Fotolexicon, 20e jaargang, nr. 35 (augustus 2003) (nl)

Pieter Vlaanderen

Ingeborg Th. Leijerzapf

Extract

Pieter Vlaanderen was de stamvader van een fotografengeslacht dat van 1864 tot 1972 actief was in de fotografie. Hij was de oprichter van het fotografische portretatelier ‘De Rembrandt’ in Alkmaar, dat van 1867 tot 1895 een succesvol bestaan leidde. Na de vroege dood van Pieter Vlaanderen werd het atelier voortgezet door zijn weduwe, in samenwerking met compagnon C.F. van Steensel van der Aa en Jacques Chrispijn. Zoon Leonard Vlaanderen vestigde zich later met een eigen atelier in Alkmaar.

Biografie

.

1840

Pieter Vlaanderen wordt op 8 september geboren in Amsterdam als zoon van de melkslijter Rijk Vlaanderen en Elisabeth Kool.

1864

Pieter Vlaanderen wordt compagnon van Johannes Frederik Huik sr (1829-1911) in diens portretatelier ‘De Rembrandt’ aan het Rokin E 167. Het is niet bekend of Pieter dan reeds in de fotografie is opgeleid of dat hij door Huik in het vak wordt onderwezen.

1865

Op 11 mei treedt Vlaanderen in het huwelijk met Teuntje Molenberg (1837-1919).

Atelier Huik & Vlaanderen neemt deel aan de Tentoonstelling van Photographie Photolithographie, enz. in het Paleis van Volksvlijt in Amsterdam. De inzending betreft portretten zonder retouche, portretten met retouche en visitekaartportretten.

Eind juli opent het bedrijf een studio aan de Gelderschekade wijk 2, nr. 44 in Rotterdam onder de naam J.F. Huik & Co. Evenals in Amsterdam worden hier portretten gemaakt en ‘copieën’ van beroemdheden verkocht.

1867

Vlaanderen verlaat Amsterdam en vestigt op 6 mei een fotoatelier op het Verdronkenoord D 34 in Alkmaar. Hij noemt het atelier ‘De Rembrandt’. (Deze naam zou er op kunnen duiden dat het een filiaal betreft van het atelier van Huik in Amsterdam, maar er zijn geen concrete aanwijzingen van blijvende verbondenheid tussen beide ateliers gevonden.)

Vlaanderen legt zich toe op het maken van portretten en laat het fotograferen van stadsgezichten meestal over aan zijn stadgenoot en specialist op dat terrein, L.A.A. Perrin (1837-1890) aan de Hoogstraat B 126.

1871-1941

Leonard Vlaanderen, zoon van Pieter Vlaanderen en Teuntje Molenberg, wordt op 20 september 1871 in Alkmaar geboren. Hij leert het vak van fotograaf en retoucheur bij C.F. van Steensel van der Aa. Vervolgens werkt hij als retoucheur bij F.W.A. (Max) Büttinghausen (1847-1906) en G.M. (Willy) Zimmermann (1873-1951). Later werkt hij bij zijn stiefvader Jacques Chrispijn (Leiden 18 juni 1851-27 september 1917 Leiden). Op 31 juli 1902 opent Leonard Vlaanderen een fotografisch atelier op de Oude Gracht 201 in Alkmaar. Hij overlijdt op 10 mei 1941 in Alkmaar.

1873

Op 26 oktober vestigt zich aan de Oude Gracht 513 Camilus Franciscus van Steensel van der Aa, een fotograaf uit Friesland (Nijehaske 17 juli 1847- 17 juni 1915 Alkmaar).

1874

Op 24 mei associeert Pieter Vlaanderen zich met C.F. Steensel van der Aa. Het adres van de combinatie P. Vlaanderen & C. van der Aa is Verdronkenoord 34.

1878

Pieter Vlaanderen overlijdt in Alkmaar.

Zijn weduwe, Teuntje Molenberg, zet met Steensel van der Aa het bedrijf voort. Zij hebben filialen in Schagen, Den Helder (Nieuwediep) aan de Kanaalweg tegenover Tivolie, en in Hoorn aan het Grote Noord bij het Breed 165. Zij adverteren met nieuwe methoden om vergrotingen te maken en om oude, bijna verdwenen foto’s hun nuances terug te geven.

1879-’84

Op 2 oktober 1879 trouwt Teuntje Molenberg met fotograaf Jacques Chrispijn, die vervolgens in dienst komt bij Steensel van der Aa en vanaf 1884 medefirmant wordt.

1895

Op 1 januari wordt atelier ‘De Rembrandt’ ontbonden. Van Steensel van der Aa en Chrispijn gaan ieder hun eigen weg.

Documentatie

Primaire bibliografie

(eigen publicaties: tekst, eventueel met foto’s, maar ook fotoboeken e.d)

Advertenties (selectie) in:

Alkmaarsche Courant 4 augustus 1867.

Alkmaarsche Courant 14 februari 1869.

Alkmaarsche Courant 14 maart 1869.

Alkmaarsche Courant 11 juli 1869.

Alkmaarsche Courant 20 februari 1870.

Alkmaarsche Courant 22 mei 1870.

Alkmaarsche Courant 15 februari 1871.

Alkmaarsche Courant 7 januari 1872.

Alkmaarsche Courant 5 januari 1873.

Alkmaarsche Courant 4januari 1874.

Alkmaarsche Courant 19 december 1875.

Adresboek van Alkmaar 1876.

Secundaire bibliografie

(publicaties over de fotograaf)

(Advertentie) Alkmaarsche Courant 11 mei 1879.

(Advertentie) Alkmaarsche Courant 13 januari 1884.

P. Boer, Alkmaarse fotografen in de 19de eeuw, in Alkmaars Jaarboekje 9 (1973), p. 124, 127-128, 130-132, 135.

Ingeborg Th. Leijerzapf, Fotografie in Nederland 1839-1920, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1978, p. 97, 107.

Rob van der Spek en Barbara Cremers, Atelier De Rembrandt te Alkmaar, in Photohistorisch Tijdschrift 7 (1984) 2, p. 12-14.

E. Ruijsendaal, Alkmaar binnen de veste. Straatnamen in historisch perspectief, Amsterdam (Ruijs&Daal) 1998, p. 174.

Tentoonstellingen

1865 (g) Amsterdam, Paleis van Volksvlijt, Tentoonstelling van Photographie, Phololithographie, enz.

Bronnen

Leiden, Studie en Documentatie Centrum voor Fotografie, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden.

Utrecht, Steven Wachlin.

Collecties

Alkmaar, Regionaal Archief Alkmaar.

Amsterdam, Rijksprentenkabinet/Rijksmuseum.

Leiden, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden.

Auteursrechten

Het fotografisch oeuvre van Pieter Vlaanderen is vrij van auteursrechten. De reproductierechten berusten bij de instellingen die de foto’s beheren (zie Collecties).