FotoLexicon, 20e jaargang, nr. 35 (augustus 2003) (nl)

Frederik Gräfe

Ingeborg Th. Leijerzapf

Extract

Frederik Gräfe is een voorbeeld van een locale fotograaf in de tweede helft van de negentiende eeuw, die de plaatselijke gebouwen en bevolking vastlegde. Vanuit topografisch oogpunt zijn foto’s van locale ateliers in de eerste plaats van belang voor de eigen stad, maar tegelijkertijd maken zij, opgeteld bij alle andere locale en regionale topografische oeuvres, deel uit van het gezicht van Nederland in de negentiende eeuw. Gräfe vertegenwoordigt nog een ander, niet uniek en daardoor interessant fenomeen, namelijk dat van de verwevenheid van plaatselijke ateliers door familiebanden en overname. Zo ook Gäfe, die als zwager van Emma Kirchner in de fotografie terechtkwam en het vak van haar leerde.

Biografie

.

1835

Op 30 januari 1835 wordt Frederik Christiaan Filip (Frederik) Gräfe geboren in Amsterdam. Hij stamt uit een familie die het beroep van smid of gereedschapmaker beoefent en ook Frederik wordt aanvankelijk in die richting opgeleid.

1860

Op 22 augustus treedt Frederik Gräfe in Delft in het huwelijk met Maria Amalia Louise (Maria) Kirchner, geboren in Leipzig. Gräfe wordt in de huwelijksakte geweermaker genoemd. Het bevolkingsregister vermeldt als beroep: smid. Het jonge paar gaat wonen in wijk 1, nummer 179 in Delft (= Zuiderstraat of directe omgeving, waaronder Vijverstraat). Gräfe wordt pas in oktober uitgeschreven uit het bevolkingsregister van Amsterdam.

1863

Emma Kirchner, schoonzuster van Frederik Gräfe, komt uit Leipzig naar Delft en opent met haar zwager als compagnon het fotografisch atelier ‘E. Kirchner & Co.’ in wijk 1, nr. 179.

1865

Gräfes zoon Artois Maximillian Alexandre wordt geboren. Hij wordt later fotograaf.

1866-‘71

Gräfe is vanaf 1866 eigenaar van een blok van vijf panden aan de Zuiderstraat, waaronder nummer 164. In 1871 verkoopt hij vier van de vijf panden; alleen Zuiderstraat 164 blijft eigendom.

1871-1900

In oktober 1871 verhuist het gezin Gräfe, dat inmiddels tot zeven personen is uitgegroeid (in totaal krijgt het echtpaar drie dochters en vier zonen), naar wijk 1, nr. 168m (= later Zuiderstraat 136). Gräfe vestigt op dit nieuwe adres zijn fotografisch atelier.Op 21 december plaatst hij in de Delftsche Courant de volgende advertentie:

“De ondergeteekende geeft zijne geëerde Begunstigers kennis, dat zijn Atelier is verplaatst naar de Zuiderstraat, wijk 1, no, 168m, tevens dank zeggende voor het sinds acht jaren genoten vertrouwen, sedert het Atelier door hem onder de firma E. Kirchner & Co. is opgerigt en onder zijne leiding gedreven. Door betere inrigting is hij in staat al datgene te effectueren, wat van de Photographie vereischt wordt. E. Kirchner & Co. F. Gräfe.”

Aanvankelijk blijft hij in advertenties en op achterkanten van visitekaartportretten vermelden dat zijn atelier is opgericht ‘onder de Firma E. Kirchner & Co.’, met of zonder de toevoeging ‘sedert 1863’, maar hij stempelt zijn foto’s ook met alleen ‘F. Gräfe’. Emma Kirchner blijft in het oude atelier aan de Zuiderstraat, wijk 1, nr. 179e werkzaam; zij huurt het pand van Gräfe. Blijkbaar is er voldoende werk voor twee ateliers op zo korte afstand van elkaar.

Het atelier van Gräfe afficheert op de achterkanten van zijn foto’s en in de Delftsche Courant met de volgende typen foto’s: “(…) onverbleekbare fotografieën, fototypie, fotolithografie, carbotypie, enz.”. Hij beoefent de stereoscopie en beheerst het procédé van de platinadruk. Ook behoort het reproduceren van “Architektonische plannen, Teekeningen, Titelplaten, Handschriften, enz. enz.” tot zijn werkterrein.

Atelier Gräfe maakt landschapsopnamen, stadsopnamen in Delft (beeldbepalende gebouwen, waarvan sommige op het punt staan te worden afgebroken) en bijzondere gebeurtenissen, verder portretten van weeskinderen, burgers, notabelen en studenten, portretten van overledenen, reproducties en vergrotingen. De portretten zijn meestal busteportretten, opgenomen in trois-quart: front en zijaanzicht. Enkele studentenfoto’s doen sterk denken aan de composities waar de Leidse fotograaf I.D. Kiek beroemd mee is geworden: losse poses van jonge mannen die de drank en de sigaren een vooraanstaande plaats in hun leven gunnen en die deze levensstijl vorm geven door tegen elkaar aan te hangen en geforceerd studentikoos te doen. Ook maskeradefoto’s behoren bij dit studentikoze genre.

Gräfe heeft naast het fotoatelier tevens een steendrukkerij, waar hij onder meer de achterkanten van de visitekaartportretten voor zowel Emma Kirchner als voor zijn eigen foto’s drukt.

1878

Volgens informatie aan de achterzijde van een visitekaartportret ontvangt Gräfe op 27 april een onderscheiding voor wetenschappelijke voordrachten (er wordt niet vermeld over wat voor onderwerpen deze voordrachten handelen).

1880

In januari ontvangt Gräfe van Prins Frederik een dankbetuiging voor een “afbeelding op groote schaal van het feestterein der constructie-werkplaatsen tijdens de viering van het 200-jarige bestand der Artillerie-Inrichtingen.” Hiermee wordt hij “Hof-photograaf, met vergunning tot het voeren van ‘s Prinsen wapen”.

Een gekroond wapen siert van nu af aan de achterzijde van zijn foto’s.

1881

Het adres van de firma Gräfe is omgenummerd van wijk 1, nr. 168 m naar Zuiderstraat 136 in Delft.

1882-‘86

Gräfe heeft een filiaal in Rotterdam aan de Westewagenstraat 97.

1883

Op 2 februari sterft Gräfes vrouw Maria Kirchner. Enkele maanden later hertrouwt hij met Cornelia Diehl.

1888

Gräfe koopt het pand Oude Delft 173 en verhuist op 22 oktober naar dit nieuwe adres.

1893

Artois M.A. Gräfe verhuist naar Tienen in België, waar hij samen met collega Ger Linksens een fotografisch atelier opent.

ca. 1893-‘94

Frederik Gräfe verkoopt het pand Oude Delft 173 aan dhr Cromhout en koopt het een jaar later weer terug.

1898

Op 3 september vertrekt Gräfe naar Hof van Delft en enkele weken later naar Amsterdam. In Amsterdam wordt hij ingeschreven als kastelein, fotograaf en werkman. Hij woont er in pensions. In het pand Oude Delft 173 zetten Pestman & Co. het fotografisch atelier en de steendrukkerij voort.

1900

Op 31 augustus keert Gräfe terug uit Amsterdam naar Delft en trekt weer in het pand Oude Delft 173, waar hij tot zijn dood woont en werkt als fotograaf en drukker.

1905

Op 14 mei overlijdt Frederik Gräfe in Delft.

Documentatie

Primaire bibliografie

(eigen publicaties: tekst, eventueel met foto ‘s, maar ook fotoboeken e.d)

(Advertentie) Delftsche Courant 1 september 1872.

(Advertentie) Delftsche Courant 15 juni 1883.

(Advertentie) Delftsche Courant 28 oktober 1894.

(foto ‘s in boeken, tijdschriften en ander drukwerk)

C.D. Goudappel, Delft rond de eeuwwisseling, Delft (Elmar) zj. [ca. 1966], p. 1-2,4.

Jan Coppens (samenstelling), Een camera vol stilte. Nederland in het begin van de fotografie 1839-1875, Amsterdam (Meulenhoff) 1976, afb. 47.

W. Annema en C.D. Goudappel, Kerkelijk leven en kerkbouwgeschiedenis, in J.W.L. Hilkhuijsen (hoofdred.),

De stad Delft. Cultuur en maatschappij [4] van 1813 tot 1914, Delft (Stedelijk Museum Het Prinsenhof) 1992, p. 165.

Secundaire bibliografie

(publicaties over de fotograaf)

H.C.H. Moquette, Catalogus van de portretverzameling. Archief der Gemeente Rotterdam, Rotterdam (Van Waesberge & Zoon) 1917, p. 347 (no. 2826).

Catalogus tent. Het groepsportret 1845-1922, Eindhoven (Van Abbemuseum) 1977, ongepag.

Erik Kreytz, ‘Een familie in de fotografie te Delft (1863-1899). Emma Kirchner, Frederik Gräfe, Henri de Louw’, in Photohistorisch tijdschrift 8 (1985) 2, p. 20-23.

Irma van Bommel, De fotografie, in J.W.L. Hilkhuijsen (hoofdred.), De stad Delft. Cultuur en maatschappij [4] van 1813 tot 1914, Delft (Stedelijk Museum Het Prinsenhof) 1992, p. 293-294, 296-297.

Steven Wachlin, Fotografen – een overzicht, in J.W.L. Hilkhuijsen (hoofdred.), De stad Delft. Cultuur en maatschappij [4] van 1813 tot 1914, Delft (Stedelijk Museum Het Prinsenhof) 1992, p. 304-306.

Petra Notenboom en Marjan Reinders (tekst), Emma Kirchner. Een 19de-eeuwse fotografe belicht, Delft (Museum Paul Tetar van Elven) 2003, p. 6-8, 17-21,23.

Onderscheidingen

1878, 27 april Onderscheiding voor wetenschappelijke voordrachten.

1880 Hoffotograaf.

Tentoonstellingen

1977 (s) Eindhoven, Van Abbemuseum, Het groepsportret 1845-1922.

2003 (e) Delft, Museum Paul Tétar van Elven, Emma Kirchner, een 19de-eeuwse fotografe belicht.

Bronnen

Delft, Gemeentearchief.

Leiden, Studie en Documentatie Centrum voor Fotografie, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden.

Rotterdam, Petra Notenboom.

Utrecht, Steven Wachlin.

Collecties

Amsterdam, Rijksprentenkabinet/Rijksmuseum.

Delft, Gemeentearchief Delft.

Leiden, Prentenkabinet Universiteitsbibliotheek Leiden.

Rotterdam, Gemeentearchief.

Auteursrechten

Het fotografisch oeuvre van Frederik Gräfe is vrij van auteursrechten. De reproductierechten berusten bij de instellingen die de foto’s beheren (zie onder Collecties).