Fotolexicon, 20e jaargang, nr. 35 (augustus 2003) (nl)

Jannes Linders

Maartje van den Heuvel

Extract

“Geen mens te zien”, kopt Vrij Nederland in 1990 over de foto’s van Jannes Linders in een tentoonstelling in het Rijksmuseum. Dit gegeven, samen met het feit dat de foto’s met een technische camera zijn gemaakt, vindt fotografisch en journalistiek Nederland in de jaren tachtig het meest opvallend aan de fotografie van Jannes Linders. In een tijd dat in Nederland de sociaal-documentaire fotografie de boventoon voerde, baarde deze Rotterdamse fotograaf opzien met het invoeren van het genre van het stadslandschap. Nu het fotograferen van stedelijke en landschappelijke motieven met grootbeeldcamera’s gemeengoed is geworden, heeft Linders zijn aandacht verlegd. In monumentale kleurenfotografie speelt hij een spel met ruimtelijke verhoudingen waarin een vooraanstaande rol is weggelegd voor de mens.

Biografie

.
1955	Joannes Hubertus Maria (Jannes) Linders wordt geboren op 23 mei 1955 in Dordrecht als derde van zeven kinderen en oudste zoon van Jan Linders en Jos Linders-Stumpel. Zijn vader was directeur van een grootwinkelbedrijf, zijn moeder huisvrouw.
1966-‘73	Jannes Linders doorloopt met succes de katholieke HBS-B opleiding aan het Titus Brandsma College in Dordrecht. Tijdens zijn middelbareschooltijd experimenteert hij voor het eerst met fotografie.
1972	Hij volgt een beginnerscursus fotografie bij fotograaf Fred van Rijen in een cultureel centrum in Dordrecht.
1973	Met zijn foto’s meldt hij zich aan bij de Amsterdamse Filmacademie en doet toelatingsexamen. Hij wordt echter niet aangenomen.
1973-‘74	Hij start met de propedeuse-opleiding aan de Landbouwhogeschool te Wageningen en woont daar op kamers. Zijn bedoeling is na het eerste algemene jaar Landschapsarchitectuur te gaan studeren, maar al na circa driekwart jaar stopt hij met zijn studie en verhuist terug naar Dordrecht.
1974	Linders werkt drie maanden bij een liefdadigheidsleefgemeenschap van het Internationale Emmaus-comité in Parijs.
	Hij vervult een week dienstplicht bij de infanterie van de Frisokazerne in de buurt van Deventer, maar laat zich met ‘S5’ afkeuren.
	Hij heeft diverse uitzendbaantjes, vaak magazijnwerk. Na korte tijd weer bij zijn ouders te hebben gewoond, gaat hij op kamers wonen aan de Wolwevershaven in Dordrecht.
1976-‘81	Jannes Linders doorloopt met succes de Academie voor Beeldende Kunsten Sint Joost die is gevestigd aan de Sint Janstraat (hoofdgebouw) en aan de Minister Nelissenstraat (fotografieafdeling) in Breda. Hij verhuist in 1977 naar de Dillenburgstraat in Breda, maar is ook vaak in Amsterdam waar zijn vriendin, kunsthistorica Mariëtte Haveman, woont.
1979-‘81	Tot net na zijn academiestudie vervult hij een stage en een assistentschap bij architectuurfotograaf Sybolt Voeten in Breda en vervolgens een assistentschap van drie maanden bij fotograaf Bert Nienhuis in Amsterdam, die werkt voor het opinieblad Vrij Nederland. De eindexamententoonstelling van de Sint Joost Academie wordt in juni 1981 gepresenteerd in De Beyerd in Breda.
1980	Hoewel Linders en Haveman tot die tijd veel in Amsterdam zijn, gaan zij vanwege de woningschaarste in de hoofdstad samenwonen in Rotterdam aan de Groen van Prinstererstraat 16a.
	In de zomer verblijft Jannes Linders veelvuldig in Villa Clingendael in Den Haag om aanwezig te zijn bij repetities en uitvoeringen van het toneelstuk Zomergasten van het Onafhankelijk Toneel. De eigenzinnige en sociaal betrokken manier van werken van dit theatergezelschap spreekt hem aan. Het Onafhankelijk Toneel gebruikt zijn foto’s voor p.r.-doeleinden.
1981	Na afsluiting van zijn studie start Linders in Rotterdam een eigen fotografisch bedrijf met een donkere kamer en een fotostudio aan de Oostzeedijk. Hij heeft zijn eerste solotentoonstelling met eindexamenwerk bij Uitgeverij Samsom in Alphen aan den Rijn. Het Haarlems Dagblad is de eerste krant die een foto met zijn naamsvermelding publiceert.
1982	Jannes Linders wint de eerste prijs in een wedstrijd voor niet-in-opdracht-gemaakte portretfotografie, uitgeschreven door Galerie Bender in Rotterdam. De winnende foto wordt ‘full-page’ afgedrukt in het juni-nummer van het tijdschrift Foto.
	Linders krijgt zijn eerste grote opdracht: het fotograferen van havengezichten voor Havenarchitectuur, een boek en een bijbehorende tentoonstelling in het HIC (in de hal van het postkantoor) in Rotterdam.
	Hij komt een samenwerking overeen met Museum Boymans-Van Beuningen voor het fotograferen van objecten en tentoonstellingen. Hij zal in de loop der jaren meer museumfotografie maken voor het Centraal Museum in Utrecht, Museum De Pont in Tilburg, Stedelijk Museum Schiedam, het Kröller-Müller Museum in Otterlo, De Paviljoens in Almere, het Groninger Museum en het Stedelijk Museum Amsterdam.
	Ook begint in dit jaar zijn langlopende samenwerking met Studio’s Onafhankelijk Toneel, ook in Rotterdam gevestigd, voor het maken van theaterfotografie.
	Hij verhuist met Mariëtte Haveman naar de Allard Piersonstraat 43a en heeft daar eendonkere kamer aan huis.
1983	Jannes Linders maakt portretten van schrijvers en andere fotografie voor het literaire tijdschrift Bulkboek.
	Voor de DROS/Gemeente Rotterdam fotografeert hij architectuurprojecten in het kader van tien jaar stadsvernieuwing.
	Van het Amsterdams Fonds voor de Kunst krijgt hij de documentaire foto-opdracht, met als thema: Stadsgezichten.
1984	Linders fotografeert Rotterdamse stadsgezichten voor Die stad komt nooit af, een project over Rotterdamse stedenbouw van de Rotterdamse Kunststichting. Ook participeert hij in de tentoonstelling Kunst uit Rotterdam in Museum Boymans-Van Beuningen.
	Voor het Shaffy Theater gaat hij acteurs en andere performers portretteren.
1985	In opdracht van Museum Boymans-Van Beuningen fotografeert Jannes Linders de stad Leningrad en de Hermitage voor een documentaire fototentoonstelling als onderdeel van de tentoonstelling Meesterwerken uit de Hermitage Leningrad.
1986	Hij fotografeert een aantal toneel- en operagezelschappen tijdens repetities en optredens van het Holland Festival in Amsterdam, in het kader van een vrije opdracht van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur (WVC).
	Zijn Amsterdamse stadsgezichten zijn in Museum Fodor te zien in een overzichtstentoonstelling van de Amsterdamse documentaire foto-opdrachten.
	Zijn werk maakt deel uit van de manifestatie Architectuur & Fotografie van Galerie Perspektief te Rotterdam.
	Linders’ werk is onderdeel van Vision de la Ville, een tentoonstelling in het Atelier du Patrimoine de la Ville de Marseille.
1987	Hij voert een grote opdracht uit voor een kunstmanifestatie in Amsterdam, Century 87, waarbij hedendaagse kunst in historische omgevingen wordt tentoongesteld.
	In Rotterdam neemt hij voor het eerst deel aan een internationaal project, Verstedelijkt Landschap. Dit project resulteert in een boek.
1988	Hij start de samenwerking met het Centraal Museum in Utrecht en fotografeert onder andere het gerenoveerde Rietveld-Schröderhuis.
	Voor Architecture International Rotterdam (AIR) gaat hij foto-opdrachten van grote Rotterdamse infrastructurele projecten uitvoeren, beginnend met het tracé van de spoorwegtunnel.
	Linders en André-Pierre Lamoth krijgen een documentaire foto-opdracht van het Rijksmuseum Amsterdam met als thema ‘landschap in Nederland’. De toekenning van deze opdracht doet stof opwaaien in de Nederlandse pers, omdat Mariëtte Haveman deel uitmaakt van de jury.
1989	Zijn werk hangt, samen met foto’s van Jacob Olie en Cas Oorthuys, op de tentoonstelling Obiettivo Amsterdam. Cent’anni di fotografia nella capitale Istituto Olandese in het Istituto Olandese in Rome.
1990	Voor het Stedelijk Museum Amsterdam maakt Linders interieuropnamen van de tentoonstelling Energieën voor de tentoonstellingscatalogus.
	Zijn werk wordt opgenomen in het boek en de tentoonstelling Rotterdam, dynamische stad 1950-1990, een ‘remake’ door uitgeverij en galerie Duo Duo van het gelijknamige boek van Cas Oorthuys.
	De resultaten van zijn opdracht Landschap in Nederland worden vanaf oktober tentoongesteld in het Rijksmuseum in Amsterdam.
1991	Linders maakt foto’s voor de buitententoonstelling Nachtregels voor het Centraal Museum in Utrecht, een opdracht die wordt ondersteund met geld van het Ministerie van WVC.
	Voor Museum Boymans-Van Beuningen fotografeert hij de uitbreiding van dit museum, een ontwerp van architect Hubert Jan Henket.
	In opdracht van Uitgeverij 010 fotografeert Jannes Linders gebouwen van Benthem Crouwel Architekten. Dit is de start van een langdurige samenwerking tussen Jannes Linders en dit architectenbureau.
1992	Zijn werk maakt deel uit van de internationale Fotografie Biënnale Rotterdam met het thema Wasteland.
	Hij gaat een samenwerkingsverband aan met het Nederlands Architectuurinstituut en krijgt opdracht de bouwfases van de nieuwbouw voor dit instituut systematisch te fotograferen.
1993	Jannes Linders verhuist naar de Claes de Vrieselaan 34 in Rotterdam en gaat daar samenwonen met zijn nieuwe partner, de fotografe Daria Scagliola.
	Linders verzorgt museumfotografie voor De Pont in Tilburg en start een samenwerking met het adviesbureau Andersson Elffers Felix bv in Utrecht voor het verzorgen van foto-essays in de jaarverslagen van dit bureau.
	Hij is rijksgecommitteerde bij de examens aan de Academie Sint Joost in Breda.
	Voor Benthem Crouwel Architekten fotografeert hij uitgebreid de luchthaven Schiphol. Hij voert een foto-opdracht uit voor het Ministerie van WVC, ten behoeve van het Verslag en bevindingen Hoofdafdeling beeldende kunst, bouwkunst en vormgeving van het ministerie van WVC 1989-1991.
	Linders krijgt een monumentale foto-opdracht van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), de Rijksgebouwendienst en Bureau Rijksbouwmeester voor het maken van grootformaat foto’s die, gecombineerd met typografie van Reynoud Homan, permanent in vier vergaderzalen van dit Ministerie worden geplaatst. De vier vergaderzalen zijn vernoemd naar de Nederlandse architecten Cuypers, Berlage, Dudok en Rietveld.
	Bij de opening in november van het nieuwe gebouw van het Nederlands Architectuurinstituut in Rotterdam staat op de voorpagina van de voorlichtingspublicatie van dit instituut een foto van Jannes Linders.
	Voor het ontwerpbureau Hard Werken maakt Linders een monumentale fotowand voor de kantine van het hoofdbureau Haagsche Veer van de politie Rotterdam.
1994	Linders wordt docent documentaire fotografie aan de Academie Sint Joost in Breda.
	Hij verzorgt het afscheidscadeau voor de Rotterdamse wethouder voor Ruimtelijke Ordening Joop Linthorst: een exclusieve cassette met foto’s van het Museumparkgebied, met het Nederlands Architectuurinstituut, de Kunsthal en de uitbreiding van Museum Boymans-Van Beuningen, het gebied dat deze wethouder tot ontwikkeling had gebracht.
	Linders leidt een workshop over architectuur en fotografie in het Vrijhof cultuurcentrum van de Universiteit Twente, in het kader van de manifestatie TARt ’94 Archipolis Virtual Reality in Cyberspace.
1994-‘97	Linders krijgt in 1994 een opdracht van de Haagse Hogeschool voor het vastleggen van de nieuwbouw van deze school en de omgeving van de school in het Laakhavenkwartier.
	Het resultaat van deze opdracht wordt vanaf de oplevering van de nieuwbouw in 1997 als permanente tentoonstelling in de Haagse Hogeschool getoond.
1995	Samen met Daria Scagliola voert Linders een opdracht uit voor het hoofdkantoor van de VSB bank. Naast een gezamenlijke expositie bij Frozen Fountain in Amsterdam is dit de enige gelegenheid waarin hij en zijn partner als fotografen samenwerken.
	Een opmerkelijke publicatie is het jaarboek voor Andersson Elffers Felix waarin hij in Brussel mensen op weg van en naar kantoor fotografeert in de stijl van William Klein.
1996	Linders’ werkzaamheden in dit jaar behelzen voornamelijk het structurele werk voor Museum Boymans-Van Beuningen en de omvangrijke opdracht voor de Haagse Hogeschool.
	Hij geeft een Masterclass aan de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den Haag en hij is rijksgecommitteerde bij de examens van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam.
1997	Jannes Linders wordt bestuurslid van het Nederlands Fotoarchief in Rotterdam.
	Een monumentaal fotowerk van Linders in de buitenlucht maakt deel uit van de tentoonstelling Het landschap voorbij, onderdeel van het FotoFestival Naarden.
	De samenwerking met Museum Boymans-Van Beuningen, die sinds 1993 al is afgenomen, wordt door Jannes Linders beëindigd.
1998	Op 30 april wordt dochter Lulu geboren.
	Vrij werk dat hij naast de opdrachten voor Benthem Crouwel Architekten op Schiphol maakte, hangt op de tentoonstelling Airport in het Nederlands Foto Instituut.
	Linders fotografeert voor de publicatie Beelden in de stad. Utrecht, 50 jaar kunst in de openbare ruimte, in opdracht van de Gemeente Utrecht. Interessant in dit boek is de combinatie van foto’s van een fotograaf die de kunstwerken ‘sec’ heeft gefotografeerd met kleurenfoto’s van Linders die heel speels de ‘gebaren’ van de kunstwerken naar hun omgeving verbeelden.
	Door bemiddeling van de stichting Kunst en Bedrijf in Amsterdam krijgt Linders een opdracht van de scholengemeenschap het Callandcollege in IJsselstein. Hij maakt voor het college een monumentale fotomontage op vinyl van twee bij twintig meter, die daar permanent wordt bevestigd. Voor deze opdracht monteert hij digitaal een aantal foto’s van ruimten en van mensen aan elkaar. Doordat de mensen op de afbeelding in schaal net iets groter zijn dan de mensen die door de werkelijke ruimte van de school bewegen, ontstaat een wisselwerking tussen de fysieke en de afgebeelde ruimte; voorbijgangers krijgen het gevoel zich ‘in de foto’ te bewegen.
	In opdracht van KPN Filatelie ontwerpt Linders twee postzegels: een zegel van 80 cent met een foto van de Waal bij Deest en een zegel van 1 gulden met een foto van de Oosterschelde bij Haamstede.
	In opdracht van PTT-Post maakt hij een monumentale foto die op vinyl van twee bij vijf meter wordt gedrukt. Dit doek wordt permanent bevestigd in het gebouw van het Rotterdamse expeditieknooppunt aan de Terbregseweg.
	Op 19 december treedt hij als gast op in De Series, presentaties van levende kunst, een talkshow die wordt gepresenteerd door Wink van Kempen van het Centrum voor Beeldende Kunst in Rotterdam.
1999	Jannes Linders krijgt een opdracht voor de derde editie van PhotoWork(s) in Progress, de documentaire foto-opdracht van het Nederlands Foto Instituut en de Mondriaan Stichting. Hij fotografeert hiervoor de explosief groeiende informatietechnologie, ontdaan van de wervende symboliek die de reclame-industrie daaromheen hanteert, bijvoorbeeld computerbeurzen, zogenaamde data-hotels (slechts voor bevoegden toegankelijke ruimten waar computerapparatuur is ondergebracht) en de aanleg van kabels.
2000	Jannes Linders fotografeert ‘business units’ van de voetbalclub Feyenoord voor het fotoproject België-Holland, Holland-België, naar aanleiding van het Europese voetbalkampioenschap dat in Antwerpen en Rotterdam plaatsvindt.
	De video Zover (1999, 30 min.), die hij samen met Marc Ruygrok heeft gemaakt, draait tijdens de manifestatie Panorama 2000 in de Domtoren in Utrecht.
2001	Het werk dat Jannes Linders voor PhotoWork(s) in Progress maakte, de serie PipPopLaf (afkortingen van PhotoWork(s) in Progress, Points of Presence en Linders Allied Forces), wordt gepresenteerd in een boek en een tentoonstelling in het Nederlands Foto Instituut.
	Voor het cultureel centrum Cultura in Ede maakt hij in samenwerking met Marc Ruygrok grote fotopanelen met verschillende taferelen die verwijzen naar de functies van de lokalen (muziek, schilderkunst, theater). Uitsnede en formaat van de foto’s zijn afgestemd op de omringende architectuur.
	Voor het Hofstad College in Den Haag maakt hij foto’s van scholieren. Deze foto’s worden permanent bevestigd als friezen aan het plafond van de kantine van de school. Ook maakt hij een paneel met een ‘venster op de toekomst’ van 4,3 bij 2,5 meter.
	Op 8 september wordt de tweede dochter Lina Bess geboren.

Beschouwing

Jannes Linders groeide op in Dordrecht in een katholiek gezin met zeven kinderen. In het huishouden waren altijd meerdere camera’s aanwezig. Zijn vader maakte familieopnamen op dia en op super-achtfïlm. Op zijn veertiende of vijftiende jaar – hij zat toen op de HBS in Dordrecht – gaf een tante hem de tweeogige 6×6 cm spiegelreflexcamera van zijn overleden grootvader. Linders fotografeerde in en om het huis en maakte straatopnamen. Al snel sloeg de experimenteerzin toe en maakte hij, met voor die tijd snelle films, nachtopnamen en portretten van zijn broers en zussen tijdens huiselijke verkleedpartijen. In een cultureel centrum in Dordrecht volgde Linders enkele maanden een beginnerscursus fotografie en dokatechnieken, waaronder ontwikkelen en afdrukken.

Na enkele jaren van besluiteloosheid, waarin aanmeldingen bij de Amsterdamse filmacademie en de Landbouwhogeschool in Wageningen op niets uitliepen, ging Jannes Linders in 1976 fotografie studeren. Hij werd toegelaten tot de Academie Sint Joost in Breda. Hij fotografeerde met verschillende camera’s, zowel op een ‘idealiserende’ manier volgens de regels van de commerciële fotografie, als polemiserend zoals gebruikelijk was in de sociaal-documentaire fotografie. Hij verrichte ook curieuze experimenten met het maken van ‘lelijke’ foto’s, strijdig aan de bestaande regels voor de fotografie. Belangrijk waren voor hem de docenten Hans Katan en Tim Hamoen.

In het begin van zijn studietijd maakte een tentoonstelling in het Rotterdamse Lijnbaanscentrum met fotografie van Lee Friedlander en Walker Evans grote indruk op Linders. Vooral Walker Evans zal gedurende zijn hele loopbaan een inspiratiebron blijven. Andere fotografen die hij vanaf die tijd als inspiratiebron ziet, zijn Richard Avedon, Harry Callahan, Irving Penn, Robert Frank en André Kertész en in mindere mate Henri Cartier-Bresson en Robert Doisneau. In Jannes Linders’ academietijd kreeg de Amerikaanse tentoonstelling New Topographics (1975), met landschapsfotografie van onder andere Bernd en Hilla Becher, William Eggleston, Robert Adams en Lewis Baltz, in Europa bekendheid. Deze meer beschrijvende dan romantiserende fotografie, net als in de negentiende eeuw vaak met groot formaat negatieven gemaakt, toont het door de mens gevormde landschap op esthetisch gelijkwaardige wijze als ‘pure’ en ongerepte natuur. Via het Zwitserse tijdschrift Camera maakte Linders kennis met de vernieuwende visies van deze fotografen op landschapsfotografie, die hem zeer aanspraken. In Nederland ondervond deze kijk op het landschap aanvankelijk relatief weinig navolging. Ook de architectuurfotografie genoot onder Nederlandse fotografen in die tijd weinig aanzien vanwege een vermeend gebrek aan artisticiteit. Het getuigde dan ook van Linders’ artistieke eigenzinnigheid dat hij een stage en een assistentschap vervulde bij de architectuurfotograaf Sybolt Voeten. Hij was gefascineerd door het grote negatiefformaat en de precieze cameratechniek waarmee werd gewerkt. Later in zijn academietijd kon Linders bij druilerig weer gesignaleerd worden in Rotterdam, dat toen de reputatie van kille en lelijke stad bij uitstek had. Met volumineuze technische camera’s van de Sint Joost Academie of van Sybolt Voeten achterop, fietste hij naar de locaties voor zijn haven- en stadsgezichten. Hoe ongebruikelijk zijn stadsgezichten in Nederland waren, was te merken aan de hoon waarmee deze tijdens het eindexamen werden ontvangen. Zijn andere eindexamenwerk, portretten en theaterfoto’s die weliswaar ook met een camera met grootformaat negatief waren gemaakt, maar waarop in ieder geval toch mensen voorkwamen, werden meer gewaardeerd.

Direct na de Academie vervulde Linders een assistentschap bij Bert Nienhuis, die aanzien genoot als fotograaf bij het opinieweekblad Vrij Nederland. Jannes Linders legde vanaf het begin van zijn fotografenloopbaan een grote veelzijdigheid aan de dag. In een curriculum vitae uit die tijd omschreef hij zichzelf als ‘free-lance fotograaf in de reportage-, architectuur-, portret- en theaterfotografie’. Zijn veelzijdigheid uitte zich niet alleen in de verschillende soorten opdrachtgevers voor wie hij tegelijkertijd werkte, maar ook in zeer uiteenlopende stijlen en technieken, die hij steeds uittestte en aanpaste voor het doel waarvoor zijn fotografie op dat moment was bestemd.

Gedurende zijn loopbaan legt Linders continu een grote productiviteit en een breed vertakte zin tot experimenteren aan de dag. In de omgang met anderen is hij wars van opsmuk en schone schijn en hij heeft een hang naar tegendraadsheid tegen dominante groepen of stromingen. Deze houding verweeft hij met zijn fotografie, waarvan bijvoorbeeld al de academie-experimenten met ‘lelijke’ foto’s getuigen. Met zijn ongebruikelijke stads- en havenfotografie nam hij de positie in van tegendraadse fotograaf in de ‘lelijke stad’ Rotterdam, tegenover de dominante stroming van de sociaal-documentaire fotografie waarvan de makers geconcentreerd waren in Amsterdam.

Het is opvallend, en dat is ook een verschil met fotografen van sociaaldocumentaire fotografie, dat het Jannes Linders ontbreekt aan iedere vorm van reislust. Op een enkele uitzondering na, zoals bij het fotograferen van de stad Leningrad en de Hermitage in opdracht van Museum Boymans-Van Beuningen, komt hij het land niet uit. Linders vindt vreemde omgevingen minder inspirerend voor zijn fotografie dan zijn meest nabije, waarvan hij immers de samenstelling en nuances veel beter kent.

In de familie- en vriendenkring van Jannes Linders bevinden zich veel kunstenaars, producenten en beleidsmakers op het gebied van theater, literatuur en beeldende kunst. Hoewel hij, zeker in het begin van zijn loopbaan, veel zelf aan acquisitie doet bij musea en architectenbureaus, is ook deze sociale omgeving van belang voor het verkrijgen van opdrachten.

Gedurende zijn hele loopbaan maakt Jannes Linders museum- en theaterfotografie: opnamen van kunstobjecten, tentoonstellingen, museumgebouwen, acteursportretten, theateropnamen en ‘set’-foto’s. Deze worden door opdrachtgevers gebruikt voor documentatie, onderzoek, publiciteit en eigen publicaties. Linders heeft een grote persoonlijk interesse voor beeldende kunst en theater en vindt het minder belangrijk dat het auteurschap van de fotograaf bij dit werk nauwelijks wordt geprofileerd.

De meest hechte samenwerking voor wat betreft de museumfotografie heeft Linders met Museum Boymans-Van Beuningen in Rotterdam, het Centraal Museum in Utrecht en Museum De Pont in Tilburg. Zijn belangrijkste opdrachtgever voor theaterfotografie is Studio’s Onafhankelijk Toneel, voor welk gezelschap hij van 1982 tot 1997 werkt. In de museumfotografie en in zijn theaterfoto’s verkleint Linders visueel de hiërarchie tussen voorwerpen en personen die ertoe doen en onbelangrijke zaken zoals architectonische details en de coulissen. Sommige opdrachtgevers, zoals theatergroep Hollandia, kiezen hem speciaal vanwege zijn subtiele, ruimtelijke foto’s. Op krantenredacties moet zijn werk het echter regelmatig afleggen tegen meer spectaculaire foto’s met dynamische composities, heftige emoties of expressieve poses.

De fotografie waarmee Linders de meeste bekendheid heeft verworven en waarin hij in Nederland het meest vernieuwend is, is de architectuur- en landschapsfotografie. De fotografie in deze genres vormt het grootste deel van zijn negatievenarchief.

De documentaire foto-opdracht die hij in 1983 kreeg van het Amsterdams Fonds voor de Kunst ten behoeve van de collectie van het Amsterdamse Gemeentearchief was belangrijk voor hem is. Hij fotografeerde stadslandschappen in Amsterdam die volgens zijn voorstel van 10 oktober 1982 “…om één of andere reden niet zijn gevallen onder de verantwoordelijkheid van één architekt of een grotere stedenbouwkundige visie. (…) Stukken stad die zijn samengesteld uit min of meer toevallige kombinaties van stijlen en funkties: woon- en utiliteitsbouw, rotondes, pleinen; de aansluitingspunten van de stad.” Andere, toonaangevende Nederlandse fotografen hadden al eerder zulke opdrachten voor de collectie van het Gemeentearchief uitgevoerd. De meesten van hen kwamen uit de hoek van de sociaal-documentaire fotografie, zoals Eva Besnyö, Oscar van Alphen, Ed van der Elsken, Dolf Toussaint en Willem Diepraam. Anders dan deze fotografen koos Jannes Linders voor “.. .het gebruik van een technische kamera voor hoge detailscherpte en evenwichtig perspektief; dit in kombinatie met een normale lens. Deze techniek lijkt me evenredig met het karakter van de door mij gezochte lokaties.” Zijn afwijken van de norm lichtte hij nader toe: “…Kijkend naar een groot deel van de Nederlandse fotojournalistiek, is te zien dat er bijna uitsluitend gebruik wordt gemaakt van vertekenende groothoeklenzen, grove korrel en doorgedrukte zware luchten. Deze technieken hebben te maken met het tonen van een maatschappelijke betrokkenheid van de fotograaf, maar zijn in de loop der jaren zo gemeengoed geworden, dat zij het eigenlijke onderwerp nogal eens bedelven en daarmee hun oorspronkelijke zeggingskracht verloren hebben. Natuurlijk is de menselijke situatie ook in mijn foto’s belangrijk. Maar ik geloof dat dit aspekt ook, en misschien in deze tijd sterker, uit te drukken valt vanaf de ‘andere kant’: het typische, de grafische en psychologische werking van de bebouwde omgeving zelf. (…) De fotografie waar ik me mee bezig houd, komt bij mijn weten in Nederland weinig voor. Het is het zoeken naar een afgewogen kombinatie van informatie, esthetiek en emotionaliteit. Waar ik naar streef is een ingehouden monumentaliteit, met foto’s die aandacht vergen zonder hun inhoud op te dringen.”

In 1984 werden zijn stadslandschappen in Museum Boymans-Van Beuningen in Rotterdam tentoongesteld. De catalogus prijst de afstandelijke verfijning en tijdloze robuustheid van Linders foto’s. In 1986 waren de foto’s in Museum Fodor in Amsterdam te zien, in een overzichtstentoonstelling van de Amsterdamse documentaire fotoopdrachten. De opdracht en de publicatie daarvan markeerden een doorbraak van het werk van Linders tot een breder publiek en tegelijkertijd het begin van erkenning van dit genre fotografie. Jannes Linders kreeg in 1988 samen met de fotograaf André-Pierre Lamoth een documentaire foto-opdracht van het Rijksmuseum, met als thema Landschap in Nederland. Over de verplaatsing van zijn aandacht naar gebieden buiten de stad schreef hij: “[In mijn stadslandschappen] concentreerde ik me eerst vooral op het monumentale en architektonische. Later toen ik het onderwerp beter beheerste liet ik meer elementen toe, om recht te doen aan het vóórkomen en de speciale atmosfeer van locaties waar geplande bouw en wildgroei, nieuw en oud en verschillende functies van wegen en bebouwing door elkaar lopen.” (brief dd. 30 mei 1988, coll. Jannes Linders).

Linders pakte met deze fotografie een negentiende-eeuwse traditie op van het maken van topografische architectuur- en landschapsfoto’s met grootbeeldcamera’s op statief. In Nederland werd deze beoefend door bijvoorbeeld Jacob Olie en Pieter Oosterhuis. Terwijl in het buitenland deze traditie van fotograferen werd voortgezet in het werk van fotografen als William Eggleston en Stephen Shore in de Verenigde Staten en Bernd en Hilla Becher in Duitsland, was zij in Nederland onder meer door de dominantie van sociaal-documentaire reportagefotografie een aantal decennia in onbruik geraakt. Wel werd in Nederland met technische camera’s gewerkt in de architectuur-, mode- en reclamefotografie, maar het was begin j a r en tachtig onmiskenbaar vernieuwend dat Jannes Linders zich met een technische camera en artistieke aspiraties meldde bij opdrachtgevers in de kunstsector.

In Rotterdam ontpopte Jannes Linders zich als een observator van de stedelijke ontwikkelingen van deze stad. In de Maasstad heeft hij contact met een aantal instellingen als Uitgeverij 010, de Rotterdamse Kunststichting, Architecture International Rotterdam (AIR) en Galerie Perspektief. Alle hebben een structurele interesse voor de Rotterdamse stedelijke ontwikkelingen en voor architectuurfotografie en geven daarvan blijk door de organisatie van tentoonstellingen en de uitgave van publicaties.

Uitgeverij 010 nam foto’s van Jannes Linders op in publicaties als Die stad komt nooit af, Stadsvernieuwing Rotterdam 1974-1984, De geschiedenis van de Nederlandse architectuurfotografie en Rotterdam, verstedelijkt landschap. De in 1990 opgerichte uitgeverij Duo Duo bracht een ‘remake’ uit van Cas Oorthuys’ Rotterdam, dynamische stad waarin, naast werk van Cas Oorthuys, Carel van Hees en Freek van Arkel ook fotografie van Jannes Linders is opgenomen.

Galerie Perspektief organiseerde tentoonstellingen en Fotografie Biënnales met veel architectuur- en landschapsfotografie, zoals Stadslandschappen. Gabriele Basilico, John Davies, Jannes Linders, Gilbert Fastenaekens (1986/1987) en Wasteland (1992). Mede door het tweetalige tijdschrift Perspektief van deze galerie kregen deze tentoonstellingen internationale aandacht. Jannes Linders komt uit deze publicaties en presentaties naar voren als een voor Nederland toonaangevende architectuur- en landschapsfotograaf.

De culturele organisatie Architecture International Rotterdam (AIR) geeft aan fotografen met regelmaat omvangrijke opdrachten om stedenbouwkundige ontwikkelingen te fotograferen. De tentoonstellingen en publicaties met deze foto’s dienen om het publiek, maar ook stedenbouwers te voeden met een inspirerende visie. Linders foto’s komen in tentoonstellingen en publicaties van deze instellingen vaak voor. Toen begin jaren negentig in Rotterdam plannen werden gemaakt voor nieuwbouw voor het Nederlands Architectuurinstituut, kreeg Jannes Linders de opdracht de voortgang van de bouw systematisch te fotograferen.

De jaren tachtig en negentig waren een gunstige tijd voor het bedrijf van Jannes Linders. Dit had onder andere te maken met een opbloeiende economie, die in het algemeen, dus ook voor fotografen, betere werkgelegenheid en hogere inkomsten met zich meebracht. Daarnaast maakte de fotografie in deze periode internationaal een nieuwe fase door in de erkenning als kunstmedium.

Photography is booming, klonk het in de internationale wereld van kunst en cultuur. Fotografen kunnen sindsdien meer dan voorheen als autonome kunstenaars optreden en worden ook zo gewaardeerd. Zij kregen in de jaren negentig een ruimere keus aan opdrachtgevers uit zowel de toegepaste journalistieke en commerciële hoek als uit de non-profit sector van kunst- en cultuurinstellingen. Ten opzichte van andere fotografiegenres als de portret- en documentaire fotografie groeide de populariteit van architectuur- en landschapsfotografie relatief snel.

Jannes Linders produceert veel. Zijn archief bestaat in 2002, na twintig jaar productie, uit een wand van twee bij tweeëneenhalve meter met ordners vol kleinbeeld, 6×6, 6×7, 6×9 cm middenformaat en 4×5 inch negatieven, dia’s en contactafdrukken. Het aantal negatieven wordt geschat op circa 150.000.

In de loop der tijd liet Jannes Linders zich assisteren door stagiaires, de bevriende Marien Kerver en later de assistenten Peter Krins, Stijn Brakkee en Frank Hanswijk.

Illustratief voor zijn ontwikkeling en de waardering die hem ten deel viel (en ook voor de marktwerking in Nederland) is, hoe Linders’ opdrachthonorering steeg. In zijn startersfase nam hij genoegen met f75,- (34 euro) per schrijversportret voor Bulkboek en ƒ85,- (39 euro) per foto van stadsvernieuwingsprojecten in een Rotterdamse gemeenteopdracht over stadsvernieuwing. Enige tijd later gaf het Stedelijk Museum Schiedam hem ƒ200,- (91 euro) per objectfoto. In 1983 betaalde het Amsterdams Fonds voor de Kunst hem ƒ11.500,- (5.218 euro) voor de documentaire foto-opdracht. Galerie Perspektief bood ƒ6000,- (2.723 euro) voor een serie van twintig foto’s in 1986 en het Rijksmuseum in Amsterdam ƒ22.000,- (9.983 euro) voor zijn opdracht van 1988 over het Nederlands landschap. Voor zijn in 1999 gemaakte monumentale foto-opdracht van het NFI en de Mondriaan Stichting voor PhotoWork(s) in Progresskreeg hij ƒ50.000,- (22.689 euro) inclusief onkostenvergoedingen. Voor regulier opdrachtwerk hanteert hij anno 2003 de richtprijs van de Fotografenfederatie: ƒ2.000,- (910 euro) per dag.

Het begin van de jaren negentig betekende voor Jannes Linders een ommekeer in zijn fotografie. Er kwam een hele generatie fotografen die stads- en landschapsfoto’s maakte met grootbeeldcamera’s. Dit verwarde hem en hij verplaatste in de jaren daarna langzaam zijn aandacht naar het fotograferen van de mens in relatie tot zijn omgeving. Het was niet voor het eerst, dat hij mensen fotografeerde. Vanaf zijn academietijd maakte hij regelmatig in opdracht portretten in de sobere stijl van fotograaf Bert Nienhuis, wiens assistent hij was geweest.

In 1982 schreef hij in zijn voorstel voor de Amsterdamse foto-opdracht “.. .niet meer per definitie de aanwezigheid van de mens op de foto’s [uit te zullen sluiten].” En voor de Rijksmuseum-opdracht van 1988 stelde hij zelfs voor “…om de mensen te fotograferen, ingebed in het landschap, samengepakt of scharrelend als pluimvee”, daarbij verwijzend naar voorbeelden van Weegee en Max Yavno.

Het felkleurige fotoboek Schiphol Stad dat Linders in 1998 voor Benthem Crouwel Architekten maakte, is significant in deze ontwikkeling. Sinds 1991 heeft Linders een hechte werkrelatie opgebouwd met dit architectenbureau, dat van 1986 tot 2005 verantwoordelijk is voor het leeuwendeel van de uitbreiding van luchthaven Amsterdam Airport Schiphol. Jannes Linders legt vanaf 1992 dit megaproject systematisch voor het bureau vast. Lange tijd deed hij dit in de gebruikelijke zakelijke stijl waarin het architectonisch ontwerp en de ‘stedelijke’ ruimte van Schiphol centraal stonden, de stijl waar hij bij stedenbouwers om bekend staat. Linders’ meer recente vrije werk overtuigt de architecten echter om anders naar hun stedelijke ontwerpen te kijken. In Schiphol Stad gaat de aandacht juist uit naar de levendigheid en de beweging van de mensen binnen de architectuur van Schiphol.

Naast fotografie voor tentoonstellingen en publicaties maakt Jannes Linders monumentale foto’s, waarin hij de verhouding tussen mens en omgeving nog complexer uitwerkt. De afmeting en plaatsing van de foto’s gaan een directe wisselwerking aan met de architectonische omgeving of worden er zelfs permanent onderdeel van. Linders manipuleert – vaak digitaal met het computerprogramma Photoshop – de verhoudingen en het perspectief van het beeld. Hij anticipeert daarmee op de perceptie van het beeld door de toeschouwer. Hij begon hiermee beginjaren negentig bij een opdracht voor een wand van de kantine van het hoofdbureau van de politie Rotterdam. In een monumentale opdracht van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) in Den Haag heeft hij zijn foto’s gecombineerd met typografie van Reynoud Homan. Dit werk, bestaande uit interieuropnamen van gebouwen van de Nederlandse architecten Cuypers, Berlage, Dudok en Rietveld wordt permanent geëxposeerd in de vier vergaderzalen die naar deze architecten zijn vernoemd. De zalen van het ministerie lijken door te lopen in de ruimten in de foto’s, die wandvullend zijn aangebracht.

Latere monumentale fotowerken, die steeds als uitgangspunt hebben dat zij een functionele relatie moeten aangaan met de omgeving waarin zij worden getoond, maakte hij voor de buitenruimte van FotoFestival Naarden, voor schoolgebouwen, waaronder het Calland College in IJsselstein, en voor het cultureel centrum in Ede.

Linders’ experimenten met de relatie tussen mens en omgeving breiden zich ook uit naar het bewegend camerabeeld. In enkele opdrachten werkt hij met digitale video. Hij doet dit in samenwerking met beeldend kunstenaar Marc Ruygrok. De ideeontwikkeling gebeurt steeds gezamenlijk, terwijl Jannes Linders de camera hanteert. Het project Waar uit 1998 bijvoorbeeld is een videobeeld, een suggestie van een raam waardoor je naar binnen kunt kijken. De bedoeling was om dit beeld permanent op een gebouw in de Amsterdamse Bijlmermeer te projecteren. Omdat bewoners in deze wijk, waar veel criminaliteit voorkomt, bang waren voor het uitlokken van vernieling, is het werk slechts eenmaal in een proefopstelling gepresenteerd.

Een ander video-experiment is het werk Apotheek van de ziel, waarvoor Linders en Ruygrok in 2000 in Parijs opnamen maakten van de bewegende groene neonreclames van apotheken. Deze beelden worden als screensavers gebruikt op computerbeeldschermen in de bibliotheek van de Technische Universiteit Delft.

Hoewel de toenemende mogelijkheden van digitale camera’s Linders’ zin tot experimenteren aanmoedigen, heeft het bewegende beeld in zijn werk tot op heden geen prioriteit gekregen.

Jannes Linders is de fotograaf die in de jaren tachtig van de twintigste eeuw het genre van het stadslandschap introduceerde in de Nederlandse fotografie. Hij pakte hiermee een negentiende-eeuwse traditie op, die in Nederland lange tijd door de populariteit van de sociaal-documentaire reportage was verdwenen. Zich afzettend tegen de grofkorrelige, links georiënteerde kleinbeeldfotografie rond sociale en maatschappelijke thema’s die vooral in de jaren zeventig maar ook begin jaren tachtig nog wel gebruikelijk was, publiceerde hij gedetailleerde en uitgebalanceerde stadsgezichten waar geen mens op voorkomt. Zijn foto’s beheersen het mediabeeld van enkele grootschalige infrastructurele ontwikkelingen in Nederland, zoals de stedelijke ontwikkeling van het centrum van Rotterdam en de uitbreiding van Schiphol, doordat hij deze – vaak in opdracht – met zijn camera op de voet volgt en doordat zijn foto’s veelvuldig worden gepubliceerd.

Zijn architectuurfotografie en (stads)landschappen zijn in Nederland vernieuwend en hebben van al zijn werk de meeste bekendheid en navolging gekregen. Daarnaast heeft Jannes Linders echter ook altijd in andere genres gewerkt. Hij maakt van het begin af aan portret-, theater- en museumfotografie. In tegenstelling tot zijn eerdere stadslandschappen speelt in zijn latere architectuur- en stedelijke fotografie de mens in relatie tot zijn omgeving een belangrijke rol.

Zijn fotografie is documentair en Jannes Linders heeft zeker oog voor maatschappelijke ontwikkelingen, maar zijn werk is niet uitgesproken geëngageerd te noemen. Hij noemt zijn fotografie een toegepaste kunst, maar zijn werkwijze en merites zijn die van een autonoom werkend kunstenaar. Gedreven door een continue drang eenzijdigheid te vermijden en zichzelf te vernieuwen, is hij vooral een specialist in het kijken. Zijn werk onderscheidt zich door zeer vakkundige en artistieke beheersing van de grafische kwaliteiten van licht, ruimtelijke verhoudingen, volumes en details.

Documentatie

Primaire bibliografie

(eigen publicaties: tekst, eventueel met foto’s, maar ook fotoboeken e.d.)

Jannes Linders, Over deze foto’s, in Catalogus tent. Kunst uit Rotterdam, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1984, p. 46.

André-Pierre Lamoth en Jannes Linders (foto’s), Willem F. Heinemeijer en Mariëtte Haveman (inl.), Landschap in Nederland/Landscape in the Netherlands, Amsterdam/Den Haag (Rijksmuseum/ Gary Schwartz/Sdu) 1990.

Jannes Linders, ‘Pull the cord, turn the key, press the button’, in Vrij Nederland 52 (23 maart 1991) 12, p. 67-68.

Jannes Linders, Fotografen over foto’s. Walker Evans, Part of Phillipsburg, New Jersey, 1936, in Kunstschrift 39 (1995) 4, p. 48-49.

Jannes Linders (ontwerp en foto’s), 2 postzegels met als thema Nederland Waterland, 1998.

Krijn van Beek e.a. (tekst), Jannes Linder (foto’s) en Jannes Linders e.a. (red.), PipPopLaf, Rotterdam (Nederlands Foto Instituut) 2001.

Jannes Linders (foto’s), Gezicht van een revolutie, in Volkskrant Magazine 24 maart 2001, VKM Special, p. 56-59.

(foto’s in boeken, tijdschriften en ander drukwerk)

Metropolis M 2 (1980-1981), diverse omslagen.

Catalogus tent. Verdeelde Beelden, Amsterdam (Museum Fodor) 1982.

Peter de Winter, Joop de Jong en Reyn van der Lugt (samenstelling), Havenarchitectuur. Een inventarisatie van industriële gebouwen in het Rotterdamse havengebied, Rotterdam (Rotterdamse Kunststichting Uitgeverij) 1982, p. 19-20, 54-58, 60-65, 70-71.

Nu [nieuwsblad van Nationale Nederlanden] 1982-1989.

Studio’s Onafhankelijk Toneel. Ansichtkaarten en brochures 1982-1997.

Twee N 1982-1989.

Mensen (mei 1982) 5, p. 64-67.

Wim Broekman, Portret ’82 een fotowedstrijd van Galerie Bender, in Foto 37 (juni 1982) 6, p. 9, 70-71.

Catalogus tent. Claes Oldenburg, Het Schroefboogproject. Een opdracht van Museum Boymans-Van Beuningen Rotterdam, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1983, p. 30-31.

Catalogus tent. Kees Franse, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1983, afb. 25, 36.

Edgar Cairo, Mi boto duro/Droomboot havenloos. Romanwerk, Amsterdam (Knippenberg) 1983, p. 5, 7-8, 24-25, 45 (serie: Bulkboek 11 (1983) 134).

Miep Diekman en Dagmar Hirarova, Ik heb geen naam. Uit het dagboek van een vijftienjarige, Amsterdam (Knippenberg) 1983, p. 41, 43, 45 (serie: Bulkboek 11 (1983) 133).

Yvonne Keuls, De moeder van David S. en ander werk, Amsterdam (Knippenberg) 1983 (serie: Bulkboek 11 (1983) 126).

Hugo Raes, De lotgevallen, Amsterdam (Knippenberg) 1983, p. 3, 5, 7, 10, 14, 18, 23, 26, 30, 34, 38, 41, 44, 46, 49, 53, 56,59 (serie: Bulkboek 11 (1983) 129).

De Ingenieur 1983-1984, diverse omslagen. Informatiefolder Bulkboek 1983/1984.

Het Nederlands Theaterboek (1983/1984) 33, p. 23.

Sociaal Jaarverslag Centrale ondernemingsraad van Nationale-Nederlanden 1983-1986.

Bulkboek Literatuurkrant voorjaar 1983, p. 23-26.

C. Buddingh, Met twee benen op de grond, Amsterdam (Knippenberg) 1984, omslag, p. 3, 6, 12-13, 29, 31 (serie: Bulkboek 11 (1984) 135).

Catalogus tent. Anna. Textielconstructies, tuintekeningen Sc schetsen 1970-1980, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1984, omslag, p. 22-25, 28-36, 38-44, 47, 49, 51, 53, 55.

Catalogus tent. Het Goud der Thraciërs. Archeologische schatten uit het bezit van 25 musea in Bulgarije, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1984, p. 180, 183.

J.A. Deelder e.a., Die stad komt nooit af. Een collage van verhalen en foto’s over stadsvernieuwing in Rotterdam, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1984, p. 25-35.

Catalogus Rijksaankopen 1984. Werk van hedendaagse beeldende kunstenaars, Den Haag (Rijksdienst Beeldende Kunst) 1985, p. 294.

Catalogus tent. Carel Visser beelden 1975-1985, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1985, omslag, p. 14, 41, 44, 57.

Catalogus tent. Geënt op Bosch, Den Bosch (Museum Het Kruithuis) z.j. [1985].

Catalogus tent. Images/Sieraden [Jubileum tentoonstelling georganiseerd door de VES – Vereniging van Edelsmeden en Sieraadontwerpers – t.g.v. het 10 jarig bestaan], Laren (Singer Museum) 1985, p. 33-34, 36, 38-39, 44-51, 56-61, 66-77.

Catalogus tent. Jacques de Gheyn II als tekenaar 1565-1629, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1985, omslag en diverse reproducties. Paul Donker Duyvis e.a. (samenstelling en red.), De collectie moderne kunst van Museum Boymans-van Beuningen Rotterdam. Inventarisatie van aanwinsten, verworven in de periode 1978-1985, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1985.

Pieternel Fortuyn e.a. (red.), Stadsvernieuwing Rotterdam 1974-1984. 134 Sociale Woningbouwprojecten, Rotterdam (Uitgeverij 010) z.j. [1985], deel B, deel C projectnummers: KD01, KD03, OC0i, OC05, VW03, AW01, FN01, FN03, FN05-FN08, FN11, KL03-KL04, KL06-KL08, KL10-KL11, KL14-KL15, KL18, CW01, CW03-CW05, CW09, CW11, ON02, ON10, AB01, AB03, PW02, SD01, CL03, CL05, OW01, OW04, OW07, OW11, OW14, DH02, DH05.

Moniek Merkx, Studio’s Onafhankelijk Toneel, Rotterdam (Studio’s Onafhankelijk Toneel) 1985, p. 2, 9, 14, 18-19, 25, 35.

Nederlands Theaterboek (1984/1985) 34, TT. Toneel Theatraal 106 (september 1985) 8, p. 22-23.

Anne Mieke Backer en Arij de Boode (samenstelling), De schoonheid van hoogspanningslijnen in het Hollandse landschap, Rotterdam (De Hef) 1986, p. 6, 27.

Catalogus tent. Innovation and tradition. Niederländische Kunst der achtziger Jahre/Vernieuwing en traditie. Nederlandse kunst van de jaren tachtig, Karlsruhe (Badischer Kunstverein etc.) 1986.

Fred van der Hilst (eindred.), Een soort schoonheid [uitgave t.g.v. de manifestatie Perfo 3], Rotterdam (Lantaren/Venster) 1986, p. 41-42.

Foto 41 (mei 1986) 5, p. 42.

Jannes Linders, Stadsgezichten, in Plaatwerk 3 (juni 1986) 15, p. 4-11.

Nederlands Theaterboek (1985/1986) 35, TT. Toneel Theatraal 107 (oktober 1986) 8, p. 57.

R. Ader, G. van Beijeren, W.H. Crouwel e.a., Hoogtepunten uit de collectie Museum Boymans-van Beuningen Rotterdam, Utrecht (Veen) 1987, p. 12-13, 16, 62, 65, beeldpag. 43-44, 46, 48.

Jan van Adrichem, Beeldende kunst en kunstbeleid in Rotterdam 1945-1985, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1987, p. 5-6, 27, 32, 39, 41,91-92.

Wim van Bergen (samenstelling), De Verzameling [uitgave t.g.v. de tentoonstelling Reprise], Den Bosch (Museum Het Kruithuis) 1987, p. 33. 37. 41

Catalogus Koninklijke subsidie voor Vrije Schilderkunst 1980-1987. Koninklijk Paleis Amsterdam 30 april tm 15 mei 1988, Amsterdam (Stichting Koninklijk Paleis te Amsterdam) 1988, p. 78.

Catalogus tent. Arie van Geest, Rotterdam (Galerie Delta) 1987.

Catalogus tent. Century 87. Kunst van nu ontmoet Amsterdams verleden/Today’s art face to face with Amsterdam’s past, Amsterdam (Stichting Onafhankelijk Kunsthistorisch Onderzoek) 1987.

Harry Mulisch, Bericht aan de rattenkoning, Amsterdam (Bulkboek) 1987, p. 3, 5, 7 (serie : Bulkboek 16 (1987) 167).

Frits Palmboom, Rotterdam, verstedelijkt landschap, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1987, afb. 17, 20-21, 25-27, 38, 40-43, 48-49, 68-70, 78-79, 82, 84-87.

Verslag Studio ‘s Onafhankelijk Toneel 1987-1991, p. 3, 11, 13, 17, 23.

Marion de Boo en Robbert Coops, Voeten in de aarde. Vanwaar Nederland waarheen [uitgave t.g.v. honderjarig bestaan van Heidemij.], Zutphen (Terra) 1988, p. 90.

Catalogus tent. Beelden in de stad Rotterdam. De stad als podium, Utrecht (Veen/Reflex) 1988, p. 18-19, 45-46, 48, 50-51, 56, 62, 67, 78, 101.

Catalogus tent. Niek Kemps. Twee two deux, Rotterdam/Saint-Etienne (Museum Boymans-van Beuningen/Musee d’Art Moderne) 1988, omslag, afb. 1, 5, 8, 14, 21-22, 27-28.

Catalogus tent. Questioning Europe. Biënnale Rotterdam, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1988, p. 7.

Sjoerd Cusveller e.a. (red.), Drie pleinen in Rotterdam, Ontwerp-opdracht, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1988.

Sjoerd Cusveller en Anne-Mie Devolder (red.) en Jannes Linders en Pieter Vandermeer (foto’s), Drie pleinen, zes ontwerpen/Three squares, six designs. Rotterdam ’88, de stad als podium/the city: a stage, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1988.

J.J. Dankers en J. Verheul, Zekerheid in verandering. Nationale-Nederlanden 1963-1988, Maarssenbroek (Trendboek) 1988, p. 178.

Anne-Mie Devolder e.a. (red.) en Jannes Linders en Pieter Vandermeer (foto’s), Tracé spoortunnel. Negen concepten/The railway tunnel site. Nine concepts, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1988.

Anne-Mie Devolder e.a. (red.), Tracé spoortunnel. Ontwerp-opdracht, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1988.

(Folder, advertentie en affiche) Fotografie Biënnale Rotterdam, Rotterdam 1988.

Jos de Meyere e.a. (red.), … rede en resultaat… 16.08.72-1.11.88.

Afscheidsboekje i.v.m. vertrek mevrouw drs. A.M. Janssens, Utrecht (Centraal Museum) 1988.

Agenda Boymans-van Beuningen 1989, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1988.

Catalogus tent. Centraal Museum Utrecht 150 jaar, Utrecht (Centraal Museum) 1988.

André Koch, Industrieel ontwerper W.H. Gispen (1890-1981). Een modern eclecticus, Rotterdam (De Hef) 1988, p. 26, 30, 38-39, 64, 67, 93, 144-145, 147, 160, 180, 186.

Jim van der Put, Aad Speksnijder en Maarten de Vries (samenstelling en eindred.), Beelden in Rotterdamse Galeries, Rotterdam (Stichting Rotterdamse Galeries) 1988, p. 45.

Herman Hoeneveld, Bedrijfsleven en kunstsponsoring, in Capi-Lux Vakkrant mei 1988, p. 2-3.

Jan Brand en Han Janselijn (tekst), Architectuur en verbeelding/Architecture and imagination, Zwolle (Waanders) 1989, p. 349.

Catalogus tent. Groeten uit Utrecht, Utrecht (Centraal Museum) 1989.

Adri Duivesteijn e.a. (red.), Voorbij het gangbare. Een pleidooi voor de kwaliteit van volkshuisvesting en stedebouw, Amsterdam (De Balie) 1989, p. 24, 73.

(Folder) Centraal Museum Utrecht, Utrecht 1989.

Paul Groenendijk, Scheepsarchitectuur, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1989, afb. 0, 16, 20, 32-33, 38, 40-41, 44-46, 49-51. 54-55. 57-58. 64, 72, 75.

Kalender 1990 Het Nieuwe Rotterdam, Rotterdam (Stichting ‘Rotterdam 1990’) 1989.

Peter van Mensch (red.), Professionalising the muses. The museum profession in motion, Amsterdam (AHA Books, Art History Architecture) 1989, omslag (serie: Discours 2).

Rob van Zoest (red.), Generators of culture. The Museum as a stage, Amsterdam (AHA Books, Art History Architecture) 1989, omslag, p. 18, 30, 54, 62, 80, 88 (serie: Discours 1).

Kunstschrift 33 (1989) 2,p. 27-31.

Catalogus tent. Energieën, Amsterdam (Stedelijk Museum Amsterdam) 1990, p. 4-5, 19, 28, 32-35, 50, 52-53, 70-71, 77, 80-81, 94-95, 108-109, 110-111, 122-123, 126-127.

Catalogus tent. Schrag, Bonn (Rheinisches Landesmuseum) 1990, p. 109.

Rotterdam. Koningin van de Maas. Rotterdam 650 jaar, Utrecht (Veen) 1990.

Aad Speksnijder (samenstelling/eindred.), Rotterdam, dynamische stad 1950-1990, Rotterdam (DUO/DUO) z.j. [1990], afb. 169-185.

SPIN. Bulletin over informatietechnologie 1990-1992, o.a. diverse omslagen. Stedelijk Museum Bulletin februari 1990, p. 16-17.

Beelden in Frankfurt, Barcelona, Parijs, in Kwartaalblad K&B 4 (december 1990) 4, katern.

Hetty Berens en D’Laine Camp (red.), DWL-terrein Rotterdam. Van waterfabriek tot woonwijk, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1991, p. 51, 85.

Ruud Brouwers, Rotterdam. Metropolis on the Maas, Rotterdam (Robeco) 1991, p. 4-6, 12-14, 18, 22.

Catalogus tent. Arie van Geest, Rotterdam (Galerie Delta) 1991.

Catalogus tent. Christoph Rütimann, Amsterdam (De Appel) 1991, p. 4-15.

Catalogus tent. Diet Wiegman, Rotterdam (Galerie Delta) 1991.

Catalogus tent. Martin Visser, Utrecht (Centraal Museum) 1991, p. 32, 52, 56-57.

Catalogus tent. Nachtregels/Night lines words without thoughts never to heaven go, Utrecht (Centraal Museum) 1991.

Catalogus tent. The physical self. A selection by Peter Greenaway from the collections of the Boymans-van Beuningen Museum, Rotterdam/De keuze van Peter Greenaway uit de collecties van Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1991, p. 12, 15, 21-22, 43-48. 75.

Anne-Mie Devolder e.a. (red.), Architectuur Rotterdam 1890-1945.

40 Gebouwen gedocumenteerd/Rotterdam architecture 1890-1945.

40 Buildings documented, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1991, foto’s in katernen De Hef, Museum Boymans-van Beuningen en Holland-Amerika-Lijn.

Hans van Dijk, Sabine Lebesque en Mare A. Visser (red.), Architectonische kwaliteit als opdracht voor openbaar bestuur, Rotterdam (Nederlands Architectuur Instituut) 1991, p. 30.

H.W. Janson, The History of Art, New York (Abrams) 4de dr., 1991.

Roeland Schweitzer (tekst), Neon in Nederland. De stilte van neon, Amerongen (Schweitzer Publiciteit) 1991, p. 97.99.

Ludger Smit, Rietveldprijs 1991. Bouwen aan de omgeving in de stad Utrecht 1989-’90, Amsterdam (Toth) 1991, p. 17-28.

Seizoensbrochure Studio’s Onafhankelijk Toneel 1991-1992, p. 4, 19-21, 24.

Willy Halsema-Kubes, De noordnederlandse beeldhouwkunst in de 17e eeuw, in Kunstschrift 35 (mei/juni 1991) 3, p. 17, 20-21, 24, 43.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1991/1992, p. 169.

Maarten Bertheux (samenstelling), Stedelijk Museum Amsterdam. Jaarbericht 1985-1992, Amsterdam (Stedelijk Museum) z.j. [1992], p. 46, 89.

Nelleke Bos (eindred.), Scheepsbouw, ‘n bouwplaat in het groot, Rotterdam (Stichting AMV/VNSI) 1992, p. 6, 14, 22, 30, 38, 46, 54 (serie: Watertanden op zeebenen, nr. 1).

Catalogus tent. Het Beeld van de eeuw. [Overzicht van de ontwikkelingen in de beeldhouwkunst van de laatste honderd jaar aan de hand van objecten uit de verzameling van het Stedelijk Museum van Amsterdam], Amsterdam (De Nieuwe Kerk) 1992 (serie: Stedelijk Museum Amsterdam, nr. 768).

Catalogus tent. Coming from the subway. New York graffiti art. Geschiedenis en ontwikkeling van een controversiële beweging, Groningen (Groninger Museum) 1992, p. 193, 230, 234, 263, 269,297.

Catalogus tent. Frank Mandersloot. Body doubles, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1992.

Catalogus tent. De Opening, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 1992, p. 118-119, 129.

Anne-Mie Devolder en Hélène Damen (red.), Architectuur Rotterdam 1945-1970. 48 Gebouwen gedocumenteerd/Rotterdam architecture 1945-1970.

48 Buildings documented, Rotterdam (Rotterdamse Kunststichting/Uitgeverij 010) 1992, foto’s in katernen Meelfabriek Latenstein/Cementsilo NCHM en Industriegebouw Zuidplein.

Jaap Huisman, Mooi gebouwd Nederland. De selectie 50 mooiste, Den Haag (Sdu Uitgeverij Koinginnegracht) 1992, p. 60.

Dees Linders, Muses de la Meuse. La Collection de la Ville de Rotterdam. Kees Timmer, Co Westerik, Daan van Golden, Otto Egberts, Charly van Rest, Axel van der Kraan, Willem Oorebeek, Ben Zegers [Catalogus tent. Institut Néerlandais, Parijs oktober 1992], Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1992, omslag, p. 16 .

Vincent van Rossem, Benthem Crouwel architecten, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1992 (serie: Monografieën van Nederlandse architecten 7).

Verslag over 1992. A&EF Andersson Elffers Felix, fotokatern.

Trouw 27 november 1992, p. 21.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1992/1993, p. 39.

Jannes Linders (foto’s), Fotoverslag van de nieuwbouw van het Nederlands Architectuurinstituut in het Museumpark in Rotterdam. Van februari 1992 tot de opening in het najaar van 1993 elke maand een foto en een bericht, Rotterdam (Nederlands Architectuurinstituut) 1992-1993.

Ansichtkaartenreeks van tien verschillende beelden, Amsterdam (Art Unlimited) 1993.

G. Berlijn (eindred.), Verslag en bevindingen Hoofdafdeling beeldende kunst, bouwkunst en vormgeving van het Ministerie van WVC 1989-1991, Rijswijk (Ministerie van WVC) 1993, p. 12, 15, 20, 25, 28, 31, 34, 36, 38, 40, 42, 46, 53, 60, 64, 70, 74, 77, 80, 89.

Tjeerd Boersma (red.), A century of architecture in The Netherlands 1880-1990, Rotterdam (NAi Publishers) 1993, p. 380 (idem Nederlandse ed.: Een eeuw Nederlandse architectuur 1889-1990 en Duitse ed.: Ein Jahrhundert Niederlandischer Architektur 1880-1990, München (Aries) 1997).

Ruud Brouwers, Hans Ibelings en Arjen Oosterman (eindred.), Architectuur in Nederland. Teleac cursus, Rotterdam/Utrecht (NAl/Stichting Teleac) 1993, omslag, p. 74, 164.

Catalogus Nederlandse Kunst Rijksaankopen 1992, Den Haag/Zwolle (Rijksdienst Beeldende Kunst/Waanders) 1993, p. 19.

Catalogus tent. Kalkhaven NL Dordrecht, 51°48°- 04°40°, Dordrecht (Centrum Beeldende Kunst) 1993.

Catalogus tent. Portrait, still life, landscape. Een keuze van Robert Wilson uit de collecties van Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam/A selection by Robert Wildon from the collections of the Museum Boymans-van Beuningen, Rotterdam, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1993.

Catalogus tent. “Sandwiches”. Persen, drukken en trekken/Pressing, pushing and pulling, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1993, omslag, p. 39-86.

Catalogus tent. Wolfgang Laib, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 1993.

Adri Duivesteijn, Jo Coenen en Ruud Brouwers (tekst) en Jannes Linders (foto’s), Het Nederlands Architectuurinstituut, Rotterdam (NAi Publishers) 1993, omslag, p. 33-56 (idem Engelse ed.: The Netherlands Architecture Institute, omslag, p. 28-52).

Ton Idsinga e.a. (red.), De Bronzen Bever 1993, Kwaliteitsprijs Utiliteitsbouw, Den Haag (Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) 1993, p. 13-15.

Jaarverslag Nederlands Architectuurinstituut 1993, p. 4, 10, 15.

Eddie Marsman e.a., Ergens, thuis, Groningen (Stichting Fotografie Noorderlicht) 1993, p. 47.

Jan Oosthoek (tekst), Welschen 7 [uitgave t.g.v. het 75-jarig jubileum van het Gemeentelijk Woningbedrijf Rotterdam, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1993, p. 43. 46-47, 52-53, 69-70, 83-84, 87-88, 93-96.

Verslag over 1993. A&EF Andersson Elffers Felix, omslag, fotokatern.

Het Hollands landschap als kunstwerk, Forum 37 (1993) 1, p. 50-51.

Magazijn (mei 1993) 255, p. 50.

Trouw 4 juni 1993, p. 19.

Tracy Metz, Tijdelijke sculpturen in Dordts Kalkhaven, in NRC Handelsblad 4 september 1993.

Algemeen Dagblad 15 september 1993.

De Architectuurkrant (oktober 1993) 8, p. 1, 3.5.

Judi Seebus, NAi opens doors in Rotterdam, in The Netherlander 13 november 1993, p. 16.

Anoniem (= Gerrit Confurius), Der Diskrete Charme der Stadtbrache, in Daidalos (15 december 1993) 50, p. 66-71.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1993/1994, p. 22-23, 72-73, 120-121, 123-125.

Gobert Beijer e.a., Over Rotterdam, afscheidsbundel t.g.v. vertrek gemeenteraadslid en wethouder Joop Linthorst, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1994, p. 6, 8, 14, 26, 34, 40, 58, 64, 70.

Jaarverslag Nederlands Architectuurinstituut 1994, p. 1, 2, 10, 13, 31.

Ineke Schwartz, Museumpark Rotterdam, Amsterdam (Stichting Kunst & Onderwijs) 1994, p. 6-7, 10, 32.

Verslag over 1994. A&EF Andersson Elffers Felix, omslag, fotokatern.

Algemeen Dagblad 22 april 1994, p. 29.

NRC Handelsblad 26 april 1994.

Trouw 14 juni 1994, p. 8.

NRC Handelsblad 16 juni 1994, p. 27.

de Volkskrant 7 oktober 1994.

Bouw 49 (november 1994) 22.

J. Benthem, Vormgevingsinstituut te Amsterdam, Benthem Crouwel architekten te Amsterdam, in Bouw 49 (december 1994) 23, p. 27-31.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1994/1995, p. 6-7, 11.

Agenda 1996, Amsterdam (Amsterdam Airport Schiphol) 1995, p. 4-5,8-10, 14, 18-21, 26, 30-32, 40, 42, 44, 50, 52.

Taco Anema e.a. (red.), GKf 50. Fotografie 1945-1995, Amsterdam (De Verbeelding) 1995, p. 156-157.

Eden Askon en Richard Koek, Intermezzo rijkshuisvesting voor morgen, Den Haag (Ministerie van VROM/Rijksgebouwendienst/Bureau Rijksbouwmeester) 1995, p. 56-79.

Gerwim Mets (tekst), VSB hoofdkantoor. Enkele facetten van een opmerkelijk gebouw, Utrecht (VSB Stedelijk Vastgoed) z.j. [ca. 1995], omslag, binnenzijde voorflap, p. 14-15, 17, 18-19, 21-23, 25-27, 34, 37, 39-43, 49, 51-58, 63-67, 69. binnenzijde achterflap.

Catalogus tent. Anish Kapoor, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 1995.

Catalogus tent. GKf. Vijftig jaren van toekomst, Groningen (Stichting Aurora Borealis) 1995, ongepag.

Wilma Cornelisse (tekst), Waar licht is, is vreugde. Een eeuw gemeentelijke energievoorziening in Amsterdam, Amsterdam (NV Energiebedrijf) 1995, p. 145.

Detail 1995-1997.

Anne-Mie Devolder e.a. (red.), Architectuur Rotterdam 1970-1995.

75 Gebouwen gedocumenteerd/Architecture Rotterdam 1970-1995. 75 Buildings documented, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1995, foto’s in katernen Museumpark, Reconstructies (Café De Unie, Museumwoning De Kiefhoek, Directiekeet Oud-Mathenesse,) Herstructurering Oude Havengebieden, Woningbouw De Peperklip, Het Oude Westen, Stadsuitleg Zevenkamp en Beverwaard.

Elbrig de Groot e.a. (tekst), Boymans modern art masterpiece exhibition, z.p. [Osaka] (The Yomiuri Shimbum) 1995.

Anna Hakkens (e.a.), Een verzameling beelden/A Collection Sculptures, Rotterdam (Caldic Collectie) 1995, p. 63, 101.

Bernard Hulsman (tekst), Architectuur voor kinderen [Lesboekje bovenbouw basisonderwijs], Amsterdam (Koninklijke Maatschappij tot Bevordering van de Bouwkunst/BNA) 1995.

Hans Ibelings, Nederlandse architectuur van de 20ste eeuw, Rotterdam (NAi Uitgevers) 1995, p. 149, 166, 172-173.

Philip Jodidio, Contemporary European Architects, deel III, Keulen (Taschen) 1995, p. 74-77.

Bart Lootsma e.a. (red.), Adriaan Geuze/West 8. Landschapsarchitectuur/Landscape Architecture, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1995, p. 14-15, 25, 27, 35-37.39. 41 43, 47-49.

Michelle Provoost, Re-Arch. Nieuwe ontwerpen voor oude gebouwen, Rotterdam (Stimuleringsfonds voor Architectuur) 1995, p. 45.

Verslag over 1995. A&EF Andersson Elffers Felix, omslag, fotokatern.

Flos Wildschut, Vijf ontwerpen voor een nieuw museum in Nijmegen, Nijmegen (Gemeente Nijmegen i.s.m. LaVerbe Boek b.v.) 1995, p. 47.

Arthur Wortmann, Van Mourik Vermeulen Architecten, Rotterdam (Van Mourik Vermeulen Architecten) 1995. ongepag.

Koos Flinterman, Courting Colour, in View on Colour (1995) 6, p. 32-38, 41.

Trouw 28 januari 1995.

NRC Handelsblad 14 april 1995, CS, p. 6.

Blauwe kamer profiel (juni 1995) 3, p. 3.

Bauwelt 86 (9 juni 1995) 22, p. 1228-1229.

NRC Handelsblad 12 juli 1995.

Bauwelt 86 (14 juli 1995) 26, p. 1481-1483.

NRC Handelsblad 17 november 1995, CS, p. 7.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1995/1996, p. 31, 76-77, 79, 130-133.

Marion Bergmann, Jaap Huisman en Frank Pluym, Interieurarchitectuur. Ontwerpen. Indelen. Inrichten, Utrecht (Stichting Teleac/NOT) 1996, p. 17.

Martin Bril, Nederlandse Architecten 2. Terug naar de toekomst, Amsterdam (Uitgeverij Bis) 1996.

Catalogus tent. Guido Geelen, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 1996.

Catalogus tent. Manifesta 1, Rotterdam (Manifesta i.s.m. diverse Rotterdamse culturele instellingen) 1996.

Sophie Calle e.a. (samenstelling en red.), La Visite Guidee, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1996.

Gunda Dworschak e.a. (red.), Die Neue Einfachheit, Augsburg (WEKA Baufachverlage GmbH, Verlag fur Architektur) 1996, p. 67, 69, 71.

Mick Eekhout, Gespannen glas. Zappi of produktontwikkeling voor het NAi, Rotterdam (NAi Uitgevers) 1996.

R.L. Erenstein e.a. (hoofdred.), Een theatergeschiedenis der Nederlanden. Tien eeuwen drama en theater in Nederland en Vlaanderen, Amsterdam (Amsterdam University Press) 1996, p. 854.

Fred Feddes e.a., De architectuur van de ruimte. Nota over het architectuurbeleid 1997-2000, Zoetermeer etc./Den Haag (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen etc./Distributiecentrum Sdu/DOP) 1996, p. 60-61.

Haagse nieuwkomers. Een reis door de tijd, Den Haag/Amsterdam (Haags Gemeentearchief/Centrum voor de Geschiedenis van Migranten) 1996, omslag.

Gerrit Willems e.a. (tekst),James Turrell. Hemels gewelf in Kijkduin/Celestial vault in the dunes, Den Haag (Stroom hcbk) 1996, p. 4, 10-11, 28-29.

Maarten Kloos e.a. (red.), Schiphol Architecture. Innovative airport design, Amsterdam (Arcam/Architecture & Natura Press) 1996, p. 27-29, 54, 56-57, 63, 67, 79-80, 104.

Michelle Provoost, Asfalt. Automobiliteit in de Rotterdamse stedebouw, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1996, p. 2, 78.

Joan Roig, Nuevos puentes/New bridges, Barcelona (Gili) 1996, p. 138-141.

Verslag over 1996. A&EF Andersson Elffers Felix, omslag, fotokatern.

Architectuur & Bouwen (1996) 2,p. 30-31.

Architectuur & Bouwen (1996) 6/7, p. 4-5.

NRC Handelsblad 27 januari 1996.

Bouwt 51 (april 1996) 4.

NRC Handelsblad 7 juni 1996.

Algemeen Dagblad 10 juni 1996, p. 25.

Het Parool 11 juni 1996, p. 6.

Trouw 13 juni 1996.

NRC Handelsblad 21 juni 1996,CS, p. 7.

Bouw 51 (september 1996) 51.

Trouw 21 september 1996, p. 21.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1996/1997, p. 102-103, 105-107.

BNA Jaarverslag 1997, omslag en middenkatern.

Fiona Brichout (red.), Innovations in steel. Bridges around the world, Brussel (International Iron and Steel Institute) 1997, p. 22.

Karen Buschman e.a. (red.), De muzische stad. Bij de opening van de nieuwe Theaterschool, Amsterdam (Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten) 1997, p. 90-91 (serie: Amsterdamse schriften over kunst en kunstonderwijs, 2).

Catalogus tent. Jo Coenen & Co. Building the territory 87-97 [uitgave bij de tentoonstelling te Berlijn, aug./sept. 1997], Maastricht (Jo Coenen & Co Architekten) 1997.

Catalogus tent. De kunst van het verzamelen. 20e-eeuwse kunst uit Nederland, Brussel (Paleis voor Schone Kunsten) 1997, p. 79, 90.

Catalogus tent. Someone else with my fingerprints, Keulen (Salon Verlag) 1997.

Jo-Anne Birnie Danzker, Robert Wilson, steel velvet, München (Prestel) 1997, p. 26-29.

Hans van Dijk (inl.), DKV Architecten/Architects, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1997, omslag, p. 10, 25, 37-41, 50, binnenzijde omslag.

Priscilla Korver, Gecultiveerd landschap. Het Nederlandse landschap gefotografeerd, vanaf 1945 tot nu, Utrecht (Hogeschool voor de Kunsten Utrecht) 1997

Petra Timmer e.a., … Waar kleur een specifieke rol speelt. Sikkensprijs, Blaricum (V+K Publishing) 1997.

Jessica Voeten e.a., Een Nederlands wonder. Vijftig jaar Holland Festival, Zutphen/Amsterdam (Walburg Pers/ Stichting Holland Ferstival) 1997, p. 132.

Trouw 19 juni 1997, p. 15.

NRC Handelsblad 20 juli 1997.

Ruud Brouwers e.a., Het Nederlands Architectuurinstituut, Rotterdam (NAi Uitgevers) 1998, omslag, p. 11, 21, 23, 25-48 (idem Engelse ed.).

Catalogus tent. De Pont Collectie, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 1998, p. 2, 4-5, 6, 8, 11, 16, 31,41, 47, 58, 61, 71, 93-94, 109, 111-112, 116, 119, 151, 168-169, 175, 179-180, 182, 250, 255, 257-258, 260.

Mirjam van Eijden (eindred.), Beelden in de stad. Utrecht, 50 jaar kunst in de openbare ruimte, Utrecht (Gemeente Utrecht, Afdeling Culturele Zaken/Broese Kemink) 1998, p. 50-51, 53-65, 67, 79, 71, 73-75, 77, 79, 81-83, 85-87, 90-93, 95, 97, 99-101, 103, 105, 107-110, 155 (cat. nr. 166).

Dorothée van Hooff (tekst), Tegenbeelden, Amsterdam (Mondriaan Stichting/Amsterdam Airport Schiphol) 1998.

Jaarboek 1998. Andersson Elffers Felix, omslag, fotokatern.

Hans Lemmerman en Miranda Lonink (samenstelling en red.), Sprekende theaterbeelden, Zestien hedendaagse theatervormgevers, Arnhem (De Zwaluw) 1998, p. 53.

Portfolio Jannes Linders, [losse] Bijlage bij BNA Jaarverslag 1998.

Max van Rooy (tekst), Schiphol Stad, Amsterdam (Benthem Crouwel architekten) 1998.

Het Parool 3 februari 1998, p. 2.

Het Parool 13 maart 1998, bijlage PS, p. 2.

Trouw 19 maart 1998.

NRC Handelsblad 11 april 1998, p. 4.

de Volkskrant 11 april 1998, p. 25.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1998/1999, p. 60-61, 64-65.

Els Barents e.a., Huis Marseille, stichting voor fotografie, Amsterdam (Huis Marseille) 1999, p. 131-132, 134-135.

Catalogus tent. J.B. Jongkind en de Hoeksche Waard, Rotterdam (Museum Boijmans van Beuningcn) 1999, omslag, p. 32,36,47.

Catalogus tent. Jean Pierre Raynaud, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 1999.

Catalogus tent. Marc Mulders, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 1999.

Creëren komt voor recreëren. Kunst bij de ANWB, Den Haag (ANWB) z.j. [ca. 1999].

Hans van Dijk e.a. (tekst), Benthem Crouwel 1980-2000, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1999.

Hans Haacke, AnsichtsSachen/Viewing-Matters [gepubliceerd bij de tentoonstelling Viewing Matters. Upstairs, in Museum Boijmans Van Beuningen te Rotterdam], Düsseldorf (Richter) 1999, omslag, p. 8, 28, 32, 39, 43, 55, 60-71, 93, 96-97, 102-103, 108-109, 114-115, 137, 146-147, 150-151, 160-161, B, C, F, G.

Joep Habets, BNA Architectenwijzer 2000, Amsterdam/Den Haag (BNA/Ten Hagen & Stam Uitgevers) 1999, omslag.

Hans Ibelings en Andreas Blühm (tekst) en Jannes Linders (foto’s), Van Gogh Museum Architecture. Rietveld to Kurokawa, Rotterdam (NAI Publishers) 1999.

Jaarboek 1999). Andersson Elffers Felix, omslag, fotokatern.

Ronald van de Krol, From airport to mainport, in Holland Herald 1999, p. 20-23.

Joh. R. ter Molen (red.), 150 jaar Museum Boijmans Van Beuningen Rotterdam. Een reeks beeldbepalende verzamelaars, Rotterdam (Museum Boijmans Van Beuningen/NAi Uitgevers) 1999, omslag, p. 106, 110-111, 116-117, 119, 122-125 (serie: Historische publicaties Roterodamum/Historische werken over Rotterdam, nr. 125).

Rien Robijns (tekst), Rotterdam, veranderde stad. Dr. A. Peper, burgemeester 1982-1998, Rotterdam (Donker) 1999, p. 44.

NRC Handelsblad M 2 (5 juni 1999) 2, p. 60, 62-65, 67-69.

Het Parool 5juni 1999, p. 48.

NRC Handelsblad 29juli 1999, p. 9.

Architectuur in Nederland. Jaarboek/Architecture in the Netherlands. Yearbook 1999/2000, p. 90-93, 136-139.

Anoniem, Beeld van een gebouw. Portrait of a Building [uitgave bij de voltooiingvan het ABN-AMRO Bankgebouw op de Wilhelminapier Rotterdam], Amsterdam (ABN-AMRO Bank) 2000.

Catalogus tent. België-Holland, Holland-Belgiê, Rotterdam (Nederlands Foto Instituut) 2000, ongepag.

Catalogus tent. Maarten van Severen [onderdeel van het project Furniture from Mechelen. From wood carving to design 1500-2000), Mechelen (De Garage) 2000, p. 5, 13, 21, 37, 39.

Jan Freeke (tekst), De kunst van het vervoer. Een beeld van 150 jaar Amsterdams openbaar vervoer, Den Haag (Sdu) 2000.

Gijs van der Ham, 200 jaar Rijksmuseum. Geschiedenis van een nationaal symbool, Amsterdam/Zwolle (Rijksmuseum/Waanders) 2000, omslag, schutbladen, p. 28, 48, 80, 92, 104, 144, 209.

Francine Houben (tekst) en Jannes Linders (foto’s), Maliebaan 16. Een huis om in te werken, Utrecht/Delft (Andersson Elffers Felix/Mecanoo Architecten) 2000.

Jaarboek 2000. Andersson Elffers Felix, omslag, fotokatern.

KPN Jaarverslag / Annual Report 2000, p. 5, 16-17, 28, 34, 42, 46, 52-53, 58-59, 70-71, 146-147.

Katrien Laenen, Kunst voor de Vlaamse vertegenwoordiging in Den Haag, Brussel (Team van de Vlaamse bouwmeester) 2000.

Willemieke Molenaar (red.), Waarheen de wind je waait, Zeewolde (De Verbeelding) 2000, p. 18, 30, 35, 41-42.

Wytze Patijn e.a., Ontwerpen aan Nederland. Architectuurbeleid 2001-2004. Een nota van de ministeries van OC&W, VROM, V&W en LNV, Den Haag (Sdu) 2000, p. 10-13, 92.

De Architect Interieur (maart 2000) 1, dossier Reizen, omslag (voorzijde), p. 9.

NRC Handelsblad 29 april 2000, p. 12.

De Architect Interieur (mei 2000) 2, dossier Winkelen, omslag (voorzijde), p. 5-6, 9, 70.

In memoriam Wim Beeren, in Maandberichten Museum Boijmans Van Beuningen (september 2000) 11, omslag.

De Architect Interieur (november 2000) 3, dossier Wonen, omslag (voor- en achterzijde), p. 5, 7, 9, 40, 56.

Elly Adriaansz e.a. (tekst) en Jannes Linders (foto’s), Brinkman en Van der Vlugt. Huis Sonneveld. Modern wonen in 1933, Rotterdam (NAi Uitgevers) 2001 (idem Engelse ed.: The Sonneveld House. An Avant-Garde home from 1933).

Jan Blokker en Victor Levie (samenstelling) , Jongens van Jan de Witt, Amsterdam (Nieuwe Kerk) 2001, ongepag.

Catalogus tent. Jan Dibbets, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 2001.

Catalogus tent. Rita McBride. 472 new positions, Tilburg (De Pont stichting voor hedendaagse kunst) 2001.

Op Lemen Voeten 23 (2001) 4, omslag, p. 18-20.

Rijksmuseum Foto Gids, De Gids 154 (januari 2001) 1/2.

De digitale economie [foto uit de serie Points of Presence], in NRC Handelsblad 16 maart 2001, p. 11.

De digitale economie [foto uit de serie Points of Presence], in NRC Handelsblad 23 maart 2001, p. 15.

De digitale economie [foto uit de serie Poinls of Presence], in NRC Handelsblad 30 maart 2001, p. 13.

Trouw 31 maart 2001, p. 29.

De digitale economie [foto uit de serie Points of Presence], in NRC Handelsblad 6 april 2001, p. 13.

De digitale economie [foto uit de serie Points of Presence], in NRC Handelsblad 13 april 2001, p. 13.

De digitale economie [foto uit de serie Points of Presence], in NRC Handelsblad 18 april 2001, p. 19.

De digitale economie [foto uit de serie Points of Presence], in NRC Handelsblad 27 april 2001, p. 15.

De digitale economie [foto uit de serie Points of Presence], in NRC Handelsblad 8 mei 2001, p. 17.

Marcel Hulskamp, Villa Sonneveld, in AD Magazine 30 juni 2001, p. 32-35.

de Volkskrant 12 september 2001, p. 1.

NRC Handelsblad 14 september 2002, p. 31.

Noor Mens (red.), De architectuur van het psychiatrisch ziekenhuis, Wormer (Inmerc) 2003.

de Volkskrant 16 januari 2003.

Trouw 12 april 2003, p. 27.

NRC Handelsblad 25 mei 2003, p. 26

in De Architect:

22 (april 1991), omslag, p. 112-119.

23 (april 1992), p. 99.

23 (mei 1992), omslag, p. 35-47.

23 (november 1992).

24 (februari 1993).

24 (september 1993), p. 110-113, 115.

24 (oktober 1993), p. 65-69.

25 (oktober 1994), p. 110-112.

26 (april 1995), p. 83.

26 (september 1995).

26 (oktober 1995), omslag, p. 62-63. (oktober 1995) themanummer 60, p. 77. (december 1995) themanummer 61, omslag.

27 (januari 1996) omslag, p. 18-37.

27 (september 1996), p. 76-77.

27 (november 1996), omslag, p. 76-77.

31 (juli/augustus 2000), p. 48-49, 51, 85.

32 (september 2000), p. 50-55.

Opdrachten (selectie)

(na het jaar staat vermeld de opdrachtgever en tussen haakjes het onderwerp en/of het doel waarvoor de foto ‘s zijn gemaakt)

1982 Rotterdamse Kunststichting (Havenarchitectuur in Rotterdam).

1983 Amsterdams Fonds voor de Kunst (Stadsgezichten).

1983 Stadsontwikkeling Rotterdam (Stadsvernieuwingprojecten in Rotterdam).

1984 Stichting 10 jaar stadsvernieuwing Rotterdam (Stadsgezichten).

1986 Prins Bernhard Fonds (Affiche Monumenten in affichereeks t.g.v. 50-jarig bestaan Prins Bernhard Fonds).

1986 Maritiem Museum Prins Hendrik (Scheepsarchitectuur, Rotterdam).

1986 Ministerie van WVC (Toneel- en operagezelschappen tijdens Holland Festival 1986).

1986 Dienst Ruimtelijke Ordening en Stadsvernieuwing (Foto voor kalender Het Nieuwe Rotterdam t.g.v. 650 jaar gemeente Rotterdam).

1986 Rotterdamse Kunststichting (Stadsgezichten).

1987 Stichting Onafhankelijk Kunsthistorische Onderzoek (Century 87. Kunst van nu ontmoet Amsterdams verleden).

1987 Uitgeverij 010 (Verstedelijkt landschap).

1988 Rijksmuseum Amsterdam (Landschap in Nederland; opdracht aan Jannes Linders en André-Pierre Lamoth).

1988 Architecture International Rotterdam (AIR) (Grote Rotterdamse projecten).

1991 Centraal Museum, Utrecht (Nachtregels/Nightlines).

1991 Museum Boymans-Van Beuningen (Uitbreiding museum).

1991 Uitgeverij 010 (gebouwen van Benthem Crouwel Architekten).

1992 Nederlands Architectuurinstituut (Fotoverslag van de bouw van het Nederlands Architectuurinstituut in het Museumpark Rotterdam; van februari 1992 tot najaar 1993, maandelijks een foto van de voortgang van de bouw, met een tekst van Adri Duivestijn).

1993 Ministerie van WVC (Foto’s voor verslag 1989-1991).

1993 Ministerie van VROM (Monumentale foto-opdracht voor foto’s die permanent bevestigd worden in de vergaderzalen Cuypers, Berlage, Dudok en Rietveld).

1993 Ontwerpbureau Hard Werken (Monumentale fotowand).

1994 Haagse Hogeschool (Ontwikkeling nieuwbouw Haagse Hogeschool in relatie tot omgeving Laakhaven).

1997 Provincie Gelderland (Industriële architectuur Gelderland 1997-1999).

1997 Monumentale opdracht Foto-Festival Naarden (Het landschap voorbij).

1998 KPN Filatelie (Ontwerpen van twee postzegels).

1998 PTT-Post expeditieknooppunt Rotterdam (Monumentale foto-opdracht KPN Kunst & Vormgeving).

1998 Cals College, IJsselstein (Monumentale foto-opdracht stichting Kunst & Bedrijf).

1999 Op Lemen Voeten (Leren lezen van het landschap in het Groene Hart).

1999 Architecture International Rotterdam (AIR) (J.B. Jongkind en de Hoeksche Waard).

1999 Nederlands Foto Instituut, Rotterdam en Mondriaan Stichting Amsterdam (PhotoWork(s) in Progress III. Pip Pop Laf).

Secundaire bibliografie

(publicaties over de fotograaf en/of zijn werk)

Eindexamen Katalogus 1981. Academie van Beeldende Kunsten Sint Joost, Breda (Academie voor Beeldende Kunsten Sint Joost) 1981, p. 40.

B. Vroege, Fotografische visies op Rotterdamse architectuur, in R. van der Lugte.a. (red.), AIR Architecture International Rotterdam, Rotterdam (Rotterdamse Kunststichting) 1982, p. 77-78, 91-92.

P.D.D. [= Paul Donker Duyvis], De monumentaliteit van Jannes Linders, in Catalogus tent. Kunst uit Rotterdam, Rotterdam (Museum Boymans-van Beuningen) 1984, p. 11, 46.

Catalogus Rijksaankopen 1985. Werk van hedendaagse beeldende kunstenaars, Den Haag (Rijksdienst Beeldende Kunst) 1986, p. 183-184.

Catalogus tent. Foto’s voor de stad, Amsterdam (Museum Fodor) 1986, p. 3, 34-35 (met foto’s).

Sjoerd Cusveller e.a. (red.), Stadslandschappen/Urban Landscapes, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1986 (met foto’s).

Cees van der Geer (red.), ‘Momentopname’ 86 -Actuele fotografie in Rotterdam, Rotterdam (Rotterdamse Kunststichting) 1986.

P.T., Fotografen en architectuur, in de Volkskrant 22 april 1986.

Willem Ellenbroek, Amsterdam in vijftien beeldverhalen. Gemeentearchief laat foto-opdrachten zien, in de Volkskrant 1 mei 1986.

Bas Roodnat, Vijftien fotografen legden drie jaren Amsterdam vast. Fascinerende portretten van Bogaerts en magistrale stadsgezichten van Linders op overzichtstentoonstelling in Fodor, in NRC Handelsblad 3 mei 1986.

Ton Hendriks, Vier architectuurfotografen in Rotterdam, in Perspektief (december 1986/januari 1987) 26/27, p. 40-46 (met foto’s).

Paul Klare, Het Holland Festival is dood. Leve het Holland Festival, in De Tijd 29 mei 1987, p. 60-61.

Catalogus Fototentoonstelling Holland Festival, in Foto (juni 1987) 6, bijlage, ongepag. (met foto’s).

Mattie Boom, 150 Jaar fotografie. Een keuze uit de collectie van de Rijksdienst Beeldende Kunst, Den Haag (SDU) 1989, p. 56-57 (serie: RBK-reeks nr. 2).

Robbert van Venetië en Annet Zondervan, Geschiedenis van de Nederlandse architectuurfotografie, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1989, p. 20, 122-123 (met foto’s).

Hans Walgenbach, De collectie fotografie, Rotterdam (Centrum Beeldende Kunst/Artotheek Rijnmond) 1989.

Catalogus tent. Landschap in Nederland/Landscape in The Netherlands, Amsterdam (Rijksmuseum) 1990 (met foto’s).

Ursula den Tex, Geen mens te zien, in Vrij Nederland 27 oktober 1990, p. 46-51 (met foto’s).

Willem Ellenbroek, Grijs landschap, grijze luchten, in de Volkskrant 16 november 1990, bijlage K & C, p. 6.

Han van der Leur, [interview met Jannes Linders], in Rotterdams Dagblad 28 december 1991, p. 27.

Catalogus tent. Wasteland. Landscape from now on/Het landschap vanaf nu, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1992, p. 37, 118-119 (met foto’s).

Mariëtte Linders, Vier mannen en het licht, in Catalogus tent. Casco 1992,

Utrecht (Stichting Casco Kunstinitiatief) 1992, p. 18-21 (met foto’s).

Linda Roodenburg (samenstelling), Fotowerk. Fotografie in opdracht 1986-1992, Amsterdam (Uitgeverij 010) 1992, p. 26, 58-63 (met foto’s).

Anneke van Veen (red.), Foto’s voor de stad 72-91. Amsterdamse documentaire foto-opdrachten 1972-1991, Amsterdam (Gemeentearchief Amsterdam) 1992, ongepag., nr. 088.

Sjoerd Cusveller, Op zoek naar een nieuw perspectief, Onvrede met architectuurfotografie, in De Architect 23 (april 1992), p. 95-101.

Menno Schenke, Ontwerpen van topklasse. Schoonheid zit in de strakke soberheid, in Algemeen Dagblad 29 mei 1992.

Hans Steketee, Het boek is een boot, in NRC Handelsblad 31 juli 1992, CS, p. 9.

Josephine van Bennekom, Het landschap is niet romantisch meer, in Trouw 5 september 1992, p. 15.

Hans Steketee, Ontbijtspek op de vuilnisbelt. De Rotterdamse Fotografiebiënnale. Wegwerpbedden over de wegwerpcultuur, in NRC Handelsblad 11 september 1992, CS, p. 3.

Dieuwke de Ooij, Vincent van Rossem en Jannes Linders…, in Trouw 24 september 1992.

A.E. [= Adriaan Elligens], Jannes Linders, in Jan Coppens (samenstelling), Een toekomst in de fotografie. Oud-studenten van de Academie Sint Joost te Breda, Eindhoven (Stichting Brabants Fotoarchief/Lecturis) 1993, p. 32-37 (met foto’s).

Catalogus tent. Leven in Nederland. Twintig jaar fotografie in opdracht, Arnhem (Nederlands Openluchtmuseum) 1994, p. 59.

Mirjam Keunen, Fotograaf als toeschouwer, in Algemeen Dagblad 21 september 1994, p. 33.

Frits Gierstberg, La Nouvelle Photographie du Paysage aux Pays-Bas/New Landscape Photography in the Netherlands, in Catalogus tent. Paysages, lieux et non-lieux/Landscape in Contemporary European Photography, Luxemburg (Galerie Tutesall) 1995.

Ton Hendriks, Beeldspraak. Fotografie als visuele communicatie, Amsterdam (Focus Publishing) 1995, p. 43.

Olof Koekebakker, Top Shots. Architectuurfotografen over hun beste foto, in Items 14 (1995) 5, p- 30-37.

Bas Roodnat, Alles is al gedaan en iedereen kan het. Het minderwaardigheidscomplex van de hedendaagse fotograaf, in NRC Handelsblad 10 november 1995, CS, p. 5.

Yvonne van Eekelen, Jannes Linders: contrasten, in Yvonne van Eekelen (red.), Magisch Panorama. Panorama Mesdag, een belevenis in ruimte en tijd, Zwolle/Den Haag (Waanders Uitgevers/ Panorama Mesdag) 1996, p. 179-182 (met foto’s).

Catalogus FotoFestival Naarden, Naarden (Stichting FotoFestival Naarden) 1997, p. 18, 30, 90-91, 137 (met foto’s),

Jurriaan van Kranendonk, Kunst in de Haagse Hogeschool, Den Haag (Haagse Hogeschool) 1997, p. 13,46 (met foto’s).

Peter Sierksma, Leugenachtige landschappelijkheid, in Trouw 1 mei 1997, p. 18.

Roos van Put, Wat te zien is, biedt zich aan, in Haagsche Courant 5 oktober 1997.

Een wereld verbeeld. Catalogus 1998, Eindhoven (Stichting Foto Manifestatie Eindhoven) 1998,p. 75.

Robbert Roos, Het vliegveld heeft een ziel, in Trouw 6 februari 1998, p. 23.

Sjoerd de Jong, Lopen in het luchtledige. Fototentoonstelling toont vliegvelden als utopieën, in NRC Handelsblad 20 februari 1998, CS, p. 2.

Loes van Harrevelt e.a., Architectuuragenda 2000. Architectuurfotografie, Rotterdam (Nederlands Architectuurinstituut) 1999, p. 1.

Anoniem, Drie geselecteerden fotografieopdracht, in NRC Handelsblad 1 juli 1999, p. 9.

Viveka van de Vliet, Frozen Fountain, in Het Parool 29 september 1999, p. 11.

Gabrielle de Nijs Bik (eindred.), Retourpeilen. Presentatie en verantwoording beeldende kunst- en vormgevingsbeleid provincie Gelderland, 1996-1997-1998-1999, Arnhem (Stichting voor Kunst en Cultuur Gelderland/Provincie Gelderland) 2000, p. 252-253 (met foto’s).

Mirelle Thijssen, Humanistische fotografie en het geluk van het alledaagse. Het Nederlandse bedrijfsfotoboek 1945-1965, Amsterdam (Universiteit Utrecht) 2000, p. 181, 203 (Proefschrift Universiteit Utrecht).

Wendy Jansen en Constance Kemperman, Foto’s moeten opwekkend zijn. Een interview met Jannes Linders, in Op Lemen Voeten 28 (2000) 2, p. 24-31.

Haro Hielkema, Verdwaal niet op de top, in Trouw 25 maart 2000, p. 49.

Anoniem, De Wandelmarkt voor grote en kleine lopers, in Trouw 25 maart 2000, p. 51.

Andrea Bosman, Goed en fout, in Trouw 9 juni 2000, p. 21.

Bart Jungmann, Voetbalfoto, in de Volkskrant 20juni 2000, p. 16.

Veilingcatalogus Glerum Auctioneers. Dutch Photography 1900-2000. Veiling nr 202, 27 november 2000, Amsterdam (Glerum) 2000, lot 165-166.

Anoniem, Expositie. Points of presence, in I & I. Nieuwe media in perspectief 19 (2001) 2, p. 48.

Anoniem, Beeldende kunst, in Trouw 23 maart 2001, p. 23.

Bas Heijne, De blik op oneindig. De ICT-wereld gefotografeerd, in NRC Handelsblad 30 maart 2001, Cultureel Supplement, p. 6.

Arno Haijtema, Een hedendaagse Wunderkammer vol beelden, in de Volkskrant 30 maart 2001, p. 12.

Henny de Lange, ‘Eigenlijk is mijn panoramaproject nooit af, in Trouw 31 december 2001, p. 17.

Susanne Klijndijk, Groeten uit Holland, de Nederlandse steden- en landschapsfotografie van nu, vergeleken met die van de jaren vijftig, Breda (Sint Joost) 2002.

Anoniem, Twee ton uit de VS voor NAi, in Het Parool 3 mei 2002, p. 10.

Sandra Smallenburg, KunstRAI gooit het roer om, in NRC Handelsblad 8 mei 2003, p.8.

Lidmaatschappen

Jury David Roëll Prijs 1988.

BFN, ca. 1992-1995.

Jury fotowedstrijd Architectuur in de Periferie, georganiseerd door TU Delft, i.k.v. de manifestatie Tart ’94 Archipolis Virtual Reality in Cyberspace. Over de grenzen van architectuur, 1994.

GKf, vanaf 1995.

Bestuur Nederlands Fotoarchief Rotterdam, vanaf 1997.

Selectiecommissie foto-opdrachten documentaire fotografie, Stichting Beeldende Kunst Gelderland 2001.

Onderscheidingen

1982 Eerste prijs, categorie zwart-wit, wedstrijd Portret ’82 georganiseerd door Galerie Bender te Rotterdam.

Tentoonstellingen

1981 (e) Alphen aan den Rijn, Uitgeverij Samsom.

1981 (g) Breda, De Beyerd, [eindexamententoonstelling Academie St. Joost].

1982 (g) Rotterdam, Bouwcentrum, Havenarchitectuur (reizende tentoonstelling).

1982 (g) Rotterdam, Galerie Bender, Portret ’82 [winnaars van wedstrijd portretfotografie].

1982 (g) Rotterdam, HIC [hal van het postkantoor], Fotografische visies op Rotterdarnse architectuur.

1984 (g) Rotterdam, Galerie Westersingel 8, Die stad komt nooit af.

1984 (g) Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen, Kunst uit Rotterdam.

1985 (g) Rotterdam, Galerie Perspektief, Rotterdamse fotografen (II).

1985 (g) Rotterdam, Museum Boymans-van Beuningen, Meesterwerken uit de Hermitage Leningrad.

1986 (g) Amsterdam, Museum Fodor, Foto ‘s voor de stad. Documentaire fotoopdrachten 1983-1985 (Foto ’86).

1986 (e) Amsterdam, Shaffy Theater, Jannes Linders:portretfoto’s (Foto ’86).

1986 (g) Den Haag, Logement van de Heren van Amsterdam, Rijksaankopen 1985.

1986 (g) Marseille, Atelier du Patrimoine de la Ville de Marseille, Vision de la Ville.

1986 (g) Rotterdam, Galerie Perspektief, Gabriele Basilica, John Davies, Jannes Linders, Gilbert Fastenaekens [eerste tentoonstelling i.k.v. van het project Architectuur & Fotografie].

1986 (g) Rotterdam, Galerie Perspektief, Hedendaagse Architectuur in Nederland [tentoonstelling i.k.v. van het projectArchitectuur & Fotografie].

1986 (g) Rotterdam, Galerie Westersingel 8, Nederlandse Architectuurfotografie 1930-1960 [tentoonstelling i.k.v. van het project Architectuur & Fotografie].

1986 (g) Rotterdam, Galerie Westersingel 8, MOMENTopname. Actuele fotografie in Rotterdam [aankopen Rotterdamse Kunststichting 1986].

1986 (g) Rotterdam, Studio’s Onafhankelijk Toneel, [Verzameling Amy en Ana, onderdeel van decor toneelstuk Amy en Ana].

1986 (g) Tilburg, Schouwburg, Recente Architectuurfotografie.

1986 (g) Utrecht, Academie voor Beeldende Kunst, Buurten.

1986/1987 (g) Rotterdam, Galerie Perspektief, Stadslandschappen. Gabriele Basilica, John Davies, Jannes Linders, Gilbert Fastenaekens [laatste tentoonstelling i.k.v. van het project Architectuur & Fotografie].

1987 (g) Amsterdam, Muziektheater, Fototentoonstelling Holland Festival 1986.

1987 (g) Rotterdam, Archiefwinkel Gemeentearchief Rotterdam, Rotterdam nu gefotografeerd voor later (reizende tentoonstelling).

1987 (g) Rotterdam, Oude Gemeente Bibliotheek, Fotografie in opdracht. Documentaire en monumentale foto-opdrachten in Nederland.

1989 (g) Apeldoorn, Van Reekum Museum, Fotografie van A tot Z, eigen collectie.

1989 (g) Rome, Istituto Olandese, Obiettivo Amsterdam. Cent ‘anni di fotografia nella capitale Istituto Olandese.

1989 (g) Rotterdam, Centrum Beeldende Kunst, De Collectie (tentoonstelling i.k.v. manifestatie 150 jaar fotografie in Rotterdam).

1989 (g) Rotterdam, Maritiem Museum Prins Hendrik, Scheepsarchitectuur (reizende tentoonstelling).

1989 (g) Utrecht, Jaarbeurs, De Tweede Dimensie (fototentoonstelling als onderdeel van evenement Treinen door de Tijd).

1989/1990 (g) Rotterdam, Maritiem Museum ‘Prins Hendrik’, Ship Architecture (reizende tentoonstelling).

1990 (g) Amsterdam, Rijksmuseum, Landschap in Nederland.

1990 (g) Den Haag, Informatiecentrum Nieuwbouw VROM, Nederlandse architectuurfotografie.

1990 (e) Rotterdam, Capi-LuxVak.

1990 (g) Rotterdam, Galerie Duo Duo, Rotterdam, dynamische stad 1950-1990.

1990 (g) Rotterdam, Galerie Fotomania, Nederlandse landschappen.

1991/1992 (e) Utrecht, Centraal Museum, [foto’s van projecten uit 1989 en 1990 die voor de Rietveldprijs werden genomineerd].

1992 (g) Amsterdam, Beurs van Berlage, Fotowerk. Fotografie in Opdracht.

1992 (g) Amsterdam, Museum Fodor, 20 jaar Foto’s voor de stad. Amsterdamse documentaire foto-opdrachten 1972-1991.

1992 (g) Rotterdam, Imax Theater, Wasteland. Landscape from now on (Fotografie Biënnale. Rotterdam).

1992 (g) Utrecht, Stichting Casco Kunstinitiatief, Vier mannen en het licht.

1993 (g) Den Haag, Galerie Van Kranendonk, Fotografie Sally Apfelbaum, Carl de Keyzer, Jannes Linders, Erica Uhlenbeck.

1993 (g) Groningen, USVA Galerie, A Home Is Not A House (Fotomanifestatie Noorderlicht 1993).

1993 (g) Rotterdam, Galerie Perspektief, EXIT Perspektief 1980-1993.

1994 (g) Amsterdam, Amsterdams Centrum voor Fotografie, Mijn belangrijkste foto in 1994.

1994 (g) Arnhem, Nederlands Openluchtmuseum, Leven in Nederland. Twintig jaar fotografie in opdracht.

1994 (g) Breda, De Beyerd, Een toekomst in de fotografie. Oud-Studenten van de Academie Sint Joost te Breda.

1994 (g) Den Haag, Haagse Hogeschool sector Gezondheidszorg/Gedrag & Maatschappij, Expositie fotografie Carl de Keyzer/Jannes Linders.

1994 (g) Parijs, Musée de 1’Art Moderne, La Beauté Exacte (presentatie Nederlandse fotografie).

1994 (g) Rotterdam, buitenexpositie in de Witte de Withstraat, Hallo Rotterdam (t.g.v. de opening van het Nederlands Foto Instituut).

1995 (g) Amsterdam, Exposorium Vrije Universiteit, Riek Bakker, vormgever van openbare ruimte.

1995 (g) Amsterdam, Rothmansgebouw Hel beslissende beeld, Nederlandse fotografie uit de 20ste eeuw (collectie Dunhill Dutch Photography).

1995 (g) Den Haag, Galerie Van Kranendonk.

1996 (e) Amsterdam, galerie/winkel ‘The Frozen Fountain’.

1996 (g) Luxemburg, Galerie Nei Liicht, Dudelange, Aspekte der Zeitgenössischen Niederländischen Fotografie.

1997 (g) Amsterdam, galerie/winkel ‘The Frozen Fountain’, [Daria Scagliola en Jannes Linders].

1997 (e) Den Haag, Galerie Van Kranendonk, En Avant.

1997 (g) Naarden, [buitenexpositie], Het landschap voorbij (FotoFestival Naarden).

1998 (g) Amersfoort, [buitenexpositie op bouwterrein KPN aan de Stationsstraat] , Beelden op de Bouw.

1998 (g) Amsterdam, Huis Marseille, De Rijksmuseum Foto Gids.

1998 (g) Eindhoven, Museum Kempenland, Stadsgezichten (Foto Manifestatie Eindhoven).

1998 (g) Nagele, Museum Nagele, Rietveld in Nagele. Werkplaats Gerard van de Groenekan.

1998 (g) Rotterdam, Nederlands Foto Instituut, Airport. Het vliegveld in de. fotografie.

1998/1999 (g) Almere, De Paviljoens, Landschapsfotografie.

1998/1999 (g) Amsterdam, [Bond Nederlandse Architecten].

1998/1999 (g) Moskou, Maly Manezh, Nederland: land uit zee [tentoonstelling georganiseerd door Nederlands Foto Instituut en Nederlands Fotoarchief].

1999 (g) Amsterdam, galerie/winkel ‘The Frozen Fountain’, [nieuwe kleding van Claudy Jongstra en foto’s van Jannes Linders].

1999 (g) Naarden, Bastion Oranje, ’99, Negenennegentig jaar Nederlandse fotografie (FotoFestival Naarden).

ïggg (g) Rotterdam, Museum Boijmans Van Beuningen, J.B. Jongkind en de Hoeksche Waard.

2000 (e) Amsterdam, Beurs van Berlage, [reportage over de Ronde Venen].

2000 (g) Rotterdam, Nederlands Foto Instituut, België-Holland, Holland-België.

2000 (g) Brugge, Kunstcentrum Oud Sint-Jan, België-Holland, Holland-België.

2001 (g) Amsterdam, Nieuwe Kerk, Jongens van Jan de Witt. Jan Blokkers keuze uit de Fotocollectie Nederland.

2001 (g) Rotterdam, Nederlands Foto Instituut, PhotoWork(s) in Progress III.

2003 (g) Amsterdam, RAI, KunstRAI [Atelier HSL].

Audiovisual

1984 Rotterdam Cultuur van Hard Werken, diapresentatie van ca. 8 minuten, regie Torn van den Haspel, samenstelling ontwerpbureau Hard Werken.

Films

1998 Waar, korte film, samenstelling Marc Ruygrok en Jannes Linders.

1999 Zover, film van 30 minuten bij het kunstwerk van Marc Ruygrok op het voormalige NS-kantoor ‘de inktpot’ in Utrecht, samenstelling Marc Ruygrok en Jannes Linders, [vertoond in de Utrechtse Domtoren tijdens de kunstmanifestatie Panorama 2000 van het Centraal Museum te Utrecht].

Radio- en televisieprogramma’s

1991 (26 november) Het Klokhuis, aflevering landschapsfotografie, reportage waarin Jannes Linders tijdens zijn werk gevolgd wordt (NOS televisie) [herhaling op 6 mei 1993].

1997 (2 februari) Ophef en Vertier, interview met Jannes Linders (Radio 5).

1997 (24 oktober) Panorama Vrijdag, met een portret van architectuurfotografen Jannes Linders en Jan Versnel (NPS televisie).

1998 (15 maart) MOOIS, n.a.v. de tentoonstelling Airport in het Nederlands Foto Instituut (TV Rijnmond).

1999 (5 mei) MOOIS, n.a.v. Jeff Wall in het Nederlands Foto Instituut (TV Rijnmond).

2000 (juni) Studio V, n.a.v. de tentoonstelling België-Holland, Holland-België in het Nederlands Foto Instituut (TV Rijnmond).

Bronnen

Leiden, Studie en Documentatie Centrum voor Fotografie, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden (o.a. ongepubliceerde doctoraalscriptie kunstgeschiedenis: Joyce Limburg, Visie op ruimte. Hedendaagse Nederlandse landschapsfotografie, Rijksuniversiteit Leiden 1993, p. 38-39).

Leusden Jan Wingender (collectie nederlands fotoboek).

Rotterdam, Jannes Linders.

Collecties

Almere, ACHK- De Paviljoens (Collectie Almere).

Amsterdam, Bond Nederlandse Architecten.

Amsterdam, Gemeentearchief.

Amsterdam, Instituut Collectie Nederland.

Amsterdam, Rijksmuseum.

Amsterdam, Randstad Fotocollectie.

Apeldoorn, Van Reekum Museum.

Capelle a/d IJssel, IJsselland Ziekenhuis.

Chicago, La Salle Bank.

Den Haag, Haagse Hogeschool.

Den Haag, Ministerie van Buitenlandse Zaken.

Den Haag, Ministerie van VROM.

Den Haag, KPN-kunstcollectie.

Dordrecht, Centrum Beeldende Kunst.

Rotterdam, Centrum Beeldende Kunst Rotterdam.

Rotterdam, Gemeentearchief.

Rotterdam, Museum Boijmans van Beuningen.

Rotterdam, Nederlands Fotomuseum.

Auteursrechten

De auteursrechten op het fotografisch oeuvre van Jannes Linders berusten bij Jannes Linders te Rotterdam.