt uit bij de Verbeelding in een oplage van 5000 exemplaren.
	Han Singels fotografeert in de zomer ‘de toekomst van Friesland.’ Hij krijgt de opdracht in verband met het 250-jarig bestaan van de Leeuwarder Courant. Opdrachtcoördinator is fotojournalist Eddie Marsman.
2003	In het Fries Museum te Leeuwarden is de expositie Takomst Treast, resultaat van de opdracht van de Leeuwarder Courant, te zien.

Beschouwing

‘Fotograferen is werken’ en ‘fotograferen is een manier van leven’ zijn twee uitspraken die Han Singels typeren. Singels is echter geen fotograaf die zijn camera overal mee naar toe neemt, verklaarde hij in een interview in Foto (juli 1984, p. 35): “Als je het goed wilt doen moetje er mee bezig zijn, je moet een reden hebben om te fotograferen.”

Vanaf het begin van zijn professionele loopbaan ziet hij zichzelf als een typische krantenfotograaf, in de zin dat het beeld een verklaring is bij de artikelen, een aanvulling op wat er in het verhaal staat, maar de dagbladjournalistiek is eigenlijk niet echt iets voor hem. Hij wil een onderwerp langere tijd intensief kunnen volgen. In de jaren zeventig en tachtig fotografeerde hij vooral sociaal-politieke onderwerpen. Hij probeerde abstracte zaken als macht, politiek en economie inzichtelijk te maken. In die tijd bediende hij zich uitsluitend van zwart-witfotografie, omdat dat voor hem een grotere dramatische kracht had. In de loop van de jaren tachtig voltrokken zich veranderingen in het oeuvre van Singels. Hij fotografeerde vanaf die tijd ook onderwerpen (zoals De Jongeren, 1983-’84) die minder om een mening, een stellingname van de fotograaf vroegen en nam gaandeweg afscheid van veel politieke en vakbondsachtige onderwerpen. In de foto’s maakte informatie vaker plaats voor emotie. Dienden de foto’s in de jaren zeventig vrijwel uitsluitend als ondersteuning van de krantentekst (“een foto is pas een foto als hij in de krant staat”), in de jaren tachtig verzelfstandigden de foto’s steeds vaker en vertelden ze een eigen verhaal. In de jaren negentig fotografeerde Singels op verzoek van zijn opdrachtgevers steeds vaker in kleur. De breuken in zijn werk houden verband met de onderwerpen die elk om een andere fotografische benadering vragen. In de loop van de jaren werkte hij steeds vaker in opdracht en voor exposities. Wel bleef hij zich langere tijd en intensief met zijn nieuwe onderwerpen bezighouden.

Han Singels werd op Noord-Sumatra geboren in het Jappenkamp Brastagi, een voormalig internaat waar planters hun kinderen op school deden. In 1946 keerde het gezin, eerst de moeder en de kinderen, enkele maanden later gevolgd door de vader, terug naar Nederland en vestigde zich aan de rand van Den Haag, bij Kijkduin. De familie Singels was niet religieus en weinig politiek. Er was een grote boekenkast en de kinderen werden naar goede scholen gestuurd. Han had een onbezorgde jeugd en speelde veel in de duinen en op het strand. Na de lagere school bezocht hij aanvankelijk de HBS, maar toen hij het daar niet kon bolwerken, stapte hij over naar de MULO. In 1961 zakte hij voor zijn eindexamen en in de herfst van datzelfde jaar werd hij opgeroepen voor militaire dienst. Na een opleiding in legerplaats Nunspeet als telefonist diende hij van mei tot eind 1962 bij de lucht-doelartillerie op het eiland Biak in het toenmalige Nederlands Nieuw-Guinea. Nederland voerde daar zijn laatste koloniale oorlogje (‘Nieuw-Guinea-crisis’). Op Biak moest een vliegveld beschermd worden, dat door de KLM werd gebruikt voor tussenlandingen. Terugkijkend beschouwt Singels die periode als een lange vakantie. Hij las veel, verzamelde Papoea-kunst en maakte kiekjes.

Na terugkeer in Nederland deed Han Singels in een paar maanden zijn laatste jaar van de MULO over en in mei 1963 slaagde hij voor zijn examen. Hij meldde zich aan bij de Academie voor Industriële Vormgeving in Eindhoven en werd toegelaten. Hij vond de opleiding wat zweverig en voelde zich niet thuis in Eindhoven. Hij kreeg problemen met zijn gezondheid en keerde terug naar de ouderlijke woning in Den Haag. Van 1964 tot 1968 studeerde hij aan de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten in de residentie. Vanaf het eerste jaar werd fotografie als vak gegeven; er werd vooral aandacht besteed aan techniek. In het vervolg van de opleiding stond fotografie geheel ten dienste van het grafisch ontwerpen. Singels werd in deze jaren voor een belangrijk deel gevormd door de ideeën van Jan van Keulen, die daar adjunct-directeur en docent typografische vormgeving was. De kunstacademie van Den Haag verschilde sterk van die van Eindhoven. Moesten de studenten in Eindhoven zonnebloemen tekenen, in Den Haag werd, in de traditie van Bauhaus en de Nieuwe Zakelijkheid, nagedacht, gediscussieerd en gewerkt met vierkanten en primaire kleuren. De opleiding tot grafisch ontwerper had invloed op hoe Singels later fotografeerde. Hij let erg op de compositie van het beeld en gebruikt de mensen die hij afbeeldt als een representatief symbool van iets algemeners.

Op de Haagse academie ontstond de maatschappelijke belangstelling van Singels. Het was de tijd van de Vietnam-demonstraties. In 1968 vertrok Jan van Keulen naar de Rijksacademie van Beeldende Kunsten in Amsterdam. Hij werd daar hoogleraar van de nog op te zetten afdeling Visuele Communicatie, waar naast het grafisch ontwerpen gebruik gemaakt zou worden van film en fotografie. Op verzoek van Van Keulen gingen Han Singels en Herman de Vries mee om student-assistent bij hem te worden. Singels zou er een jaar blijven. Hij denkt aan de afdeling Visuele Communicatie terug als een te rustige enclave in een turbulente wereld. In dat jaar deed hij bij Univac een korte computercursus op het gebied van fotografisch zetten en typografie, een voorloper van desktop publishing (DTP).

Na de Rijksacademie werkte hij in 1969 en 1970 parttime bij de verffabriek Sikkens als kleurenadviseur. Hij ontwikkelde een nieuwe kleurenwaaier die echter nooit gebruikt zou worden, omdat een aantal van de best verkochte kleuren, die hij lelijk vond, er niet langer in voorkwam.

In de winter van 1970-1971 werd Han Singels door het linkse weekblad De Nieuwe Linie benaderd met het voorstel om daar twee dagen per week als grafisch vormgever te komen werken. Hij nam het aanbod aan. Na twee jaar ging hij naast zijn werk als vormgever (hij ontwierp onder meer de nieuwe kop van de krant en vernieuwde de lay-out) ook voor het blad fotograferen. Andere fotografen die in die tijd voor De Nieuwe Linie werkten, waren Martin Neumann en Hans van den Bogaard. Singels maakte portretfoto’s, maar fotografeerde ook veel theater, onder andere voor het Nederlands Centrum voor het Amateurtoneel. Hij zegt daarover later in het boek Sociale Fotografie dat verscheen ter gelegenheid van een studium generale van de Rijksuniversiteit van Groningen: “Ik heb een tijd theaterfotografie gedaan, omdat ik het een leuk vak vind. Achteraf heb ik bedacht waarom ik daarmee gestopt ben. Theaterfotografie is typisch iets wat kant en klaar, als een soort ‘instantfotografie’ gaat werken. De scène is klaar, de belichting, het decor, de personages. Het enige waar je echt op moet letten is waar de hoogtepunten zitten.” Singels wilde liever zelf zoeken, zelf het beeld vinden. Hij voelde zich sterk betrokken bij de onderwerpen waar De Nieuwe Linie aandacht aan besteedde. “Die onderwerpen spraken me vooral aan vanuit mijn politieke houding, veel minder vanuit een ideologische houding. Je staat daar niet als iemand van de Partij van de Arbeid, de PSP of als een marxist te fotograferen. Ik ben eerder toeschouwer dan deelnemer, ben graag aan de rand van iets bezig.” (Trouw 28 januari 1984). Via De Nieuwe Linie kwam Singels in contact met een keur aan linkse krantjes, blaadjes, comités en actiegroepen waaraan hij voor weinig geld foto’s leverde.

Essentieel voor zijn denken over politiek werden de verwikkelingen beginjaren zeventig rond Dennendal, de zwakzinnigenafdeling van de Willem Arntsz Hoeve in Den Dolder waar psycholoog Carel Muller de instelling wilde democratiseren en met hervormingen begon die er op gericht waren de pupillen in kleinere leefgemeenschappen te huisvesten. Op 3 juli 1974 mondden de interne conflicten uit in een ontruiming van een van de paviljoens in opdracht van het kabinet- Den Uyl. Singels volgde de ontwikkelingen maandenlang op de voet en maakte foto’s die geplaatst werden in onder andere De Groene Amsterdammer. “Om puur politieke redenen durfde de sociaal-democratie dit experiment niet te redden, hoewel ze er in hun hart volkomen achter stonden. Zelf vond ik het schokkendste bij die ontruiming niet het politieoptreden, maar de mensen met rode lintjes om de arm, door andere inrichtingen uitgeleend om Dennendal te helpen ontruimen. Mensen die zich om welke reden dan ook lieten lenen voor dit politieke gekonkel. Ik vind dat mensen over wie je niet mild moet zijn.” (Foto’s voor de Groene, 1985, fotobijschrift in de inleiding. Het citaat is in 2004 ten behoeve van dit artikel door Han Singels gecorrigeerd. De ‘witte jassen’ waarvan in het oorspronkelijke bijschrift sprake is, zijn niet op de foto aanwezig.)

In 1974 ging Han Singels weg als vormgever bij De Nieuwe Linie. Een verzoek van hoofdredacteur Gerard van den Boomen om eindredacteur van deze krant te worden wees hij af. Hij zag mogelijkheden om van de fotografie te leven en zijn ideeën vorm te geven. Als freelance fotograaf ging hij werken voor De Groene Amsterdammer, wederom een weekblad. Na zijn overstap naar De Groene leverde hij nog een tijdje foto’s aan De Nieuwe Linie. Door publicaties in de Groene, waar hij tot 1988 zou blijven, maakte hij snel naam als sociaal fotograaf. Hij was geïnteresseerd in een fotografie die de structurele kant van een probleem, van een ontwikkeling in beeld bracht. “Het probleem van de onderwerpen waarmee ik mij nu bezighoud is dat ze lastig te visualiseren zijn. Het zijn structurele ontwikkelingen, besluitvormingsprocedures, machtsverhoudingen, werkgelegenheidsproblematiek etc. Abstracties die in beeld omgezet moeten worden. Waar vind je die beelden?”, schreef hij in 1982 in Geen commentaar. Fotografen als ooggetuigen van agressie en geweld. In 1985 verscheen het boek Foto’s voor de Groene van Han Singels met een tekst van Geert Mak. Daarin is een selectie van vijfenvijftig foto’s opgenomen die een breed beeld geven van de onderwerpen die hij vanaf 1974 heeft gevolgd, zoals jongeren, (buitenlandse) arbeiders, vluchtelingen, de joodse gemeenschap, zigeuners en Dennendal.

Terwijl in Nederland de kwestie Dennendal speelde, vond op 25 april 1974 in Portugal de Anjerrevolutie plaats, waarbij het rechtse regime van Marcelo Caetano – al jaren verwikkeld in uitzichtloze koloniale oorlogen – door overwegend progressieve militairen ten val werd gebracht. In 1975 reisden Han Singels en journalist Frits Eisenloeffel voor De Groene Amsterdammer naar Portugal om de gevolgen van de Anjerrevolutie te verslaan. Singels realiseerde zich na terugkomst dat hij toch vooral een typisch Nederlandse fotograaf is, omdat hij hier de maatschappelijke context en machtsstructuren kent. Hij heeft nadien nog maar heel weinig in het buitenland gefotografeerd.

In Nederland gaat de belangstelling van Singels in de eerste plaats uit naar plekken waar de macht ligt, zoals in het parlement, bij de werkgeversorganisaties en de vakbonden, en naar diegenen die in de praktijk geconfronteerd worden met de gevolgen van het politieke en economische beleid van die machten. Hij werd al snel gezien als een van de meest vooraanstaande sociaal-fotografen van Nederland. Zelf gaf hij de voorkeur aan de term politieke fotografie. “Ik vind politieke fotografie een wat kernachtiger woord, want sociaal betekent gauw dat je aan de zielige kant terechtkomt; het zijn allemaal zielige mensen die hij fotografeert. Als je het als politieke fotografie beschouwt krijgt het meer betekenis omdat de politiek zijn invloed doet gelden op mensen en omgekeerd.” (Foto juli 1984, p. 35). Singels ziet politieke fotografie als een manier van leven. In 1981 zei hij daarover in Sociale Fotografie het volgende: “Ik moet eerlijk zeggen, als dingen me echt interesseren, me echt raken, dan hoef ik niet over geld na te denken. Misschien heb ik een wat makkelijker financiële positie door mijn archief; mensen weten wat ik heb. Zodra je je allerlei verplichtingen op de hals haalt; een gezin met kinderen, een auto, dan wordt het moeilijk.” (p. 101-102).

Van 1976 tot 1985 fotografeerde Han Singels de politiek en daarmee samenhangende onderwerpen. Hij kreeg in 1977 samen met parlementair fotograaf Dolf Toussaint de jaarlijkse foto-opdracht van het Rijksmuseum. De opdracht wordt sinds 1975 verleend door de afdeling Nederlandse Geschiedenis van het Rijksmuseum in Amsterdam op initiatief van Wim Vroom, hoofd van deze afdeling. Het doel was een tijdsbeeld van Nederland oproepen dat de tijd overleeft. Singels en Toussaint werden gevraagd de verkiezingen en de kabinetsformatie van dat jaar vast te leggen. 1977 zou een uitermate roerig verkiezingsjaar worden met de val van het kabinet-Den Uyl, gijzelingsacties van Molukse jongeren (een trein bij De Punt en een lagere school in Bovensmilde) en de langste kabinetsformatie uit de parlementaire geschiedenis (208 dagen).

Een jaar later maakte Singels met een subsidie van het Amsterdams Fonds voor de Kunst, in samenwerking met het Gemeentearchief Amsterdam, de documentaire foto-opdracht Gemeenteraadsverkiezingen. De opdracht dreigde te mislukken. Singels had de opdracht niet goed doordacht en realiseerde zich onvoldoende dat de lokale politiek veel minder herkenbaar is dan de landelijke politiek. De opdracht slaagde alsnog doordat hij, met toestemming van het fonds, het thema werkgelegenheid er aan toevoegde.

In 1984 vertelde Singels in Foto’s voor de Groene waarom hij de landelijke politiek nauwelijks meer fotografeerde: “Citaat van Dolf Toussaint: ‘De kwaliteit van het onderwerp bepaalt de kwaliteit van de fotografie.’ Ik denk dat de parlementaire fotograaf het erg moeilijk heeft om goede dingen te maken: Wiegel, Van Agt en Den Uyl als hoofdrolspelers zijn verdwenen. Misschien zegt dat iets over de onherkenbaarheid van het politieke gebeuren van het moment.”

Op een geheel andere manier bleef Singels nog wel jarenlang fotografisch bij de lokale politiek betrokken. Van 1990 tot 2002 maakte hij voor de afdeling Voorlichting van de gemeente Amsterdam de portretten van de burgemeester, wethouders, gemeenteraadsleden en fotografeerde hij de raads- en begrotingsdebatten.

In de jaren 1978-1988 werkte Han Singels veel voor de vakbeweging, met name voor de FNV-centrale en de Industriebond FNV. Het was de tijd van grootschalige bedrijfssaneringen en stakingen. Zijn foto’s werden in diverse vakbondsbladen geplaatst. Hij had ook veel aandacht voor de positie van buitenlandse werknemers. De bekendste foto van Singels uit deze periode is die van een massale bijeenkomst van stakers in een scheepshal van de Amsterdamse Droogdok Maatschappij (1981). Singels realiseerde zich, dat hij met zijn collega’s de afbraak van industrietakken fotografeerde waarvan de bloei enkele decennia eerder door fotografen als Cas Oorthuys en Carel Blazer was vastgelegd.

De meeste foto’s van jongeren in het boek Foto’s voor de Groene van Han Singels dateren uit de jaren 1983-1984. Ze zijn gemaakt in het kader van de foto-opdracht De Jongeren die Han Singels en Maja Pejic in 1983 kregen van de afdeling Nederlandse Geschiedenis van het Rijksmuseum. Singels vond het op dat moment een van de leukste opdrachten die het Rijksmuseum sinds de instelling van de foto-opdracht in 1975 heeft uitgeschreven. Menigeen was verrast door de foto’s die politiek fotograaf Singels over het levensgevoel van jongeren maakte. Ze zijn anders dan men van hem gewend was. Ze geven geen mening. Ze lijken romantischer. Voor deze opdracht heeft Singels bewust voor een andere vorm en een andere benadering gekozen. “Ik ben er achter gekomen dat hun romantische situatie precies overeenkomt met de situaties zoals die in de jaren vijftig voorkwamen. Ik heb dan de behoefte om een historische link te leggen tussen de jaren vijftig en tachtig. Mijn betrokkenheid bij jongeren voel ik even groot als bij de sociale fotografie. Als je de politiek fotografeert, moetje de dynamiek, de continue wisseling van de standpunten opzoeken. Die dynamiek vind ik evenzeer bij jongeren terug. Er is wel verschil in emotionaliteit. Foto’s bij een politiek verhaal willen informeren; daar heb je een mening die je wilt overbrengen. Het is ook een poging tot verandering. Bij de jongerencultuur heb ik geen behoefte hen met een mening te veranderen.” (Trouw 28 januari 1984).

Singels oogste met zijn serie over jongeren naast verbazing ook waardering. Toen Vrij Nederland in 1995 een aantal Nederlandse fotografen over de besten in hun vak liet praten, roemden Eva Besnyö en Catrien Ariëns de jongerenserie van Singels; volgens Ariëns een hoogtepunt in de fotojournalistiek.

Aanvankelijk huldigde Singels het principe dat een foto vooral in de krant thuis hoort. “Daar ben ik wel van teruggekomen,” vertelde hij in De Tijd van 19 september 1986, “ik erken dat foto’s soms ook een museale functie hebben. Maar menige fotograaf wil nu alleen nog maar museale foto’s maken. Als alleen vorm nog maar kan boeien, als men uit verveling naar vorm zoekt, vind ik het nog veel erger.”

In 1975 maakte Han Singels kennis met de schilder Eli Content. Door hem kwam hij in aanraking met het joodse leven in Amsterdam. Vanaf 1985 werkte Singels als vaste fotograaf voor het Joods Historisch Museum (JHM). Een selectie uit de foto’s die hij van het joods sociaal en cultureel leven in Amsterdam maakte, was in 1992 in Madrid te zien in de groepstentoonstelling Judios de Amsterdam. Behalve van Singels hingen er foto’s van Paul Babeliowsky, Bert Nienhuis en Jenny Wesly. In 1995 stelde Singels het JHM voor om ter gelegenheid van vijftig jaar bevrijding in het herdenkingsjaar allerlei aspecten van de Amsterdamse joodse gemeenschap te fotograferen. Het project werd ook ondersteund door het Joods Maatschappelijk Werk en in december 1996 werd in het JHM de tentoonstelling Voorbij het vijftigste herdenkingsjaar geopend. In het kader van vijftig jaar Cefina (Centrale Financierings Actie voor Joods sociaal werk in Nederland) verscheen bij de tentoonstelling ook een zeer fraai uitgegeven boekje met foto’s van Singels en een omslag van zijn vriend Eli Content. Bij het maken van de serie was voor Singels de moeilijkheid hoe de eigenheid van een bevolkingsgroep met een eigen identiteit, traditie en historische lotsverbondenheid vast te leggen zonder in stereotype beelden te vervallen. Hij zocht het in het gewone. De nadruk van de serie ligt op openbare gebeurtenissen, op de dingen die men gezamenlijk doet, zoals huwelijken, begrafenissen, festiviteiten, religieuze bijeenkomsten, sportwedstrijden en cultuur.

Naar aanleiding van de tentoonstelling en het boek werd Singels door het blad Foto geïnterviewd. Een van de vragen was hoe het kwam dat zijn naam de laatste jaren minder opdook in kranten en tijdschriften. Singels antwoordde: “Er is alweer een tweede generatie na mij aan de slag gegaan. Min of meer noodgedwongen ben ik me daarom gaan richten op langere series, vaak in opdracht en voor exposities. Dat geeft evenveel tevredenheid, maar per definitie minder exposure.” (Foto september 1996, p. 50)

In 1990 kreeg Han Singels voor de tweede maal de documentaire foto-opdracht van het Amsterdamse Fonds voor de Kunst in samenwerking met het Gemeentearchief Amsterdam. Het onderwerp was Aids in Amsterdam. Singels stelde zich ten doel een aantal mensen te volgen die geïnfecteerd waren met het HFV-virus. Het opbouwen van vertrouwensrelaties kostte tijd. Met de opdracht waar eenjaar voor stond, was hij uiteindelijk driejaar bezig. Hij gebruikte voor dit onderwerp voor het eerst een 6×6 camera (Mamiya). In 1992 gaf hij een interview aan Hivnieuws, een uitgave van de HIV Vereniging Nederland: “Ik maak een verhaal, een essay, over mensen. Dan heeft het geen zin om ergens snel even binnen te lopen, de privacy te omzeilen en alleen maar de buitenkant te fotograferen.” Aanvankelijk dacht hij dat hij met iedereen kon werken, maar dat bleek niet zo te zijn. “Het gaat om intimiteit. Het vertrouwen is belangrijk. Ik had van tevoren bedacht, dat vind ik nog steeds, dat ik de samenhang moet laten zien, dat leven met hiv en aids niet alleen maar beperking inhoudt. Mensen werken, die zijn actief. Bij ieder ander onderwerp dat ik doe vind ik die camera een heel veilig beschermengeltje, maar niet hier. Begrafenissen fotograferen van mensen die je kent is het moeilijkste wat er is. Dat doe je niet zomaar. Toch is dit het mooiste wat ik tot nu toe gedaan heb. Maar toen ik de parlementaire fotografie deed, vond ik dat ook fantastisch. Je groeit gewoon door.”

In het kader van Werelds Aidsdag toonde het Stedelijk Museum te Amsterdam in 1991 al een keuze uit de foto’s die Singels in het kader van de foto-opdracht tot dan toe had gemaakt. Ook verschenen er foto’s in Hivnieuws. De foto-opdracht werd in 1993 afgerond. Enkele van deze foto’s werden ook opgenomen in de eerste Noorderlicht-hoofdtentoonstelling onder de titel Home/Thuis.

In 2000 werd het plan geboren om een fotoboek met interviews en een essay te maken over de stedenbouwkundige ontwikkelingen in het oostelijk havengebied van Amsterdam waar de havenactiviteiten plaats hebben gemaakt voor woningbouw. De eerste foto’s die Han Singels daar heeft gemaakt, dateren al van 1974. In 1994 vroeg het Research Instituut Gebouwde Omgeving (RIGO), een onderzoeks- en adviesbureau dat zich bezighoudt met de beleidsterreinen wonen, bouwen en zorg, aan Singels om de ontwikkelingen van de IJ-oevers en met name het oostelijk havengebied te fotograferen. Vanaf dat moment leverde hij foto’s voor hun jaarverslagen. In 2000 besloot hij aanvullende foto’s te maken, waarvan vele in kleur, en in 2002 verscheen het boek De Eilanden. Het Amsterdams Oostelijk Havengebied in stadsgezichten 1974-2002. Oud-Parooljournalist Frans Heddema maakte voor dit boek vier interviews en Geert Mak schreef het essay.

De Leeuwarder Courant vierde in 2002 zijn 250-jarig jubileum. Ter gelegenheid daarvan werd aan Han Singels de opdracht verleend om een fotoserie te maken over de vitaliteit van Friesland en daarmee indirect een beeld van de toekomst te schetsen. De organisatoren zochten een fotograaf die oog had voor de jeugd en tegelijkertijd oud genoeg was om zich niet door de waan van de dag te laten meeslepen. De keuze voor Singels werd vooral gevoed door zijn serie over Jongeren en het boek Foto’s voor de Groene.

Singels kende Friesland van de vakanties die hij er heeft doorgebracht. Hij besloot de provincie per fiets te verkennen. Tussen eind juli en half oktober legde hij ruim duizend kilometer af en maakte honderden kleurenfoto’s. Bij de organisatie van het project en de selectie van de foto’s werd hij geholpen door zijn geliefde, Yvon Schoenmakers. Een selectie van vijfendertig foto’s was te zien op de tentoonstelling Takomst Treast (vrij vertaald: klaar voor de toekomst) in het Fries Museum te Leeuwarden.

Han Singels begon zijn professionele loopbaan als fotograaf met een Nikkormat met een 35mm en een 50mm lens. Vanaf 1977/1978 fotografeerde hij met camera’s uit de Leica M-serie. Aanvankelijk fotografeerde hij uitsluitend in zwart-wit, omdat dat in zijn ogen een grotere dramatische kracht bezat. Het leek hem veel moeilijker om in kleur die spanning op te bouwen. Contactafdrukken maakte hij nooit, tenzij er om werd gevraagd. Hij koos zijn foto’s direct van de negatiefstrook en drukte ze dan op 30×40 cm af, omdat hij de foto op dat formaat beter kon beoordelen. Op een contactafdruk kan iets er prachtig uitzien, maar dan blijkt op de grotere afdruk dat de foto niet goed is. In de loop van de jaren negentig ging hij vaker in kleur fotograferen. In 1990 werkte hij voor het eerst met een 6×6 camera, een Mamiya. In zijn politieke fotografie staat de informatie die hij wil overbrengen op de eerste plaats; techniek en esthetiek komen pas daarna. In 1981 zei hij daarover in Sociale Fotografie (p. 98): “Ik heb zelf gemerkt tijdens het fotograferen van de verkiezingen en de formatie (1977), dat ik foto’s maakte die technisch en esthetisch gezien misschien wel onder de maat waren, maar die wel voor het gebeuren de essentiële informatie bevatten om het verhaal te maken. Voor een bepaald soort foto’s maak ik een keuze die ook gebaseerd is op het gegeven, dat ze er mooi uit moeten zien; dat ze esthetisch verantwoord zijn. Voor een ander soort foto’s interesseert mij dat echt geen lor. Je moet wel voortdurend weten wat voor keuzes je maakt.”

Hoewel hij ondertussen veel meer heeft gedaan, is Han Singels nog altijd in de eerste plaats bekend als een van de toonaangevende sociaal, dan wel politiek fotografen van de jaren zeventig en tachtig. Vooral via zijn werkzaamheden voor de weekbladen De Nieuwe Linie en De Groene Amsterdammer en de vakbeweging kwam hij in contact met een nieuwe generatie linkse journalisten en fotografen als Bert Nienhuis, Ad van Denderen, Willem Diepraam, Pieter Boersma, Hans van den Bogaard en Chris Pennarts, die zich kritisch opstelde ten opzichte van de bestaande maatschappelijke structuren. Zij ontwikkelden een eigen stijl bij het fotograferen van hun onderwerpen. Hun foto’s waren veelal opgenomen op grofkorrelige kleinbeeldfilm. Deze jonge, linkse fotografen voelden zich in dezelfde traditie staan als de generatie van Cas Oorthuys, Carel Blazer en de wat jongere Dolf Kruger. Deze verwantschap brachten zij ook tot uiting in hun lidmaatschap van de GKf. Fotografische verwantschap voelde Singels vooral met generatiegenoot Willem Diepraam en de twintig jaar oudere parlementair fotograaf Dolf Toussaint. Als geëngageerde buitenstaander gaf Singels met zijn foto’s inzicht in abstracte zaken als macht, politiek en economie en informeerde hij zijn publiek over de mogelijkheid tot verandering. In de jaren tachtig en negentig maakte Singels zich in toenemende mate los van de dienende, puur informerende fotografie en toonde hij zijn betrokkenheid bij zijn medemens in series over jongeren, de joodse gemeenschap en HIV- en Aids-patiënten, waarin de foto’s zelfstandig een verhaal vertellen.

Documentatie

Primaire bibliografie

(eigen publicaties: tekst, eventueel met foto’s, maar ook fotoboeken e.d.)

Fred Verbakei (tekst), Han Singels en Dolf Toussaint (foto’s), Van Agt aan de macht, of hoe dat tweede kabinet-Den Uyl er tóch niet kwam, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1978.

Han Singels (tekst en foto’s), Kraken en knokken, in Welzijnsmaandblad 35 (mei 1981) 5, p. 181-187.

Geert Mak (tekst), Foto’s voor de Groene van Han Singels, Amsterdam (Stichting de Groene Amsterdammer) 1985.

Maya Pejic en Han Singels (foto’s) en Hans van Ewijk e.a. (tekst), De jongeren, Amsterdam (Fragment) 1985.

Adriaan in ‘t Groen (hoofdred.), Studenten. Een beeld van studeren in 1992, Amsterdam (Universiteit van Amsterdam) 1993.

Han Singels (tekst), Fotografen over foto’s. Hollands Panorama van Ad Windig, in Kunstschrift 38 (november/december 1994) 6, p. 50-51.

Han Singels (foto’s) en Judith C. Belinfante (voorw.), Indruk Amsterdam 5757. Voorbij het vijftigste herdenkingsjaar [uitgave i.k.v. het 50-jarig bestaan van Cefina bij de tentoonstelling ‘Voorbij het vijftigste herdenkingsjaar’ in het Joods Historisch Museum], Amsterdam (Van de Koppel) 1996.

Han Singels (tekst en foto), Fotografen op het strand, in Kunstschrift 40 (juli/augustus 1996) 4, p. 41-44.

Han Singels (foto’s), Geert Mak en Frans Heddema (tekst), De Eilanden. Het Amsterdams Oostelijk Havengebied in stadsgezichten 1974-2002, Amsterdam (De Verbeelding) 2002.

(foto’s in boeken, tijdschriften en ander drukwerk)

Samenspel. Krities Toneelblad 1972-1976.

Joos Arts e.a. (samenstelling), Van provo tot Groenevelt. Tien jaar verandering zoals geregistreerd in de De Nieuwe Linie, Amsterdam (Van Gennep) 1973, omslag.

Hermien Biekmann, Dick Deutekom en Jan Velzeboer (samenstelling), Speldokumentatie 3, Maarssen (NCA, afd. kreatieve kommunikatie) 1974.

H.J. Zeevalking e.a., Liber Amicorum Arend Hauser, Maarssen (Nederlands Centrum voor het Amateurtoneel NCA) 1974.

Jac Vroemen, Nieuw Dennendal, in De Nieuwe Linie 15 mei 1974, p. 7.

Winne Meyering e.a., Nieuw Dennendal. Een goede buurt gesloopt, Baarn (In den Toorn) 1975.

Joost Schipper , ‘Illegale’ gastarbeiders in Nederland, in Radicaal [partijblad PSP] (28 november 1975) 20/21, omslag, p. 3-4.

Rudie Kagie e.a., Rood beleid in krisistijd. Het woord van ‘Keerpunt’ aan de praktijk getoetst, Groningen (Stichting Xeno) 1976, p. 31-32, 53, 61-62, 73-74, 82, 89-90.

Fotografen 1976, Geïllustreerde ledenlijst van de beroepsvereniging van fotografen GKf, Amsterdam (GKf) 1976, p. 56-57.

Frits N. Eisenloeffel, Portugal twee jaar na nul, in Avenue (april 1976) 4, p. 108, 110.

Anoniem, De FNV gaat niet opzij! Hoe de vakbeweging de grote staking van ’77 won, Amsterdam (Voorlichtingsdienst FNV) 1977.

Rudie Kagie, Polderstraat, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1977.

Gerrit van der Kamp (samenstelling) en Han Singels (foto’s), Informatieboekje van het Nederlands centrum voor het amateurtoneel, Maarssen (NCA) 1977.

Joyce Outshoorn en Marjo van Soest, Lijfsbehoud. Tien jaar abortusstrijd in Nederland (1967-1977), Den Haag (Stichting Uitgeverij Dolle Mina) 1977, p. 88, 105, 107.

Kees van Twist, Gastarbeid ongewenst. De gevestigde organisaties en buitenlandse arbeiders in Nederland, Baarn (In den Toorn) 1977, omslag

Ernst Veen (samenstelling), Omdat het om mensen gaat. In elf gesprekken, z.p. [Baarn] (Rap, i.s.m. Politieke Partij Radicalen) 1977, p. 84.

Anoniem, Eigen Erf. Han Singels GKf fotograaf, in Nieuwe Revu 27 mei 1977, p. 38-39.

Anoniem, Eigen Erf, in GKf bulletin juni/ juli 1977, p. 7.

Anoniem, Gebed zonder end, in Het Vrije Volk 5 november 1977, Vrij-uit (zaterdageditie Rotterdam), p. 19.

Catalogus tent. Foto ’78, Amsterdam (Nederlandse Kunststichting) 1978.

Teus Kamphorst en Willem van Toorn e.a. (tekst), …En een tijd om te spelen, Amsterdam (Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen) 1978 (serie: Grafisch Nederland 1978).

NRC Handelsblad 16 februari 1978.

Anoniem, Zes maanden verbazing, woede, onmacht en tranen, in Nieuwe Revu 17 maart 1978, p. 24-28.

Fred Allers, De Hollandse Lobby, in De Vakbondskrant Anders december 1978, p. 3-5.

Hedy d’Ancona e.a., Ministerraad 1989. Het derde kabinet-Den Uyl vergadert/Schrijvers voor Den Uyl, Amsterdam (Van Gennep) 1979, omslag.

Catalogus tent. Foto-facetten, Den Bosch (Gemeentelijke Tentoonstellingsdienst) april/juli 1979.

Ger Harmsen, Hamer of aambeeld. Een en ander uit de geschiedenis van de Amsterdamse arbeidersbeweging ter gelegenheid van het negentig-jarig bestaan van de Industriebond NW afdeling Amsterdam, Amsterdam (Industriebond NW) 1979, p. 100.

Jan Naeyé, De sterke arm. Tekstboek behorende bij een video onderzoek naar de rol van de Amsterdamse politie en justitie in het Nieuwmarktkonflikt over de periode 1973-1978, Amsterdam (VU Boekhandel) 1979.

NRC Handelsblad 23 februari 1979. Anoniem, Fotofacetten, in Kunstbericht mei/juni 1979.

Brabants Nieuwsblad 7 juni 1979.

Rien Robijns, Van Agt, premier of hofnar?, in Nieuwe Revu 3 augustus 1979, p. 13-15.

Martin van Amerongen, Het rechts extremisme in Europa en de Verenigde Staten, in Reflections november 1979, p. 1l.

Paul Babeliowsky e.a., Even geduld, deze straat is gekraakt. Vondelstraat februari, maart 1980, Amsterdam (Lont) 1980.

Joop Blom e.a., De Vondelstraat, verslagen van Radio Stad, 29 februari-3 maart 1980, z.p. (Van Gennep) 1980, p. 46-49.

Rogier Fokke e.a. (red.), Liedboek van de strijd, Wageningen (De Uytbuyt) 1980.

Rudie Kagie, Merg en Been. Over de werkomstandigheden in de Nederlandse vleesindustrie, Rotterdam (Ordeman) 1980, fotokatern.

Els Nicolas e.a., Repressie in Nederland, Amsterdam (Van Gennep) 1980, omslag.

Hans van Poelje, Beter Werk. Een FNV-discussienota over de arbeidsomstandigheden en in het bijzonder de gezondheid en veiligheid in het werk, Amsterdam (FNV) 1980, p. 19, 21, 27, 37, 40, 54, 69.

Jan Stroes, Eén hokje rood. De Tweede Kamer en de verkiezingen, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1980, p. 8-34.

Ruud Vreeman, Klein hebben ze ons niet gekregen. Over arbeidsorganisatie en produktieproces, Odijk (Sjaloom) 1980.

Mary Fahrenfort, Reizen per trein maakt gewichtsloos, in Trouw 23 december 1980, kerstbijlage, p. 15.

Verslag van de werkzaamheden gedurende het jaar 1980 van de Federatie Nederlandse Vakbeweging, p. 7- 48.

Paul Babeliowsky e.a. (foto’s), De krisis te lijf, Amsterdam (NW-Jongerencontact) 1981, omslag, p. 5-21.

Jos Bours e.a., WAO-ers. Verhalen om te onthouden, Nijmegen (Link) 1981, omslag.

Lida Kerssies (tekst), Alsof je een emmer leeggooit! Katalogus tentoonstelling tachtig jaar vrouwenleven van alle dag, Amsterdam (Werkgroep Tentoonstelling Vrouwen in de Twintigste Eeuw Amsterdam) 1981, p. 22-23, 35, 48.

Gad Borel-Boissonnas, Images de 1’extreme droite, in A Propos [Canon Photo Gallery, Genève] (september 1981) 11.

De Vakbondskrant. Orgaan van de Federatie Nederlandse Vakbeweging 1 oktober 1981 (congresnummer), omslag, p. 4-8.

Henk van Hoorn, Ton Planken en Fred Verbakei, Politiek. Mensen, macht en mogelijkheden, Amsterdam (Bert Bakker) 1982.

Joke Kniesmeijer, De crisis en de nieuwe zondebok. De racistische politiek van de Centrumpartij, Voorburg (Protestantse Stichting voor het Bibliotheekwezen en de Lectuurvoorziening in Nederland) 198a, omslag (serie: Actuele informatie 30).

Ruud Vreeman (red.), De kwaliteit van de arbeid in de Nederlandse industrie. Vakbondsaktie en overheidsbeleid, Nijmegen (SUN) 1982, p. 234-241.

Anoniem, De FNV in kaart, Amsterdam (FNV) 1983, omslag, p. 9, 22, 24, 27.

Lisette Bros e.a. (red.), …Of geweld zal worden gebruikt. Repressie in Nederland, Nijmegen (DeHaktol) 1983.

Plaatwerk (juli 1983) 2, p. 13-15, 20.

SUOW Magazine [Eenmalige uitg. van het SKW, Bunnik], Werkschrift (november 1983) 6 (speciale uitgave), omslag, p. 2, 4, 13, 17, 23-24, 26-27,30.

Jaarverslag 1983. FNV, p. 4-46.

Nederlands Theaterboek (1983-1984) 33, p. 4.

Els Barents (samenstelling), Zeven hedendaagse Nederlandse fotografen, in Catalogus Amsterdam Foto ’84. Eerste Amsterdamse fotomanifestatie in Nederland, Amsterdam (Stichting Amsterdam Foto) 1984, p. 59.

Anet Bleich en Peter Schumacher e.a., Nederlands Racisme, Amsterdam (Van Gennep) 1984, omslag.

Pieter Broertjes en Arendo Joustra, Ambtenaren in actie. Reportage van een Hollandse herfst, Amsterdam (Van Gennep) 1984, p. 6, 16, 36, 38, 40-41, 56-57, 61-62, 65, 74-75, 77, 102.

Leo Casteleijn e.a. (red.), Tekens in de tijd. 65 jaar Joop den Uyl, Amsterdam (De Arbeiderspers) 1984, p. 130.

Simon Franke en Marijke Linthorst (red.), Maatschappijvernieuwers in verwarring, Amsterdam (De Populier) 1984, p. 75-80, 82-83 (serie: Heimwee naar de toekomst dl. 1).

Jan Rietveld (samenstelling), Abvakabo in verzet. De herftacties van 1983, Zoetermeer (Abvakabo) 1984.

Plaatwerk (april 1984) 6, p. 10-11, 20.

Jaarverslag 1984. FNV, omslag, p. 10-34.

Nederlands Theaterboek (1984-1985) 34.

J.J. Cahen en CJ. Roosen (samenstelling), ‘En er was nog over’. Fotoboek ter gelegenheid van het 350-jarig bestaan van de Joodse Gemeente Amsterdam, Antwerpen etc. (De Vries-Brouwers) 1985, p. 97.

Nelleke van (“asteren e.a., Werkwijze en management in mensen-zonder-werk projekten, Bunnik (Nederlands Centrum voor Werkloosheidsvraagstukken) 1985.

A.A. de Jonge, Facisme, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1985.

Rudie Kagie (tekst) en Han Singels (foto’s), Jong, Amsterdam (Raad voor het Jeugdbeleid) 1985.

Paul Lucardie, Liberalisme, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1985.

Frans Nijpels en Kees Tamboer, Wim Kok. Vijftien jaar vakbeweging, z.p. [Amsterdam] (FNV Pers/Raamgracht) 1985, fotokatern p. 7-8, 14.

Nico Portegijs, Gemeentepolitiek voor buitenlandgenoten. Deel 3. De verkiezingen, Leiden etc. (Stichting Burgerschapskunde etc.) 1985.

Nico Portegijs, Gemeentepolitiek voor buitenlandgenoten. Deel 4. De politiek, Leiden etc. (Stichting Buigerschapskunde etc.) 1985.

Hans Ramaer, Anarchisme, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1985.

Rijksaankopen 1985. Werk van hedendaagse beeldende kunstenaars, p. 279-280.

Anki Tan, Herziening stelsel van sociale zekerheid, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1985.

L.J. Wagenaar, Allemaal Amsterdammers/Todos Amsterdameses, Amsterdam (Amsterdams Historisch Museum) 1985.

Rudie Kagie, Internationaal jongeren jaar. Hoe moet ik mij gedragen als iemand van mijn eigen leeftijd?, in NRC Handelsblad 5 januari 1985.

BK Informatie 7 (maart/ april 1985) 2, omslag.

Trouw 12 juni 1985.

H.M. Polak, Inwijding Synagoge Lekstraat. Joodse Gemeente Amsterdam NIHS, in Hakehilla 7 juli 1985, p. 1-2, 7.

Leonard Ornstein, Amsterdamse Joodse Gemeente 350 jaar, in Het Parool 31 augustus 1985, PS, p. 3.

Frans Bosman, Een doctor in het rondlummelen, in Het Parool 7 september 1985, Tijd van leven, p. 1.

H.M. Polak, Terugblik op een viering. Joodse Gemeente Amsterdam NIHS, in Hakehilla (oktober 1985) 2, speciale uitgave, p. 1-15, 20.

de Volkskrant 12 oktober 1985, Het Vervolg, p. 9.

H.M. Polak, Opperrabijn E. Berlinger overleden. Joodse Gemeente Amsterdam, in Hakehilla (december 1985) 3, [bijlage van 8 pagina’s].

RIGO Jaarverslag 1985.

Jeroen Bartels, Communisme, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1986 (serie: Politiek Veelstromenland). Judith CE. Belinfante en Judith Frishman (samenstelling), Zing tot de eeuwige een nieuw lied, Amsterdam (Joods Historisch Museum) 1986, p. 7.

Maarten Brinkman, Socialisme, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1986 (serie: Politiek Veelstromenland). Catalogus Foto Biennale Enschede, Enschede (Stichting Fotobiennale Enschede) 1986.

Catalogus tent. A Priori Fotografie, Amsterdam (Stichting Makkom) 1986, p. 76.

R. Ferdinandusse (tekst), 24 hours/uur/Stunden Amsterdam, Amsterdam/Londen/Keulen (Meulenhoff/Landshoff/Thames & Hudson/DuMont Buchverlag) 1986.

J.W. Romein, Een plaats voor lokaal jeugdbeleid, Amsterdam/Den Haag (Raad voor het Jeugdbeleid/Distributiecentrum Overheidspublikaties) 1986.

Anoniem, De Vakbondsschool FNV, Amsterdam oktober 1986.

Anoniem, Signalementen, Beelden van politiek en politici, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1987.

Boudewijn Bakker e.a., Vier eeuwen Waterlooplein, Amsterdam (Balans) 1987.

Gerda Driessen, Recht van alledag, Leiden (Stichting Burgerschapskunde, Nederlands Centrum voor Politieke Vorming) 1987.

Karla Fohrbcck en Huib Kuijpers (red.), Van totem tot lifestyle. Europese cultuur in ontwikkeling, Amsterdam (Koninklijk Intituut van de Tropen) 1987.

JohanJonker e.a. (samenstelling), Totem, goden, helden, en heiligen, Amsterdam (Koninklijk Instituut van de Tropen) 1987.

Rudie Kagie, Berichten uit Hollands gastenboek. Over de werkomstandigheden van buitenlandse arbeiders, Amsterdam (Van Gennep) 1987, omslag.

Anneke Ribberink, Feminisme, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1987.

Jos van Hest, Eli Content, in Het Parool 30 januari 1987.

(Brochure) PvdA en de nieuwe technologie, Amsterdam (PvdA) maart 1987, omslag, p. 6-36.

de Volkskrant 11 april 1987.

Rudie Fuchs, Jan Dibbets. Seeing is believing, in Art News september 1987.

Joods Historisch Museum. Nieuwsbrief (november 1987) 1, p. 1.

RIGO Jaarverslag 1987.

Bernardinc Beenackers-Heeren e.a., Vragen aan de geschiedenis. 4/5 h, Groningen (Wolters-Noordhoff) 1988.

Wout Buitelaar, Michel Pellanders, en Ruud Vreeman (samenstelling), In het spoor van Heijenbrock, Amsterdam (De Balie) 1988, p. 1, 16, 122, 126-127.

Leo Schenk (eindred.), [uitgave redactie Kenmerk (IKON-KRO) t.g.v. het 25-jarig bestaan], Hilversum (KRO) 1988, p. 46-49.

Paul Sikkema, Jeugd nu, Den Haag (SDU) 1988.

V.Chr. Vrooland (samenstellingen red.), Op eigen kracht. Werkboek voor organisaties van uitkeringsgerechtigden, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1988.

Joods Historisch Museum. Nieuwsbrief (1988) 3, p. 2.

Anoniem, ‘Eindelijk een actie waar je iets van terug ziet’. Zes fotografen voor Afrika Nu, in Nieuwe Revu januari 1988, p. 63-65.

Jet Kunkler, Ad van Denderen, in De Tijd 19 februari 1988, p. 28.

Plaatwerk (maart 1988) 22/23, p. 28.

Geert Mak, De bedreigde proeftuin, het taaie gevecht om ‘de Conradstraat’, in NRC Handelsblad 26 maart 1988, Zaterdags Bijvoegsel.

Frans van Deijl, De klopjacht op zigeuners, in De Tijd 15 juli 1988, p. 10-13.

Han Singels e.a., Beroepskiekjes, in Trouw 27 augustus 1988, p. 29.

RIGO Jaarverslag 1988.

Catalogus tent. Eli Content, Amsterdam (Joods Historisch Museum) 1989.

A. Engelsman e.a. (red.), Oorlogstrauma’s na 45 jaar? Politiek en psychiatrisch ongeduld, Amsterdam (Van Gennep) 1989, omslag.

Stan Meuwese, The youth of the Netherlands. A sketch, Leiden (Stichting voor het kind/Stichting Kinderpostzegels Nederland) 1989.

Margalith Kleywegt, Uit het archief. Fotografen kiezen fotografen, in Vrij Nederland Bijvoegsel (11 maart 1989) 10, p. 2 1 .

Herman Selier, ‘Ik weet het allemaal niet meer zo goed’. Carel Muller vijftien jaar na de ontruiming van Dennendal, in Comeback Trend Magazines 1 (zomer 1989), p. 22-25.

Joods Historisch Museum. Nieuwsbrief (oktober 1989) 1, p. 8.

H.C. van Stokkom (red), De tijden veranderen. De mens als informatie individu, Grafisch Nederland (1989) kerstnummer, p. 8, 46-47.

RIGO Jaarverslag 1989.

Anoniem, Samen sterker. De geschiedenis van de vakbeweging in Nederland, Amsterdam (FNV Afdeling voorlichting en promotie) 1990.

Chiel Evers, De Tweede Kamer/basisboek, Leiden (Stichting Burgerschapskunde) 1990, p. 34, 36, 38.

Martine Groen en Helmi Goudswaard, Lange Liefdes, Amsterdam (Sara/Van Gennep) 1990, [auteursportret].

(Kalender) Raad voor het Jeugdbeleid [t.g.v. 10-jarig bestaan], Amsterdam 1990.

Jan Klumper (red.), Werk[loosheid] en samenleving, Een fotografische visie over de periode 1975-1990, Odijk (Impres) 1990, p. 12-19, 21-22.

J. Soetendorp, Symboliek van de Joodse religie, Den Haag (BZZToH) 1990, 3de herz. dr.

Ons Amsterdam 1990-heden.

M. Smits, Amsterdam droomt zich acht maanden lang Venetië, in Het Financieele Dagblad 2 1 juni 1990, p. 11.

Karin van Gilst e.a. (productie), Top 40 van de fotografie, in Nieuwe Revu 2 augustus 1990, p. 18-19.

Bas de Gaay Fortman, Mijmeringen bij een foto, in Trouw 6 oktober 1990, p. 5.

Jan-Jaap Hey, Jongeren: van sit down naar count down, in Forum 25 oktober 1990, p. 15-17.

Stedelijk Jaarverslag Gemeente Amsterdam 1990-2000.

(Flyer) Van de straat, Den Haag (Museon) 1991.

Gerard van den Boomen (samenstelling), AIDS op leven en dood, Amsterdam (Raad van Kerken/Mozeshuis) 1991, p. 8, 42, 56, 70, 80.

Gerard van den Boomen, Huize Ursula, Nieuwveen 1991.

Mickey van Helden, Beahuis en Bloemenhovekliniek, Amsterdam 1991.

Rudie Kagie, Met de beste bedoelingen. Tijdsbeeld van jeugd, beleid en samenleving, Zutphen (Walburg Pers) 1991.

Henny Lansink e.a., Herman Bode vakbondsman. Herinneringen verteld aan Henny Lansink, Herman Noordegraaf en Eef van Vilsteren, Baarn (Arbor) 1991, omslag, fotokatern, p. 17.

Philip van Praag, Stategie en illusie. Elf jaar intern debat in de PvdA (1966-1977), Amsterdam (Het Spinhuis) 1991.

Be van der Weg, Hoe je het ook bekijkt. Een beeld van het arbeidsvoorwaardenbeleid, Amsterdam (Industriebond FNV) 1991, p. 2, 5-6, 20-21, 24.

Jerry Goosens, Van de straat, in Trouw 27 maart 1991, p. 15.

Arjen Schreuder, Oefen steeds je goede humeur te bewaren. De jeugd van tegenwoordig bestaat al zeker 150 jaar, in NRC Handelsblad 6 april 1991, Zaterdags bijvoegsel, p. 6.

Jo Schoormans, AIDS in het Amsterdamse Mozeshuis, in De Bazuin 17 mei 1991, p. 13.

Anoniem, Herman Bode, in Aaneen. Weekblad van de Federatie ABVA- KABO 13 juli 1991.

Anoniem, Herman Bode. Smeulend vuur ontvlamde, in de Volkskrant 17 juli 1991.

Irene Aartsma, ‘Ik wil niet in een tehuis, riep Klazien van Schuppen [87]’, in Aaneen. Weekblad van de Federatie ABVAKABO (28 september 1991) 16, omslag, p. 18-21.

Mozeshuis Amsterdam. Jaarverslag 1991.

Gerard van den Boomen (samenstelling), Toekomst met AIDS, Amsterdam (Raad van Kerken Amsterdam/Mozeshuis) 1992.

Chris Pennarts e.a., De ogen van de vakbeweging. Negentien fotografen zagen de jaren ’80/The eyes of the trade union movement. Nineteen photographers recorded the eighties, Utrecht/Amsterdam (Geert van Wijnhoven Communicatie/FNV Pers) 1992, p. 1, 28, 39, 47, 52, 61, 82, 100, 110.

Catalogus Amsterdam koopt kunst. Gemeentelijke Kunstaankopen/Amsterdam buys art. Municipal Art Acquisitions 1992, Amsterdam 1992, p. 36-37.

Linda Roodenburg, Fotowerk. Fotografie in opdracht 1986-1992, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1992, p. 66-67.

Flip Schrameijer, Buiten Adem, Amsterdam (Prometheus) 1992, [auteursportret].

Henk Sibum, AIDS in een verpleeghuis. Aparte unit voor mensen met AIDS in het Flevohuis, in Hivnieuws januari/februari 1992, p. 12-16.

Geert Mak, De Wachtkamer, het activisme van de HIV Vereniging Nederland, in NRC Handelsblad 23 mei 1992, Zaterdags bijvoegsel, p. 1.

Steven Adolf, Organisatie AIDS-congres in Amsterdam een klein wonder, in NRC Handelsblad, 18juli 1992, p. 12.

Anoniem, Holanda en Madrid. Fotografia y pintura de los Paises Bajos, Madrid Capital Europea de la Cultura, in Cultura (oktober 1992) 10, p. 99.

Gerard van den Boomen, Basisgroepen… dan weet ik weer waarom ik hier werk, Nieuwveen (Huize Ursula) 1993.

Adriënne van Heteren e.a. (eindred.), De houten camera, Amsterdam (Stichting Stimuleringsfonds Nederlandse Culturele Omroepproducties) 1993, p. 67.

Eddie Marsman e.a., Ergens, thuis, Groningen (Stichting Fotografie Noorderlicht) 1993, p. 34-35.

Klaartje Schweizer e.a., Van de Straat. Een beeld van honderdvijftig jaar jeugdcultuur in Nederland, Utrecht/ Amersfoort (Academische Uitgeverij Amersfoort/Jeugd en Samenleving) 1993.

Stella Braam, De blinde vlek van Nederland. Reportages over de onderkant van de arbeidsmark, Amsterdam (Van Gennep/FNV Pers) 1994, omslag.

Catalogus Foto Manifestatie Eindhoven 1994, Eindhoven (Stichting Foto Manifestatie Eindhoven) 1994.

Love-ball ’94, Amsterdam (Amsterdam Love-ball Comité en Hype/Roxy) 1994.

Bert Ockers (samenstelling), Leven in Nederland. Twintig jaar fotografie in opdracht, Arnhem (Nederlands Openluchtmuseum) 1994, p. 3, 9-12, 42-44, 46,48.

J. Perry e.a., Honderd jaar sociaaldemocratie in Nederland, 1894-1994,

Amsterdam (Bert Bakker) 1994, p. 150.

Anoniem, Steven Spielberg in Joods Historisch Museum, in Nieuw Israelietisch Weekblad 25 februari 1994, p. 3.

Anoniem,Wereld-AIDS-dag, in Het Parool 1 december 1994, p. 1.

Marije Vlaskamp, Actief naar het einde, zalvende ontspanning voor HIV- en AIDS-besmetten, in NRC Handelsblad 10 december 1994, p. 5.

RIGO Jaarverslag 1994.

Catalogus tent. Vijftig jaren van Toekomst, Groningen (Stichting Aurora Borealis) 1995, ongepag.

Jules B. Farber, Geef mij maar Amsterdam, Amsterdam etc. (Kosmos-Z&K) 1995, p. 63-65 (idem Engelse ed.: Give me but Amserdam).

Els van Odijk, Er is eene Rijks-Academie… Over ruimte voor kunstenaars/Once upon a National Academy of Arts… On space for artists, Bussum/Amsterdam (Toth/Rijksakademie van Beeldende Kunsten) 1995, p. 60.

Piet de Rooy e.a., De rode droom. Een eeuw sociaal-democratie in Nederland, Nijmegen (SUN) 1995, p. 66.

Jhim Lamoree, Dirty talk – Robert Mapplethorpe, in Het Parool 17 juni 1995, p. 45.

Marja van Baars e.a. (samenstelling), Elf jaar bijzondere kunst & de Achterstraat. Bijzondere kunst en bijzondere kunstenaars, Hoorn (De Achterstraat Hoorn) 1996.

Rinke van den Brink e.a. (red.), Voorbij het vijftigste herdenkingsjaar, in Blanes 1996, p. 14, 20, 24-35, 30.

Maarten Bijl, Nooit meer Auschwitz! Het Nederlands Auschwitz Comité 1956-1996, Bussum/Amsterdam (Toth/Nederlands Auschwitz Comité) 1996, omslag, p. 117, 120.

Ed Lo, Stephan Sanders en Gerard van Westerloo, Amsterdam 2005. Toekomst van een kleine metropool, Amsterdam (De Balie) 1996.

Nieuw Israelietisch Weekblad 1996-2002. Rob Schouten, Kinderen van tandeloze ouders, in Trouw 21 juni 1996, p. 17.

RIGO Jaarverslag 1996.

Anthon Beeke, Amsterdam op zilver, [uitgave t.g.v. het 125-jarig bestaan van Kampert en Helm Rotaform bv], Lelystad (Kampert & Helm Rotaform) 1997.

Frederike Huygen en Hugues Boekraad, Wim Crouwel. Mode en module, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1997.

Hetty van der Wal en Margo Bleeker, Hakkûh & strakstaan. Het gabbergevoel, Amsterdam (Prometheus) 1997.

Woningraad Magazine 1997-2003 [omslagen en reportages].

NWR Magazine (1997) 5, 7, 9, 14-15, 19, 22, 25-26, omslagen.

Nicoline Baartman, Kaal en kaal is twee, in de Volkskrant 18 mei 1997, p. 17.

Anoniem, Voorbij het vijftigste herdenkingsjaar. Foto’s van Han Singels, in Museumkrant. Joods Historisch Museum december 1997.

RIGO Jaarverslag 1997.

Karien Anstadt e.a. (red.) en Han Singels (foto’s), Een pluriforme Joodse samenleving: verrijking of verarming?, Amsterdam (Stichting Joods Maatschappelijk Werk) 1998.

Dominic van den Boogerd (tekst), Morning glory. De Ateliers 1993-1997, Amsterdam (De Ateliers) zj. [1998], p. 5-7.

(Brochure) Theaterfestival de Karavaan 1997, Haarlem (Kunst en Cultuur Noord Holland) 1998, p. 2-3, 6-7, 9, 13.

Abigail Hall (red.), De Amsterdamse Gemeenteraad 1998-2002, z.p. [Amsterdam] (Gemeente Amsterdam) z.j. [1998].

Ernest Hueting, Op de bres voor maatschappelijk welzijn. Vijftig jaar Koningin Juliana Fonds, Utrecht (Matrijs) 1998.

Pieter Klein en Redmar Kooistra, Wim Kok, het taaie gevecht van een polderjongen, Amsterdam (Prometheus) 1998, fotokatern afb. 6.

Ruud Lindemans (samenstelling), Straatrumoer en twee minuten stilte. Een wandeling tussen Amstel en Artis, 1940-1945, Amsterdam (Lubberhuizen) 1998.

NWR Magazine (1998) 1, 4, 6-7, 10, 15, 21, omslagen.

Jos Verlaan, Het roer van de stad. De 45 nieuwe leden van de Amsterdamse gemeenteraad, in Het Parool 15 april 1998, bijlage PS, p. 3-4.

Anoniem, Weduwe Rabin op bezoek in de hoofdstad, in De Telegraaf 21 april 1998, p. 9.

RIGO Jaarverslag 1998.

Anoniem, Woningcorporaties: partners in volkshuisvesting, Hilversum 1999, p. 2-4, 10, 14, 24-26.

Tinie Akkermans, Redelijk bewogen. De koers van de FNV 1976-1999. Van maatschappijkritiek naar zaakwaarneming, Utrecht (Stichting FNV Pers) 1999, p. 17, 25, 32, 45-47, 51-52, 64, 74-75, 81-83, 91, 95, 97, 107.

15 Fotografen voor Duchenne. 15 postkaarten voor Duchenne Parents Project, Amsterdam 1999.

Herman Hoeneveld en Ron Hendriks, Fotografen voor Duchenne [catalogus], Amsterdam (Duchenne Parents Project) 1999, p. 30-31.

Aik Meeuse e.a., Vier de Vrijheid, Amsterdam (Nationaal Comité 4 en 5 mei) 1999, omslag, p. 15-16.

Evelien Tonkens, Het zelfontplooiingsregime. De actualiteit van Dennendal en de jaren zestig, Amsterdam (Bert Bakker) 1999, omslag.

Aedes Magazine. Vaktijdschrift voor woningcorporaties (1999) 4, 7-8, 12, 19, 21.

Evelien Tonkens, Dennendal is overal, in Markant. Maandblad voor de gehandicaptensector (1999) 2, omslag, p. 15-16.

Frans van de Pas en Martien Bouwmans, Instellingszorg houdt zichzelf in stand, in Versie. Tijdschrift voor gezondheid, burgerschap en politiek (12 juni 1999) 2, p. 35.

Noel van Dooren, Museumplein of Achterveld?, in Blauwe Kamer. Tijdschrift voor landschapsontwikkeling en stedebouw (augustus 1999) 4 , p. 17-21.

RIGO Jaarverslag 1999.

Gerard van den Boomen (tekst) en Han Singels (foto’s), De crypte is onze kerk. Tien jaar drugspastoraat, Zoetermeer (Meinema) 2000.

(Brochure) Paul Mertz, Een droom, Amsterdam (Joods Historisch Museum) 2000, p. 4, 15, 23, 30, 32.

Marcel Duyvestijn, Blozende rozen. PvdA neemt afscheid van burgemeester Patijn, Amsterdam (PvdA gemeenteraadsfractie Amsterdam) 2000.

Hansje Galesloot, Roestige kranen en ruwe bonken. Vijftien jaar Belangenvereniging van Baanloze Scheepsbouwers, Amsterdam (Belangenvereniging van Baanloze Scheepsbouwers) 2000.

Mirjam Zoet (tekst), Keuze en kwaliteit. Woningcorporaties in de 21ste eeuw, Hilversum (Aedes vereniging van woningcorporaties) 2000, p. 28, 38, 41.

Catalogus tent. Eli Content, Monument voor de levenden, Amsterdam (Joods Historisch Museum) april 2000.

Elma Verhey en Tino Wallaart, De rekenfout van de joodse notabelen, in Vrij Nederland 17 oktober 2000, p. 10-11.

RIGO Jaarverslag 2000.

Felicitas Heimann-Jellinek, Reise am kein ende der Welt, Wenen (Judisches Museum) 2001, p. 36.

Annet Mooij, Van pest tot aids. Vijf eeuwen besmettelijke ziekten in Amsterdam, Bussum (Toth) 2001, omslag, p. 71, 76.

Max Bruinsma (red.), Synchroon-A-Synchroon. Onderwijsvernieuwing in de informatiesamenleving, Amsterdam (Hogeschool van Amsterdam, Onderwijs Research en Ontwikkeling) 2001.

Hollands Licht (2001) 2 ,p. 14.

Hans Moll, Vuile vieze teringstad.Vijf eeuwen besmettelijke ziektes in Amsterdam, in NRC Handelsblad 1 februari 2001, p. 19.

Jaap Stam, Fré Meis, honderd kilo vastberadenheid, in de Volkskrant 21 maart 2001, p. 13.

Noël Van Dooren, Kritiek. Fout parkeren in een virtuele achtertuin, in Blauwe Kamer. Tijdschrift voor landschapsontwikkeling en stedebouw (april 2001) 2, p. 38-41.

Noël van Dooren, Kritiek. Paleizelijk tapijt, in Blauwe Kamer. Tijdschrift voor landschapsontwikkeling en stedebouw (augustus 2001) 4, p. 30-33.

Noël van Dooren, Kritiek. Vier mooie en talloze treurige duinbalkons, in Blauwe Kamer. Tijdschrift voor landschapsontwikkeling en stedebouw (oktober 2001) 5, p. 44-47.

Randstad Agenda 2002, Diemen (Randstad Holding nv) 2001.

RIGO Jaarverslag 2001.

(Brochure) Foto’s van de koude grond, Amsterdam (Huis Marseille) 2002.

Ilja van den Broek, Engagement als deugd, politieke journalistiek tijdens het kabinet Den Uyl, Amsterdam (Amsterdam University Press) 2002.

J.W. Ebbinge e.a. (red.), Wij Amsterdamsche studiosi. 150 jaar ASC/AVSV, Amsterdam (ASC/AVSV) 2002.

Geert Mak, De engel van Amsterdam, Amsterdam etc. (Atlas) 2002, 21ste herz. ed., omslag.

Hinke Wiggers en Huib Glerum (samenstelling), Om de stem te doen horen, Amsterdam (Nederlandse Vereniging van Banken) 2002, p. 78, 84, 1 18, 130, 134.

Annejet van der Zijl, Anna. Het leven van Annie M.G. Schmidt, Amsterdam (Nijgh&Van Ditmar) 2002.

Marcel van Engelen, De raadsleden die vertrekken, in Hel Parool 13 maart 2002.

Margalith Kleijwegt, Rob Oudkerks grote opdracht, in Vrij Nederland 27 april 2002.

Randstad-Agenda 2003, Diemen (Randstad Holding nv) 2002.

Erev-Rav Hefte (2003) 6, p. 128-129.

Anoniem, Nationaal Museumweekend. Takomst Treast, in Fries Museum Krant voorjaar 2003.

(Brochure) Novas Vozes, Schrijvers uit Nederland en Vlaanderen in Lissabon, Amsterdam (Nederlands Literair Productie en Vertalingsfonds) oktober 2003.

in De Groene Amsterdammer (selectie):

29 mei 1974, omslag, p. 5.

19 maart 1975, p. 3.

21 januari 1981, p. 20.

16 december 1981 (kerstnummer), p. 11-35.

21 december 1983.

16 december 1987, p. 18-19.

3 februari 1988, omslag, p. 11-13, 15-18.

16 november 1988, omslag.

26 september 1991.

15 april 1992, p. 12-13, 15, 17.

30 juli 1997, p. 20-21.

6 oktober 1999, omslag.

Affiches

(Han Singels ontwerp en foto’s), Gemeente Aankoop 1975/Amsterdam koopt kunst. Fort van Sjakoo, Jodenbreestraat, Amsterdam 1975.

Marcel Dorel (ontwerp), Sociale Fotografie, Studium Generale Rijksuniversiteit Groningen, 1981.

[expositie] Han Singels, De Moor, Amsterdam 1983.

Tutku, Cursisten van het Turks Nederlands Theaterproject presenteren Hartstocht, Productie Stipt Ongoren, Amsterdam 1984.

Sepp Bader (ontwerp), Biennale Enschede. Duitse en Nederlandse Fotografie, Enschede 1986.

Henri Lucas (ontwerp), Coloured Holland, Een duidelijke keuze, Amsterdam 1989.

Judios de Amsterdam, fotografias de la vida cotidiana, Deposito Canal Isabel 2, Madrid 1992.

Rutger Fuchs (ontwerp), De Ateliers, Internationaal Kunstenaars-instituut, Amsterdam 1996.

Joseph Plateau (ontwerp), Rigo, 25 jaar, 1997.

SIDA em Amsterdam, Cordoaria Nacional Lissabon, 1997.

CD-ROM

Han Singels e.a. (samenstelling), Volkshuisvesting in cijfers 1995, Amsterdam 1995.

Secundaire bibliografie

(publicaties over de fotograaf en/of zijn werk)

Anoniem, Amsterdam 700 Het Parool-Canon-wedstrijd prijs, in Het Parool 18 juni 1975, p. 15.

GKf en Foto – Foto en GKf. Han Singels, in Foto 32 (januari 1977) 1, p. 51-54 (met foto’s).

Anoniem, Opdracht fotoserie over de verkiezingen, in NRC Handelsblad 14 januari 1977.

Wouter Klootwijk, Han Singels, in De Groene Amsterdammer 11 mei 1977, p. 24.

Els Barents (red.), Fotografie in Nederland 1940-1975, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1978, p. 82, losse biografie.

Anoniem, Van Agt aan de macht, in Algemeen Dagblad 9 maart 1978.

Anoniem, Foto’s uit de formatietijd, in De Telegraaf 9 maart 1978.

Anoniem, Formatie in beeld. Fototentoonstelling in Rijksmuseum, in Trouw 9 maart 1978, p. 9.

Frits Groeneveld, Een machtstrijd ontleed, tweehonderd dagen op de politieke snij tafel, in NRC Handelsblad 11 maart 1978.

Anoniem, “Slag om kabinet” in beeld, in De Journalist (16 maart 1978) 6.

Bas Roodnat, Amateurs en politici, in NRC Handelsblad 16 maart 1978.

J. van Tijn, Foto’s van Dolf Toussaint en Han Singels in het Rijksmuseum, in Vrij Nederland (18 maart 1978) 39, p. 19.

Anoniem, Wie is dat nu weer, Verkiezingen en Kabinetsformatie, in Rijksmuseumkrant april 1978, p. 2.

Olivier Vrooland, Van Agt aan de macht. Recensie, in Foto 33 (mei 1978) 5, p. 34-39 (met foto’s).

Bert Wallenburg, Han Singels over politieke fotografie, in Student augustus 1978, p. 17.

Anoniem, Fotografen erkend als kunstenaar?, in Het Vrije Volk 12 augustus 1978.

Max Pam, Het Moment. Han Singels. Foto’s met commentaar genoteerd door Max Pam, in De Revisor 6 (april 1979) 2, p. 36-43 (met foto’s).

Paulien Terreehorst, Fotograferen is aanwezig zijn, in Skrien (1980) 79/80, p. 24-32.

Frans van Burkom (tekst), Kijken, vinden. De foto als registratie [publicatie t.b.v. tentoonstelling], Amsterdam (Nederlandse Kunststichting) 1981.

Catalogus tent. De stad in zwart/wit. 5 Jaar documentaire foto-opdrachten, Amsterdam (Museum Fodor) 1981, p. 23, 35.

Carry van Lakerveld en Joost Smiers (red.), Matheid, Hoezo? Tweeëntwintig teksten over kunst en politiek ’70…’80, z.p. [Odijk] (Sjaloom) 1981.

Joost Smiers, Discussie: sociale fotografie, in Skrien februari 1981, p. 24-31.

Barbara Henkes, Arbeid en het behoud van arbeid, in UK. Universiteitskrant Groningen 17 juni 1981.

Frans Hoeben, Fotografie als middel, in De Waarheid 20 juni 1981.

Ellen Kok, Sociale fotografie toont vele gezichten, in Trouw 23 juni 1981.

Anoniem, Vakantiekiekjes wijken voor sociale fotografie, in Winschoterkrant 23 juni 1981.

Bas Roodnat, Foto-opdracht levert weer portretten op van Van Agt en Den Uyl, in NRC Handelsblad 24 oktober 1981.

Steef Davidson en Frans van Burkom, Geen commentaar. Fotografen als ooggetuigen van agressie en geweld (catalogus), Amsterdam (Nederlandse Kunststichting) 1982, ongepag.

Fred Janz, Sociale fotografie in Groningen, in Foto 37 (januari 1982) 1, p. 60-61.

Anoniem, Han Singels: foto’s in de Moor, in Foto 37 (december 1982) 12, p. 16-17.

Nyckle Swierstra (voorw.), Sociale Fotografie. Studium Generale [najaar 1981, Rijksuniversiteit Groningen], Groningen (Studium Generale Rijksuniversiteit) 1982 (met foto’s).

Herman Hoeneveld, Een dubbele tentoonstelling, thema: tijd- wonen en werken. Fotografen kijken in de tijd, in Kunstbeeld maart 1983.

Els Barents, Van afbeelden naar verbeelden, in Dick van de Pol (eindred.),

Foto in Vorm, Amsterdam (Koninklijk Verbond van Grafische Ondernemingen) 1984, p. 40 (serie: Grafisch Nederland 1984).

Catalogus Amsterdam Foto ’84. Eerste Nederlandse foto manifestatie, Amsterdam (Stichting Foto Amsterdam) 1984, p. 59.

Els Barents e.a., Han Singels foto’s, in Stedelijk Museum Bulletin 1984, p. 23-24.

Cees Straus, Han Singels exposeert in het Stedelijk Museum. Eerder toeschouwer dan deelnemer, in Trouw 28 januari 1984, p. 19.

Herman Hoeneveld, Foto’s van Han Singels. Langs de rand van de gebeurtenissen, in Kunstbeeld februari 1984, p. 68.

Willem K. Coumans, Han Singels in SM, Foto 39 (april 1984) 4, p. 41.

Pauline Terreehorst, Breed opgezette fotoshow met reserve afgewacht, in de Volkskrant 29 mei 1984, p. 17.

Fred Jansz, “Soms lukt het mij ook”. Han Singels, in Foto 39 (juli 1984) 7, p. 30-35 (met foto’s).

Rolf Bos, Plaatwerkfotografen mijden platgetreden paden. Expositie – Stille Macht – wil beeld geven over veranderende samenleving, in de Volkskrant 11 augustus 1984, p. 9.

Anoniem, De jongeren in het Rijksmuseum, in Rijksmuseum Kunst-krant (november-december 1984) 3, p. 6.

Catalogus tent. Amsterdam betreft…/As far as Amsterdam goes…, Amsterdam (Stedelijk Museum) 1985, p. 134-135.

Rudie Kagie, Jong, Amsterdam (Raad voor het Jeugdbeleid) 1985.

Herman Hoeneveld, De Jongeren, in Kunstbeeld (1985) 4, p. 38-40.

Geert Mak, Het levensgevoel van de jaren tachtig, in De Groene Amsterdammer 6 februari 1985, p. 7.

Pauline Terreehorst, Singels en Pejic leggen voor Rijksmuseum een generatie vast. ‘Door foto’s geef ik jongeren identiteit’, in de Volkskrant 6 februari 1985, p. 9.

Paul Blanca, Els Barents: ‘portretfotografie in Europa is speelser dan in de VS’, in Het Parool 9 februari 1985, p. 25.

Ellen Kok, Foto’s van Maya Pejic en Han Singels in het Rijksmuseum. Dynamische en verstilde opnamen van een jeugdcultuur, in Utrechts Nieuwsblad 12 februari 1985, p. 15.

Anoniem, De Nederlandse jeugd van tegenwoordig gefotografeerd, in NRC Handelsblad 26 februari 1985, p. 7.

Cees Straus, Jongeren tussen romantiek en politiek-sociale realiteit, in Trouw 27 februari 1985, p. 4.

Leo Divendal, De familie van de jongeren, in De Waarheid maart 1985.

Mariëtte Haveman, Je ziet beter waar de complicaties zitten. De foto’s van Maja Pejic en Han Singels, in Vrij Nederland. Boekenbijlage (30 maart 1985) 13, p. 15.

Fred Jansz, ‘Dejongeren’. Fabuleuze fotografie, in Fotoprof 3 (april 1985) 1, p. 44.

Anoniem, The Young Ones, in Holland Herald april 1985, p. 73.

Anoniem, Fototentoonstelling over jongeren, in Klets. Krant voor werkende en werkloze jongeren (april 1985) 5, p. 8.

Chris Reinewald, Wachten op iets leuks of op de volwassenheid, in Plug. Kulturele informatiekrant voor de hoofdstad en ommelanden april 1985, p. 4-5.

Anoniem, Jongeren te zien in het Rijksmuseum: Foto’s van Maja Pejic en Han Singels. Fragment geeft fotoboek uit, in Professionele fotografie april/mei 1985, p. 10-11.

Anneke Haverkort, Fotografen.Vrije tribune, in Vrij Nederland, 20 april 1985, p. 20.

Wim de Jong, Han Singels. De mens achter de fotojournalist, in Focus 70 (mei 1985) 5, p. 25-29 (met foto’s).

Johanneke van Slooten, De dilemma’s van de sociale fotografie, in Haagse Post 18 mei 1985, p. 50-53.

Anoniem, De jongeren van ’85. Fotografen Maya Pejic en Han Singels volgden de nieuwe generatie, in Nieuwe Revu juni 1985, p. 58-71.

Menno Meyer, De jongeren van Maja Pejic en Han Singels, in Foto 40 (juli 1985) 7, p. 74-75.

Martin Ruyter, Prentenboek, in de Volkskrant 4 september 1985, p. 13.

Bob Bronshof en Nico van Lieshout, De Jongeren, een fototentoonstelling: constructie en stilering, in Skrien (september/oktober 1985), p. 33-34.

Rolf Bos, Tijdsbeeld van joods Amsterdam, in de Volkskrant 8 oktober 1985.

Ellen Kok, Foto’s voor de Groene van Han Singels, in Foto 40 (december 1985) 12, p. 34-35.

Fred Janz, De Groene Amsterdammer trots op Han Singels, in Fotoprof december 1985, p. 21.

Hollandse Koopmansbank. Jaarverslag 1985.

Louis Zweers, Foto’s voor de Groene van Han Singels, in Perspektief (januari/februari/maart 1986) 23, p. 45.

Anoniem, Afscheid van Louis Zaal, in De Groene Amsterdammer 29 januari 1986, p. 4.

Pauline Terreehorst, Foto’s tussen fantasie en realiteit in doolhof. GKf tentoonstelling 100 meter foto, in de Volkskrant februari 1986.

Eddie Marsman, Een politicus vormgeven. 15 Fotografen tonen hun Lubbers en Den Uyl, in Foto 41 (april 1986) 4, p. 24-27.

Anoniem, ‘Foto 86’ beheerst Amsterdam met zeventig tentoonstellingen. Manifestatie begint morgen officieel in Nieuwe Kerk, in Trouw 13 mei 1986.

Pauline Terreehorst, Kleine presentaties verademing tussen overdaad. Foto ’86, in de Volkskrant 27 mei 1986, p. 10.

Anoniem, Etmaal fotograferen levert gewone plaatjes op. Opdracht 24 uur Amsterdam plichtmatig ingevuld, in de Volkskrant 27 mei 1986.

Rinus Ferdinandusse, Amsterdam in de regen, Bijvoegsel Vrij Nederland (31 mei 1986) 22, p. 14-15, 19, 23.

Pauline de Bok, Hollandse Hoogte, nieuwe aanpak in de fotojournalistiek, in Foto 41 (juni 1986) 6, p. 52-54.

Felix Kalkman, Fotografen gefotografeerd, in ZIP [uitgave van School voor de journalistiek] 12 juni 1986, p. 11-15.

Ellen Kok, Zes fotografen vangen 24 uur Amsterdams leven, in Utrechts Nieuwsblad 28 juni 1986.

Anoniem, [rectificatie foto “randgroepjongeren”], in de Volkskrant 5 juli 1986, p. 3.

Ben Siemerink, Foto-biennale Enschede: ontmoeting Duitse en Nederlandse fotografen, in Twentsche Courant 17 juli 1986.

Bert Duim, Chris Pennarts en Han Singels, juryleden jubileumwedstrijd: “iedereen kan schrijven”, in Bondig [uitgave van Voedingsbonden FNV] 19 juli 1986, p. 22-23.

Ton Hendriks, 24 uur Amsterdam, in Perspektief (september 1986) 25, p. 60.

Bas Roodnat, Fantasieën op de grens van fotografie. Confrontatie Nederlanders en Westduitsers op Tweede Bienale van Enschede, in NRC Handelsblad 9 september 1986, p. 7.

MattDings, Fotograaf Han Singels: ‘Kale muren fotograferen vind ik nogal een luxe’, in De Tijd 19 september 1986, p. 38-43.

Pauline Terreehorst, Foto-biennale Enschede. Groepsportret van twee landen, een hachelijke onderneming, in de Volkskrant 29 september 1986.

Anna Tilroe, Een collectie als een slecht gebit: overal een stompje. Wat is het nut van de Rijksdienst Beeldende Kunst, in de Volkskrant 31 oktober 1986, p. 19.

Tineke Luijendijk en Louis Zweers, Parlementaire fotografie. …van Colijn tot Lubbers, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1987, p. 70-77, 84-85, 90.

Ellen Kok, Parlementaire fotografie Van Colijn tot Lubbers, in Focus 74 (juni 1987) 6, p. 59-61.

Ton Hendriks en Josephine van Bennekom, De beperkingen van de vrijheid. Ervaringen van fotografen met documentaire opdrachten, in Perspektief (juni 1987) 28/29, p. 18-23.

Wim Vroom, Twaalf jaar Rijksmuseum opdrachten, in Perspektief (juni 1987) 28/29, Pp. 24-29, 35, 46-47.

Hripsimé Visser, Documentaire en monumentale foto-opdrachten in Nederland na 1945, in Perspektief (juni 1987) 28/29, p. 115-121.

Mariëtte Haveman, Uitgaande van de heer Plantema [scheidend directeur], manifestatie Fotografie in opdracht, in de Volkskrant 12 juni 1987, p. 19.

Tineke Luijendijk, Fotografie in opdracht, in De Journalist 20 juli 1987, p. 34-35.

Anoniem, Op de foto voor Afrika, in de Volkskrant 22 december 1987, p. 3.

J.W. van Deth, Politieke fotografie, in Civis Mundi januari 1988, p. 2-3.

Rob Beemster, RIGO kalender of geen kalender. Eigenzinnig ontwerp van Max Kisman, foto’s Han Singels, in Graficus 70 (11 februari 1988) 7, p. 61-63, 89.

Gerard van den Boomen, Een kat heeft negen levens. Negentien jaren ‘De Nieuwe Linie’, Aalsmeer (Luyten) 1988.

Philip Mechanicus, Een cursus fotografie, Amsterdam (Querido) 1989, p. 60-61.

Margalith Kleywegt, Liefde voor grijs. Een cursus fotografie van meester Philip Mechanicus, in Bijvoegsel Vrij Nederland (27 mei 1989) 21, p. 26-27.

Anoniem, Collection, in Annual Report. International Institute of Social History 1990, p. 50.

Ingeborg Leijerzapf e.a. (tekst), Het beslissende beeld. Hoogtepunten uit de Nederlandse fotografie van de 20e eeuw/The Decisive Image. Dutch Photography from the 20th Century, Amsterdam (BIS) 1991, p. 100, 211.

Hripsimé Visser, AIDS in Amsterdam, keuze uit de fotografie-opdracht van Han Singels, in Wanderlieder, in Bulletin Stedelijk Museum Amsterdam december 1991-januari 1992, p. 117.

Maartje van den Heuvel en Anneke van Veen (samenstelling), Foto’s voor de stad. Amsterdamse documentaire foto-opdrachten 1972-1991/Leontine

Coelewij, Haro Plantenga en Anneke van Veen (samenstelling), Foto’s voor de stad. Amsterdamse documentaire foto-opdrachten 1989-1991, Amsterdam (Gemeentearchief Amsterdam) 1992, ongepag. (met foto’s).

Wim Vroom e.a., Verslag forumdiscussie Fotografie in opdracht, Beurs van Berlage, Rotterdam (Perspektief) 1992, p. 32.

Mark Kremer, Silk cut and dump painting, in Kunst & Museumjournaal 4 (1992) 1, p. 53-56.

Henk van Gelder, Amsterdam voor de camera’s van de stadsfotografen. Foto’s voor de stad, in NRC Handelsblad 14 maart 1992, p. 8.

Wim Wirtz, De Ogen van de Vakbeweging zonder systeem in een kaft gekwakt, in de Volkskrant 19 juni 1992, Folio, p. 33.

Tjerk Zweers en Henk Sibum, Fotograaf Han Singels probeert samenhang rond AIDS vast te leggen, in HIVnieuws juli/ augustus 1992, p. 20-25.

Anoniem, De zwart wit foto van de jaren tachtig, in Bondig [uitgave van Voedingsbond FNV] l0 juli 1992, p. 14.

Pieter Kottman, Rouw enveloppen als grafzerken op AIDS-expositie, in NRC Handelsblad 18 juli 1992.

Carly Broekhuis, De ogen van de Vakbeweging, in Focus 79 (september 1992) 9, p. 34-36.

Anoniem, Han Singels, in Noorderlichtkrant 1993, p. 7.

Anoniem, Ergens thuis, in Noorderlichtkrant 1993 p. 34-35.

Jan Bart Klaster, Aankopen soms van internationaal peil, in Het Parool 21 september 1993, p. 6.

Eddie Marsman, Home/Thuis. Derde editie fotomanifestatie Noorderlicht Groningen, in Foto 48 (oktober 1993) 10, p. 36-43.

Mirjam Keunen, Fotografen leggen thema thuis vast, in Algemeen Dagblad 5 oktober 1993.

Catalogus tent. De ander, 1’autre, der Andere (Werner Mantz-prijs 1994), Sittard (Nederlands Fotomuseum) 1994, p. 11-13.

Sietse Postma, Geëngageerde fotojournalistiek van Han Singels en Leo Erken, in Dagblad voor Westfriesland 21 januari 1994.

Els van den Berg, AIDS-related art, in Metropolis M (juni 1994) 3, p. 47.

Willem K. Coumans, Werner Mantz-prijs voor Rineke Dijkstra, in Foto 49 (december 1994) 12, p. 60-61.

Taco Anema e.a. (red.), 50 Jaar fotografie GKf 1945-1995, Amsterdam (De Verbeelding) 1995, p. 114-115, 196.

Jan Koekebakker (eindred.), Werk/work. De Randstad fotocollectie/The Randstad Collection of Photographs 1988-1995, Amsterdam (Randstad Holding) 1995, p. 8 .

Ursula den Tex, Fotografen/journalisten. De fotogeschiedenis van Vrij Nederland, 1966-1990, Amsterdam (University Press) 1995.

Marjo van Soest, De beste in zijn vak, in Vrij Nederland 23 januari 1995, p. 43-44.

Wim Broekman, Gewoon leven, in Foto 50 (oktober 1995) 10, p. 97.

Rolf Bos, Lichtjaren. Ook de elitefotograaf moet bikken. Oude idealen van de GKf zijn aan de stoeprand gezet, in de Volkskrant 14 november 1995, p. 14.

Eddie Marsman, Stil, Warfum (Makuma M/V Vormgevers) 1996.

Herman Hoeneveld, Han Singels [Duotoon], in P/F. Vakblad voor fotografie en imaging (1996) 1, p. 51-58.

Wim Broekman, André-Pierre Lamoth [portfolio], in Foto 51 (mei 1996) 5, p. 23-27.

Eddie Marsman, Passepartout, Han Singels, in Foto 51 (september 1996) 9, p. 50-53.

Anoniem, Han Singels legt de joodse cultuur vast, in Nieuw Israelietisch Weekblad 13 november 1996.

Anoniem, Foto’s van Han Singels, in Nieuw Israelietisch Weekblad 21 november 1996, omslag, p. 3.

Anoniem, Voorbij het vijftigste herdenkingsjaar. Foto’s van Han Singels, in Museumkrant. Joods Historisch Museum 6 (december 1996-maart 1997) 1, p. 6.

Eddie Marsman, ‘Goede fotografie is van nature conservatief. Han Singels over het vastleggen en doorgronden van de alledaagse joodse cultuur, in NRC Handelsblad 12 december 1996, p. 7.

Loes de Fauwe, Het gewone joodse leven, in Het Parool 14 december 1996, p. 23.

Leonor Figueredo, Sida em Amsterdam [AIDS in Amsterdam], in DNA [Lissabon] (1997) 54. omslag, p. 20-27.

Herman Hoeneveld, Nederlandse fotografen in Lissabon, in P/F.Vakblad voor fotografie en imaging (1997) 9, p. 46-49.

Anoniem, Verandering Y-oevers in beeld. Filmer en fotograaf scheppen bijzondere historische bron, in Ons Amsterdam juni 1998, p. 164-166.

Anna Ietswaard, 50 Jaar fotografie voor Ons Amsterdam, in Ons Amsterdam januari 1999 [jubileumnummer], p. 17-18.’

josephine van Bennekom, Zieke jongens dwingen respect af. Fotografen voor Duchenne, in Foto 54 (mei 1999) 5, p. 84-86.

Jo Bardoel e.a. (red.), Journalistieke cultuur in Nederland, Amsterdam (Amsterdam University Press) 2002, p. 76.

Wim van Sinderen (red.), Fotografen in Nederland. Een anthologie 1852-2002, Amsterdam/Gent/Den Haag (Ludion/Fotomuseum Den Haag) 2002, p. 350-351.

Herman Hoeneveld, Een fantastische godsverlatenheid, in P/F.Magazine voor fotografie en imaging (2002) 6, p. 48-50.

Eddie Marsman, Van de koude grond. Uitgekiende foto’s van een saai landschap, in NRC Handelsblad 19 maart 2002, p. 13.

Bert Steinmetz, Uit de tijd dat er nog zeekastelen afmeerden, in Het Parool 30 mei 2002, p. 10.

Anoniem, Een kwart eeuw Oostelijk havengebied in beeld, in Ons Amsterdam (juni 2002) 6, p. 234-235.

Bernard Hulsman, Prat op de patio, in NRC Handelsblad 7 juni 2002, p. 30.

Fedde Dijkstra, ‘Veelschieter’ laat zich door Friesland verrassen, in Leeuwarder Courant 20 juli 2002, p. 8.

Mirelle Thijsen, Nieuwe stadsgezichten. Han Singels slaat brug tussen architectuur- en sociale fotografie, in Het Financieel Dagblad 24 augustus 2002, p. 21.

Anoniem, De foto, in Kunst & Antiek Journaal oktober 2002, p. 44.

Anoniem, ‘Fotoserie moet vitaliteit en optimisme uitstralen’, in Fries Museumkrant najaar 2002, p. 9.

Anoniem, Tentoonstelling Takomst Treast, in Nieuwsblad van Noord-Oost Friesland 9 december 2002.

Eddie Marsman, Takomst Treast: een dwarsdoorsnede, in Leeuwarder Courant 12 december 2002, bijlage [Catalogus tent. Fries Museum], p. 1-16.

Fedde Dijkstra, Jong Friesland in 35 affiche-achtige foto’s, in Leeuwarder Courant 13 december 2002, p. 9.

Anoniem, Takomst Treast, in Fries Museumkrant winter 2002, p. 1,6 .

Esther Hemmes e.a. (eindred.), Link. Voorstel tot gemeentelijke kunstaankopen fotografie 2002-2003, Amsterdam/Rotterdam (Stedelijk Museum/NAi Uitgevers) 2003 (serie: Catalogus Stedelijk Museum Amsterdam 875).

Eddie Marsman, Han Singels. Takomst Treast, in Noorderbreedte [uitgave van Stichting Noorderbreedte] (2003) 1, p. 7-11.

Maarten Maas, Han Singels, in Free Eye Magazine (2003) 2, p. 122.

Jelle Bouwhuis en Hripsimé Visser, Link, in Stedelijk Museum Bulletin (2003) 4, p. 9.

Sandra Smallenburg, Tijdloze foto’s van paradijselijk Friesland, in NRC Handelsblad 7 januari 2003, p. 8.

Anoniem, Han Singels. Voorkeur beeldende kunst, in NRC Handelsblad 16 januari 2003, p. 21.

Anoniem, Zwart-wit kleur. Amsterdam in vijftig foto’s, in Het Parool PS 15 februari 2003, p. 35.

Anoniem, Nationaal Museumweekend 12 en 13 april, in Fries Museumkrant voorjaar 2003, p. 7.

Lidmaatschappen

GKf, vanaf 1975 tot heden.

Bestuur Amsterdamse Kunstraad 1979.

Adviescommissie Amsterdams Fonds voor de Kunst, documentaire foto-opdrachten 1979.

Aankoopcommissie Gemeentelijke Kunstaankopen, Amsterdam 1987.

Adviescommisie Maria Austriaprijs 1988.

Commissie Fonds voor de Beeldende Kunst, Bouwkunst en Vormgeving 1988-1989.

Commissie Kunst-aanmoedigingsprijs voor fotografie, Amstelveen 1993.

Aankoopcommissie Gemeentelijke Kunstaankopen, Scanning, Stedelijk Museum Amsterdam 1996.

Commissie vrije fotografie, Amsterdams Fonds voor de Kunst 1996-2000.

Commissie fotografie FNV-Formaat 1998.

Commissie basis stipendia, Fonds Beeldende Kunst, Bouwkunst en Vormgeving 1998-2000.

Onderscheidingen

Eerste prijs, Het Parool-Canon fotowedstrijd, n.a.v. Amsterdam 700, 1975.

Gedeelde derde prijs voor RIGO-kalender, ontworpen door Max Kisman met foto’s van Han Singels, Kalenderwedstrijd van Graficus 1988.

Tentoonstellingen

1977 (g) Amsterdam, Fort van Sjakoo.

1978 (g) Amsterdam, Nederlandse Kunststichting, Foto ’78.

1978 (g) Amsterdam, Rijksmuseum, Verkiezingen en kabinetsformatie ’77. Een hondertal foto’s van Han Singels en Dolf Toussaint.

1978/1979 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Fotografie in Nederland 1940-l975-

1979 (g) Amsterdam, Canon Photo Gallery, Het rechts extremisme in Europa en de Verenigde Staten.

1979 (g) Den Bosch, Het Kruithuis, Foto-facetten-Foto ’78.

1980 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, GKf beroepsvereniging van fotografen V.E.S. vereniging van edelsmeden en sieraadontwerpers.

1980 (g) Parijs, FNAC, The extreme right movement in Europe and the USA [reizende tentoonstelling: Straatsburg, Lyon, Mulhouse].

1981 (g) Amsterdam, Museum Fodor, De stad in zwart/wit. 5 Jaar Amsterdamse documentaire foto-opdrachten.

1981 (g) Amsterdam, Nederlandse Kunststichting, Geen Commentaar. Fotografen als ooggetuigen van agressie en gemeld [reizende tentoonstelling].

1981 (g) Amsterdam, Nederlandse Kunststichting, Kijken/Vinden, de foto als registratie [reizende tentoonstelling].

1981 (g) Amsterdam, De Nieuwe Kerk, Stichting Vrouwen in de twintigste eeuw. Tachtig jaar vrouwenleven van alledag.

1981 (g) Genève, Canon Photo Gallery, Images de l’extrême-droite.

1981 (g) Groningen, ‘t Lutje USVA, Arbeid en het behoud van arbeid.

1982 (g) Amsterdam, De Populier, De kwaliteit van de arbeid.

1982 (g) Apeldoorn, Van Reekummuseum, Foto ’78.

1983 (g) Amsterdam, Industriebond, Arbeid in de zware industrie 1930-1983.

1983 Amsterdam, Stedelijk Museum, Kijken in de tijd. 50 Fotografen in het Stedelijk.

1983 (e) Amsterdam, De Moor, [overzichtstentoonstelling].

1984 (e) Amsterdam, Stedelijk Museum, Overzichtstentoonstelling.

1984 (g) Amsterdam, Nieuwe Kerk, 7 hedendaagse Nederlandse fotografen (Foto ‘84).

1984 (g) Amsterdam, Mozes en Aaronkerk, Plaatwerk: Stille Macht.

1984 (g) Zwolle, Librije Hedendaagse Kunst, Plaatwerk: Stille Macht.

1985 (g) Amsterdam, Amsterdams Historisch Museum, Vijf eeuwen buitenlanders in Amsterdam.

1985 (g) Amsterdam, Rijksmuseum, De Jongeren [foto’s van Maya Pejic en Han Singels, resultaat van de foto-opdracht 1983 t.b.v. de afdeling Nederlandse Geschiedenis].

1985 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Wat Amsterdam betreft…./As far as Amsterdam goes….

1985 (g) Den Haag, Haags Gemeentemuseum, Het teken van de mode.

1986 (g) Amsterdam, Focus on Photography, 24 uur Amsterdam (Foto ’86).

1986 (g) Amsterdam, Joods Historisch Museum, Zing tot de Eeuwige een nieuw lied.

1986 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, 100 Meter foto in het Stedelijk (GKf).

1986 (g) Amsterdam, Stichting Makkom, A Priori Fotografie (Foto ’86).

ig86 (g) Amsterdam, Waag/Joods Historisch Museum, Mazzeltof Joodse Gemeente.

1986 (g) Den Haag, Logement van de Heeren van Amstel, Rijksaankopen ’85.

1986 (g) Enschede, Tweede Fotobiennale Enschede.

1986 (g) Groningen, USVA, Verkiezingen 1986.

1987 (g) Amsterdam, Tropenmuseum, Totem, goden, helden en heiligen.

1987 (g) Den Haag, Haags Historisch Museum, Parlementaire fotografie… van Colijn lot Lubbers.

1987 (g) Den Haag, Provinciehuis, Dutch Photography (Dunhill-collection).

1987 (g) Rotterdam, Oude Gemeente Bibliotheek, Fotografie in opdracht.

1988 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Geliefde Personen. Foto ‘s van de GKf. Beroepsvereniging van fotografen.

1988 (g) Leningrad, Central Exhibition Hall, Dutch Photography (Dunhill collection).

1988 (g) Moscow, Exhibition Hall Union of Soviet Journalists, Dutch Photography (Dunhill-collection).

1988 (g) Utrecht, Provinciehuis, Dutch Pholography (Dunhill-collection).

1988/1989 (g) Arnhem, Provinciehuis, Expositie Dutch Photography.

1989 (g) Amstelveen, Dutch Photography (Dunhill-collection).

1989 (g) Amsterdam, De Moor, Het andere gebouw.

1989 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, De fotoruil/De andere keuze (GKf).

1989 (e) Utrecht, Jaarbeurs, Industriebond FNV, ABK project.

1990 (g) Amsterdam, De Moor, Mijn belangrijkste foto uit 1989.

1990 (g) Amsterdam, Rapenburgerstraat, 45 jaar vrijheid/45 jaar bevrijd (Bevrijdingsfestival).

1991 (g) Amsterdam, Nieuwe Kerk, Hel beslissende beeld. Hoogtepunten uit de Nederlandse fotografie van de 20e eeuw (collectie Dutch Photography).

1991 (e) Amsterdam, Stedelijk Museum, [fotografie-project nav Wereld AIDS-dag, op 1 december].

1991 (g) Den Haag, Museon, Van de straat, 150 jaar jeugdcultuur in Nederland.

1992 (e) Amsterdam, Beurs van Berlage, AIDS Memorial Day.

1992 (g) Amsterdam, Beurs van Berlage, Fotowerk, fotografie in opdracht 1986-1992.

1992 (g) Amsterdam, De Moor, Mijn belangrijkste foto uit 1991.

1992 (e) Amsterdam, Mozes en Aaronkerk, AIDS.

1992 (g) Amsterdam, Museum Fodor, Foto ‘s voor de stad. Amsterdamse documentaire foto-opdrachten 1972-1991.

1992 (g) Amsterdam, Nationaal Vakbondsmuseum, De ogen van de vakbeweging.

1992 (g) Amsterdam, RAI, World AIDS conferentie.

1992 (g) Frankfurt am Main, Judisches Museum Main, Die Mikwe, das rituelle Bad.

1992 (g) Madrid, Deposito del Canal Isabel 2, Judios de Amsterdam, fotografias de la vida cotidiana [tentoonstelling i.k.v. Madrid Culturele hoofdstad].

1992 (e) Verona, AIDS (Conferentie Eurocaso).

1993 (g) AIDS (Europese Quilt-tournee; reizende tentoonstelling HIV Vereniging Nederland).

1993 (e) Amsterdam, Beurs van Berlage, AIDS.

1993 (g) Amsterdam, Galerie Metis, De verbeelding van het lichaam.

1993 (e) Amsterdam, Lutherse Kerk, Studenten, een beeld van studeren.

1993 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Amsterdam koopt kunst/buys art. Gemeentelijke aankopen 1992.

1993 (g) Amsterdam, Universiteitsmuseum De Agnietenkapel, Oud en nieuw, selectie uit de fotocollectie van de Universiteit van Amsterdam.

1993 (e) Berlijn, Haus der Kuituren der Welt, AIDS (World AIDS Conferentie).

1993 (g) Groningen, Der Aa-kerk, Home/Thuis (fotomanifestatie Noorderlicht).

1993 (g) Kopenhagen, De Jongeren (Copenhagen Visual-93).

1994 (e) Amsterdam, Stadhuis, AIDS. (Rendez-vous aan de Amstel).

1994 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Piet Zwart-prijs.

1994 (g) Amsterdam,Theaterinstituut Nederland, Theatervernieuwing in de jaren ’60 en ’70.

1994 (g) Arnhem, Nederlands Openluchtmuseum, Leven in Nederland. Twintig jaar fotografie in opdracht.

1994 (g) Drachten, De Lawei, Wereld AIDS-dag.

1994 (g) Eindhoven, Centrum voor de kunsten/Stichting Beeldende Amateurkunst, Fotomanifestatie Eindhoven.

1994 (e) Hoorn, Het Oog van Hoorn, De geschiedenis maakt dat je daar aanwezig bent [overzichtstentoonstelling in samenwerking met Leo Erken],

1994 (g) Tokio, AIDS (World AIDS Conferentie).

1994 (g) Sittard, Nederlands Fotomuseum, De Ander, L’Autre, Der Andere [tentoonstelling n.a.v. de toekenning van de Werner Mantz-prijs voor fotografie 1994].

1995 (g) Aken, Ludwig Forum, De Ander, L’Autre, Der Andere [tentoonstelling n.a.v. de toekenning van de Werner Mantz-prijs voor fotografie 1994].

1995 (g) Amersfoort, Elleboogkerk, Hollandse Lichten (GW).

1995 (g) Amsterdam, Nieuwe Kerk, De Rode Droom. Een eeuw sociaal-democratie in Nederland.

1995 (g) Charleroi, Musée de la Photographie, De Ander, L’Autre, Der Andere [tentoonstelling n.a.v. de toekenning van de Werner Mantz-prijs voor fotografie 1994].

1995 (g) Groningen, Der Aa-Kerk, GKf Vijftig jaren van toekomst (fotomanifestatie Noorderlicht).

1995 (g) Rotterdam, Nederlands Foto Instituut, Lichtjaren. 50 Jaar GKf-fotografie.

1996 (g) Amsterdam, De Zaaier, 2 dimensies (GKf).

1996 (g) Den Haag, Museon, Culturen.

1996 (g) Hooghalen, Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Auschwitz Comité 1956-1996.

1996 (g) Stuttgart, Volkshochshule, Lichtjaren. 50 Jaar GKf-fotografie.

1996/1997 (e) Amsterdam, Joods Historisch Museum, Voorbij het vijftigste herdenkingsjaar. Foto’s van Han Singels.

1997 (g) Amsterdam, Bijbels museum, Het huis van god.

1997 (g) Amsterdam, Vakbondsmuseum, Is de grens bereikt… ? Honderd jaar medezeggenschap in Nederland.

1997 (g) Arnhem, Museum voor Moderne Kunst, Wezen en boefjes. Kindertehuizen in terugblik.

1997 (g) Lissabon, AIDS (Cordoaria Nacionat) [daarna reizend door Portugal en Madeira].

1998 (g) Amsterdam, Sinai Ambulant, Joodse identiteit.

1998 (g) Den Haag, Tweede Kamer, Joop den Uyl.

1999 (g) Haarlem, Spaarnestad Fotoarchief, Fotografen voor Duchenne.

ïggg (g) Woerden, Opleidingsinstituut FNV Formaat, Werk in Nederland.

2000 (g) Amsterdam, Nationaal Vakbondsmuseum, Tegen risico en rampspoed.

2000 (e) Den Haag, Tweede Kamer, Verkiezingen en Kabinetsformatie 1977. Vijftig foto’s uit de collectie van het Rijksmuseum Amsterdam.

2000 (g) Rotterdam, Las Palmas, Plaatwerk: de stille macht (Foto Biennale Rotterdam).

2001 (g) Amsterdam, Gemeentearchief Amsterdam, Van Pest tot AIDS.

2001 (g) Amsterdam, Huis Marseille, Foto ‘s van de koude grond.

2001 (g) Amsterdam, Open Haven Museum, Van IJ tot Zee,.

2001 (g) Amsterdam, RAI, KunstRAI (GKf).

2001 (g) Naarden, Dicht op de huid (GKf) (Fotofestival Naarden).

2001 (g) Nijmegen, Dicht op de huid (GKf).

2001 (g) Wenen, Journey to no end of the world. Judica of the Cross Family Collection (reizende tentoonstelling: 2001 Tel Aviv;

2002 Frankfurt en New York).

2001 (g) Zaandam, Bruynzeelfabrieken, Van IJ tot Zee.

2002 (g) Leeuwarden, De Manege, Passie in de polder (GKf) (fotomanifestatie Noorderlicht).

2002/2003 (g) Den Haag, Fotomuseum Den Haag, Fotografen in Nederland 1852-2002.

2002/2003 (e) Leeuwarden, Fries Museum, Takomst treast.

2003 (g) Amsterdam, Amsterdams Historisch Museum, Zwart-wit kleur.

2003 (e) Amsterdam, Galerie Fotogram, Takomst Treast.

2003 (g) Amsterdam, Galerie Rob Malasch, Nous remontons de la ‘cale’ toutes les photographies.

2003 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Link. Voorstel tot Gemeentelijke Kunstaankopen, fotografie 2002-2003.

2003 (g) Parijs, Galerie Rob Malasch, Paris Photo.

Films en televisieuitzendingen met foto’s van Han Singels

1976 (29 december) Zendtijd voor politieke partijen. Pacifistische Socialistische Partij.

1978 (8 maart) Jeugdjournaal (NOS).

1978 (13 juni) Vara Visie. Jan Tromp. Verkiezingen en kabinetsformatie (VARA).

1980 Kijk Haar (VARA).

1982 Achter het nieuws. Ontruiming Lucky Luyk (VARA).

1986 Kenmerk. Jodendom (IKON).

1988 (januari) Open Universiteit. Arbeidsethos (RVU).

1988 (29 maart) Kenmerk, Jubileumprogramma t.g.v. 25-jarig bestaan van deze actualiteitenrubriek (IKON-RKK/ KRO).

1989 Zendtijd voor politieke partijen PvdA. Gesprek met Dick Bönig.

1990 (4 mei) Banden van verdriet, regie Erin Dunleavy (RVU).

1991 (15 mei) De zwakke kant van Nederland, regie C. van Basten Batenburg (KRO-RKK).

1991 Kruispunt. Rituelen (KRO).

1992 (11 januari) Radikaal en rechtlijnig. Filmportret van Arie Groeneveld en de jaren 70, regie Remi Vlek (RVU).

1992 (25 januari) Kenmerk. Joop den Uyl (IKON-RKK/KRO).

1992 Het ondergedoken kind, regie Hedda van Gennep (IKON).

1993 (15 april) Vessuvius (IKON).

1995 Dennendal. Een paradijs, regie Duco Tellegen.

1996 (25 februari) Poerim (NIK. Nederlands Israelietisch Kerkgenootschap).

1997 (september) Mokument over Vondelstraat, regie Stan van Houcke (AT5).

1998 (17 februari) Reporter. Wim Kok, de voorzitter van Nederland (KRO).

2000 Onbekende Kinderen. Kinderen uit Theresienstadt, regie Anet Apon (Humanistisch Verbond-NGN Produkties).

2002 (26 september) Spegels. Takomst Treast, regie Jeroen Schaap (Omroep

Friesland).

2003 Sinti, Roma en Gadje, regie Huib Stam, Pieter van Huystee productie.

Bronnen

Amsterdam, Han Singels.

Groningen, Rijksuniversiteit Groningen (ongepubliceerde doctoraalscriptie sociologie: Bernike Pasveer, ‘dat de dingen nooit zwart of wit zijn’. Sociale fotografie in Nederland, Rijksuniversteit Groningen, augustus 1985).

Leiden, Studie en Documentatie Centrum voor Fotografie, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden.

Leusden, Jan Wingender (collectie nederlands fotoboek).

Collecties

Amsterdam, Gemeentearchief Amsterdam.

Amsterdam, Hollandse Hoogte.

Amsterdam, Hollandse Koopmansbank.

Amsterdam, Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.

Amsterdam, Joods Historisch Museum.

Amsterdam, Randstad Fotocollectie.

Amsterdam, Rijksmuseum.

Amsterdam, Sinai-Ambulant.

Amsterdam, Stedelijk Museum.

Amsterdam, Stichting Dutch Photography.

Amsterdam, Universiteit van Amsterdam.

Amsterdam, Vakbondsmuseum.

Den Haag, Gemeentemuseum.

Leeuwarden, Fries Museum.

Leiden, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden.

Rijswijk, Instituut Collectie Nederland.

Woerden, FNV Formaat.

Auteursrechten

De auteursrechten op het fotografisch oeuvre van Han Singels berusten bij Han Singels te Amsterdam.