Erich Salomon
Oscar van der Wijk
Extract
De Duitse fotograaf dr. Erich Salomon is van bijzondere betekenis geweest voor de Nederlandse fotografie. Hij behoorde aan het eind van de jaren twintig tot een nieuwe generatie fotografen, die in geïllustreerde bladen indringende reportages maakten over alle mogelijke aspecten van de maatschappij. Salomon maakte het ongemerkt fotograferen van personen in de hoogste politieke en societykringen tot zijn specialisme. In Nederland was hij de eerste fotograaf die tijdens zittingen van het parlement, de Raad van State en de Hoge Raad fotografeerde. Nederlandse fotografen trokken zich op aan de hoge kwaliteit van Salomons foto’s, waardoor er vlak voor het uitbreken van de oorlog reportages verschenen, die niet onder deden voor die van Erich Salomon. Vanaf 1938 verschenen er nog slechts sporadisch foto’s van hem in de Nederlandse bladen.
Biografie
|
1886 |
Op 28 april 1886 wordt Erich Franz Emil (Erich) Salomon geboren, als zoon van Emil Salomon (1844-1909), eigenaar van een bankfirma in Berlijn en Therese Schuier, afkomstig uit een familie van uitgevers. |
|
1895 |
Erich Salomon begint zijn opleiding aan het Friedrich Wilhelm Gymnasium te Berlijn. |
|
1909 |
Erich Salomon stopt met zijn studie tot ingenieur aan de Technische Hochschule en gaat rechten studeren in achtereenvolgens München en Berlijn. |
|
1912-’33 |
Het huwelijk van Erich Salomon en Maggy Schuier (geb. 11 augustus 1889 te Rotterdam) vindt plaats in het Haagse Hotel De Witte Brug. Maggy is een ver familielid van Erich. |
|
Ze vestigen zich aan de Hölderlinstrasse 11 te Berlijn, waar ze tot 1933 blijven wonen. |
|
|
1913 |
Op 31 juli wordt Otto Erich (Otto) Salomon geboren. Erich Salomon promoveert aan de juridische faculteit van de Universiteit van Rostock. |
|
1914-’18 |
Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt Erich Salomon krijgsgevangen gemaakt. |
|
Hij blijft tot het einde van de oorlog in Franse krijgsgevangenkampen. |
|
|
1919-’25 |
Na de oorlog blijkt dat het familiekapitaal door de inflatie sterk is geslonken. |
|
Erich Salomon heeft verschillende banen tot hij in 1925 in dienst treedt bij de publiciteitsafdeling van de Berlijnse uitgeverij/drukkerij Ullstein. |
|
|
In 1920 wordt de jongste zoon Dirk Franz Emil (Dirk) geboren. |
|
|
1926 |
Erich Salomon schaft zich een Contessa Nettel aan, een grootformaat perscamera. |
|
1927 |
Hij schrijft een artikel over een onweer met dodelijke afloop en huurt een fotograaf in voor de begeleidende foto. Deze fotograaf strijkt het grootste deel van het honorarium op, hetgeen hem zeer ontstemt. Salomon koopt een lichtsterke 4,5×6 cm platencamera, de Ermanox. |
|
1928 |
Op 19 februari worden zijn eerste heimelijk geschoten foto’s gepubliceerd: drie foto’s tijdens zittingen van het Krantzproces, een jeugdmoordzaak in de wijk Steglitz in Berlijn. |
|
Vrij snel daarna vestigt hij zich als zelfstandig fotograaf. Op 14 mei wordt bij een foto zijn naam vermeld. Vanaf dit jaar maakt hij vele reportages van politici tijdens internationale conferenties. |
|
|
1931 |
Salomon organiseert de diavoorstelling ‘Mit Frack und Linse durch Politik und Gesellschaft’ in het Hotel Kaiserhof te Berlijn, ter gelegenheid van zijn vijfenveertigste verjaardag. Hij inviteert hiervoor zo’n vierhonderd gasten uit politieke en societykringen. In de herfst verschijnt zijn fotoboek Berühmte Zeitgenossen in unbewachten Augenblicken. |
|
1932-33 |
Salomon werkt bijna uitsluitend met Leica-camera’s. Soms modificeert hij de camera’s, om ze op afstand te kunnen bedienen. Ook monteert hij de praktisch onhoorbare Compursluiters op de Leica’s. |
|
In de Wereldkroniek van 12 november 1932 verschijnen foto’s van de Nederlandse ministerraad in vergadering. |
|
|
Salomon en zijn gezin verblijven tijdens de kerstdagen bij familie in Den Haag en besluiten wegens de oplopende politieke spanningen in Duitsland niet terug te keren naar Berlijn. |
|
|
Ze trekken in bij zijn schoonouders aan de Waalsdorperweg 98 in Den Haag. |
|
|
1934 |
Erich Salomon overweegt om naar de Verenigde Staten te emigreren. Hij heeft tot nog toe weinig werk kunnen vinden. Wel fotografeert hij steeds meer in Groot-Brittannië. |
|
1935-’36 |
In de winter van 1935-’36 fotografeert hij in de hoogste Nederlandse politieke en rechterlijke kringen. In februari verschijnt hiervan het eerste artikel in Het Leven. Geïllustreerd. |
|
1936 |
Na de verloving in september van prinses Juliana en prins Bernhard weet Salomon tot 1938 vele reportages van hen te maken. Eind september legt hij de spoedzitting van de Tweede Kamer over de devaluatie van de gulden vast. Het overgrote deel van alle reportages verschijnt in Het Leven. |
|
1937 |
Salomon neemt deel aan de fototentoonstelling foto ’37 in het Amsterdamse Stedelijk Museum. |
|
1938 |
De inboedel uit het appartement in Berlijn komt over, inclusief de rest van zijn fotoarchief. |
|
1939 |
In juli wordt de kabinetscrisis vastgelegd, inclusief het definitieve vertrek van dr. H. Colijn van het Binnenhof. |
|
1940 |
Salomon maakt in maart zijn laatste reportage. Hij portretteert dr. L.E. Visser, die op 1 maart zijn 25-jarig jubileum als president van de Hoge Raad viert. |
|
1942-’43 |
De wijk in Den Haag waar Erich en Maggy Salomon wonen, wordt geëvacueerd. Ze reizen met hun jongste zoon Dirk af naar een pension aan de Bennekomsche Weg 4 te Renkum. |
|
Erich Salomon stopt zijn negatieven in twee weckpotten, die hij begraaft bij het huis van de heer Telders te Heelsum. Wanneer Erich Salomon tijdelijk terugkeert naar Den Haag, constateert de meteropnemer gasverbruik in het ‘leegstaande’ huis en waarschuwt vervolgens de Duitse autoriteiten. Salomon wordt opgepakt en gevangen gezet in de Scheveningse Strafgevangenis. Daarna volgt opname in kamp Westerbork. |
|
|
1944 |
Op 18 januari wordt Salomon met zijn vrouw en zoon Dirk vanuit kamp Westerbork gedeporteerd naar Theresienstadt in Tsjecho-Slowakije. Op 16 mei worden zij overgebracht naar Auschwitz, waar ze op 7 juli om het leven worden gebracht. |
|
1946 |
In januari zoekt de heer Telders uit Heelsum contact met de fotografe Gertrud Dombrowsky om te vernemen of er nog iemand van de familie Salomon in leven is. |
|
Zij licht Erich Salomons zoon Otto hierover in, die in de oorlog zijn naam in Peter Hunter had veranderd. Dankzij dit contact weet Hunter de negatieven van zijn vader op te sporen. |
|
|
1956 |
Peter Hunter stelt een herdenkingstentoonstelling samen van Erich Salomons werk voor de Photokina te Keulen. |
|
1963 |
Het door Peter Hunter en Han de Vries samengestelde boek Erich Salomon. Portret van een tijdperk wordt uitgegeven door De Bezige Bij. Ook verschijnt er een Duitse editie bij Uitgeverij Ullstein. |
|
1971 |
De Deutsche Gesellschaft für Photographie (DGPh) stelt de ‘Dr. Erich Salomonprijs’ in, een jaarlijkse onderscheiding voor “publicaties, (…) die op voorbeeldige wijze gebruik maken van de fotografie als zelfstandig publiciteitsmiddel”. |
|
1980 |
Peter Hunter draagt het archief van Erich Salomon over aan de Berlinische Galerie te Berlijn. Het materiaal bestaat uit zo’n zeventienhonderd glasnegatieven van 4,5×6 cm, vierhonderd dia’s van 8,5×10 cm en zevenduizend kleinbeeldnegatieven op vijfhonderd filmrollen en -stroken. Ook komt de Berlinische Galerie in het bezit van vele afdrukken, waaronder die van de tentoonstelling in de Ilford-galerie te Londen, gehouden in 1937. |
Beschouwing
Erich Salomon werd geboren als vierde kind in een gezin uit de joodse middenklasse van Berlijn. Hij hield van knutselen en tijdens zijn middelbare schoolperiode werkte hij bij een timmerman. Na het gymnasium volgde Erich Salomon kortstondig een studie zoölogie, voordat hij begon aan een studie tot ingenieur aan de Technische Hochschule. De dood van een vriend tijdens een stage in de locomotievenfabriek Schwartzkopff en het overlijden van zijn vader in 1909 deden hem in hetzelfde jaar besluiten om in zijn vaders voetsporen te treden door rechten te gaan studeren. Deze opleiding zou hem later bij het fotograferen in de rechtbanken goed van pas komen.
Na terugkeer uit Franse krijgsgevangenkampen kwam Erich Salomon in Berlijn tot de ontdekking, dat door de naoorlogse economische crisis het familiekapitaal van ruim één miljoen mark belangrijk in waarde was geslonken. Om zijn gezin te onderhouden en om het ruime appartement in de wijk Charlottenburg aan te kunnen houden, stortte hij zich met veel enthousiasme op verschillende banen. Een opvallende advertentie voor zijn eigen taxibedrijf in een van de bladen van de Berlijnse uitgeverij Ullstein, de deftige Vossische Zeitung, bezorgde hem in 1925 een aanstelling bij de publiciteitsafdeling van Ullstein.
Tot 1927 had hij weinig met fotografie van doen. Zijn eerste kennismaking met de fotografie was het fotograferen van reclameborden langs spoorlijnen met een geleende camera, om als bewijsmateriaal te gebruiken bij rechtzittingen van illegale verplaatsing en verdwijning van deze borden.Vooral de technische mogelijkheden van de fotografie interesseerden Salomon. In een artikel in een populair-wetenschappelijk blad stelde hij, dat er voor het slagen van foto’s, gemaakt onder moeilijke lichtomstandigheden, drie zaken van belang waren: lichtsterke objectieven, een statief en hooggevoelige films of platen. Zijn fotohandelaar maakte hem vervolgens attent op de vrijwel onbekende, kleine en lichtsterke Ermanox-camera voor glasnegatieven van 4,5×6 cm. Het bleek met deze camera mogelijk om snellere sluitertijden te gebruiken binnenshuis, wanneer een andere camera reeds op de tijdopnamestand gezet moest worden. Bovendien kon Erich Salomon de camera gemakkelijk met één hand vasthouden en bedienen.
Dit zette hem aan het denken over de problemen waar fotografen van de geïllustreerde bladen mee kampten. Zij waren in deze jaren doorgedrongen tot in de rechtszalen, waar ze met grote perscamera’s heimelijk processen probeerden vast te leggen. Mede doordat zij niet met flitslicht konden werken, was de kwaliteit van hun opnamen niet goed. Bovendien werden ze door hun storende aanwezigheid vrij snel de zaal uitgezet. Dankzij het kleine formaat van de Ermanox wist Erich Salomon de camera in te bouwen in een hoed, een aktetas en zelfs in een mitella. Vervolgens begaf hij zich in de winter van 1927-’28 naar de Berlijnse rechtszalen. Op 19 februari 1928 verschenen zijn eerste rechtbankfoto’s in de Berliner Illustrierte Zeitung. De publicatie gaf Erich Salomon voldoende vertrouwen om zijn baan op te zeggen en zich te vestigen als freelance fotograaf. Als medewerker bij uitgeverij Ullstein vermoedde hij toen al grote behoefte aan dergelijke onthullende foto’s, waar bovendien goed voor werd betaald. Zijn achtergrond als jurist was een groot voordeel bij rechtbankreportages, want hij volgde het gebeuren met verstand van zaken.
Nadat hij een aantal rechtszaken had gefotografeerd, breidde Erich Salomon zijn werkterrein snel uit naar politieke en societykringen. Door zijn opleiding en afkomst wist hij zich te gedragen alsof hij er bij hoorde. Deze houding gaf hem een grote voorsprong op andere fotografen. Hij was gekleed volgens de voorschriften, bewoog zich als een geïnviteerde gast, maar verwijderde zich niet ver van de onopvallend opgestelde Ermanox. Met een lange draadontspanner hield hij contact met de camera, om op het juiste moment af te drukken. Dat betekende voor hem een ogenblik van ingehouden rust tijdens een gesprek of bij gebaren. Het ging hem om een betekenisvol gebaar, of een sprekende gezichtsuitdrukking. De meest gecompliceerde gesprekssituaties wist hij met groot psychologisch inzicht in een boeiende compositie vast te leggen.
Zijn publicaties waren een sensatie doordat hij steeds opnieuw hogere kringen wist vast te leggen in expressieve foto’s. Erich Salomon was zich bewust van de uniciteit van zijn reportages. Om dit te onderstrepen waren de bladen verplicht zijn naam bij de foto’s te plaatsen. Tot dan toe werd dit vrijwel nooit gedaan. Hij vroeg èn kreeg voor exclusieve foto’s behoorlijke bedragen en was daardoor in 1929 zelf al een beroemdheid. Hij reisde door heel Europa, bezocht conferentie na conferentie, fotografeerde topbankiers, wetenschappers en rechters, was met zijn camera aanwezig tijdens concerten en reisde, op uitnodiging van het Amerikaanse maandblad Fortune, maandenlang door de Verenigde Staten. Erich Salomon voelde zich een ‘fotohistoricus’ en liet ook niet na dat te benadrukken. De personen die hij op de korrel nam, waren zich hier kennelijk van bewust, want men stelde het min of meer op prijs om door hem gefotografeerd te worden. Om toestemming tot fotograferen te krijgen, richtte hij zich niet alleen tot de persvoorlichters, maar zocht hij ook zélf contact met de betreffende personen, wat heel ongebruikelijk was in die tijd.
Erich Salomon reisde voor de kerstdagen van 1932 met zijn vrouw Maggy Salomon-Schuler naar Den Haag, waar haar ouders woonden. Na de machtsovername door de Nazi’s op 30 januari 1933 besloten ze om niet naar Berlijn terug te keren. Als joodse fotojournalist kon Erich Salomon zijn foto’s nauwelijks meer verkopen aan Duitse bladen en hij besefte terdege dat hij geen Duitse diplomaten en politici meer kon fotograferen. Dit beperkte zijn keuze in internationale conferenties enorm. Bovendien liep hij in zijn vaderland als bekend journalist van joodse origine ook persoonlijk gevaar.
Na 30 januari 1933 verscheen van hem nog slechts één reportage in een Duits blad. Die Dame bracht in juni 1933 een reportage over de kunstschatten van baron Von der Heydt in zijn Zandvoortse villa. Deze reportage markeerde het einde van het werken met de Ermanox-camera, want hij hanteerde bij deze reportage tevens een camera van het nieuwe kleinbeeldsysteem, de Leica.
De Ermanox was op technisch gebied voorbij gestreefd door deze camera. Zo kon de Ermanox slechts één kwetsbaar glasnegatief bevatten, dat na iedere opname verwisseld moest worden. Niet alleen gingen daardoor kostbare seconden verloren, maar de aanwezigheid van de fotograaf was er ook minder onopvallend door. Met de Leica daarentegen konden er snel en ongemerkt zesendertig opnamen gemaakt worden. Verwisselbare lenzen voor de Leica kwamen bovendien in steeds lichtsterkere uitvoeringen. Erich Salomon plaatste soms twee Leica’s op één statief, om een scène met verschillende lenzen tegelijk vast te kunnen leggen. De grotere scherptediepte maakte het instellen bovendien minder kritisch.
Ondanks de technische voordelen van dit systeem, bleven de reportages van Erich Salomon inhoudelijk en compositorisch gezien gelijk aan de eerdere. Vanzelfsprekend was het eenvoudiger om met de Leica meer opnamen van één bepaalde scène te maken, maar dit was hij reeds gewend te doen met de Ermanox. Met deze ‘onhandige’ platencamera wist hij razendsnel opnamen na elkaar te maken, die soms in een serie gepubliceerd werden, net als later met kleinbeeldseries. Bovendien schatte hij de fotografische kwaliteit van een onderwerp goed in, waardoor vrijwel alle opnamen van eenzelfde onderwerp bruikbaar waren. Op de contactstroken van de Leica-opnamen zijn weinig onbruikbare negatieven te ontdekken.
Salomon bleef ondanks het verlies van de Duitse afzetmarkt op dezelfde gedreven wijze fotograferen. Dat werd ook van hem verwacht door de fotopersbureaus. Zo schreef Union Photo te Parijs in 1937 aan Erich Salomon: “(…) bitte nur Bilder mit Salomonischem Witz, oder nur solche, die ausser Ihnen niemand machen konnte.”
Het gedwongen verblijf in Nederland maakte Erich Salomon letterlijk ziek: hij raakte in een langdurige, zware depressie. In 1933 en het jaar daarna fotografeerde hij nauwelijks, maar speelde met de gedachte om naar de Verenigde Staten te emigreren. Hij had daar in de periode 1930-1932 veel reportages gemaakt en kende de weg in politieke en diplomatieke kringen. In een brief uit 1934 aan Ralph MacAllister Ingersoll van het tijdschrift Fortune schreef hij: “There is nothing holding me in this country (Holland)”. Nederland was voor Erich Salomon nog niet erg belangrijk. Zelfs de reportages die hij vóór 1933 in Nederland maakte, waren voor de buitenlandse bladen bedoeld. Van belangrijke reportages maakte hij series: één voor Duitsland, één voor de Verenigde Staten, één voor Frankrijk en één voor Groot- Brittannië. Voor Nederland drukte hij dan een paar ‘Einzelbilder’ af. De enige reportage die hij speciaal voor de Nederlandse pers maakte, is die van een ministerraadvergadering in 1932 van het kabinet Ruys de Beerenbrouck. Het waren de eerste foto’s van een Nederlandse ministerraad, waarop de ministers werkelijk aan het vergaderen waren en niet strak en geposeerd de camera in keken. Vanzelfsprekend werd Erich Salomon in het bijschrift van het weekblad Wereldkroniek op 12 november 1932 genoemd als fotograaf van dit “tweetal zeldzame foto’s”. Het onderschrift vermeldde verder dat “(…) onzen medewerker den journalist-fotograaf Dr. E. Salomon (…) het fotografeeren zonder poseeren in de mode heeft gebracht en wiens foto’s van internationale conferenties en belangrijke personen een wereldreputatie hebben gekregen.” Voor Erich Salomon waren deze foto’s slechts bijzaak, want hij wilde eigenlijk een reportage maken van het bestuur van de Bataafsche Petroleum Maatschappij. Hij kreeg hier echter pas toestemming voor, nadat hij als proeve van bekwaamheid foto’s van het Nederlandse kabinet kon overleggen. De vergaderingen van het bestuur van het machtigste olieconcern ter wereld vonden plaats in Den Haag, onder leiding van de Nederlandse directeur-generaal, Sir Henri Deterding. Ook in deze reportage valt de levendigheid van de gesprekken op. In maart 1933 verschenen zestien foto’s van deze vergadering en van het kantoorgebouw in Fortune. De Telegraaf had de primeur. Deze krant plaatste reeds op 17 december 1932 een foto van de vergadering. Wellicht werd de complete reportage te duur bevonden door de Nederlandse bladen.
Af en toe verschenen er in de periode voor 1933 foto’s van hem in de weekbladen Wereldkroniek en Het Leven. Geïllustreerd. Het eerst genoemde blad plaatste veelal foto’s die in Nederland geschoten waren, zoals een reportage van een buffet tijdens de Tweede Haagse Conferentie in 1930 en opnamen van de wereldberoemde dirigenten Willem Mengelberg en Bruno Walter en van de Italiaanse tenor Benjamino Gigli. Een persoonlijke noot vormde de modereportage in de Wereldkroniek van 21 maart 1931 over het prestigieuze Haagse modehuis Schuier dat eigendom was van zijn schoonouders. In Het Leven verschenen daarentegen alleen reportages met een hoge politieke nieuwswaarde, zoals de vele internationale conferenties. Deze werden in 1933 gevolgd door twee levendige, maar reeds oude verslagen van zijn hand, over gebeurtenissen in de Verenigde Staten. Ook Wereldkroniek plaatste in dat jaar twee oudere reportages. Het zou nog ruim twee jaar duren voordat hij uitgebreide Nederlandse reportages ging maken.
Vanaf 1935 pakte Erich Salomon de draad weer op met het fotograferen van internationale conferenties. Hij reisde onder meer af naar Genève en Lausanne. Tevens bezocht hij verschillende malen Groot-Brittannië, waar zijn oudste zoon Otto Salomon (sinds de Tweede Wereldoorlog noemt hij zich Peter Hunter) in 1936 het persagentschap voor zijn reportages zou waarnemen. Veel van zijn nieuwe werk kon hij in Engeland publiceren. Niet zelden verschenen foto’s met Nederlandse onderwerpen eerder in Britse dan in Nederlandse bladen. Net als voorheen in de Duitse bladen, bestond een deel uit actueel nieuws en een ander deel uit reportages van diplomatieke en societykringen. Zijn in jaren opgebouwde netwerk van sociale contacten zal hem enorm geholpen hebben, ondanks het feit dat vele bekende gezichten op het politieke toneel inmiddels door nieuwe waren vervangen. Wat Salomon ervan weerhield om net als zijn zoon naar Engeland te emigreren, is moeilijk te achterhalen. De gedachte om naar de Verenigde Staten te gaan, liet hij, mogelijk onder invloed van het nieuwe succes in Europa, al vrij snel los. Wellicht speelde het feit mee dat de familie van zijn vrouw in Nederland woonde en dat zijn gezin inmiddels aardig ingeburgerd was. Ook de neutraliteitspolitiek van Nederland en de befaamde Hollandse Waterlinie moeten hem vertrouwen in de toekomst hebben gegeven.
In 1936 begon een langdurige samenwerking met Het Leven. In de winter van 1935-36 kreeg Erich Salomon toestemming om in de hoogste politieke en rechterlijke kringen te fotograferen. Hij was met zijn camera aanwezig in beide Kamers der Staten-Generaal en bij zittingen van de ministerraad en de Raad van State. Hij wist de verschillende Kamers van de Hoge Raad der Nederlanden in verschillende sessies vast te leggen. Deze vijf reportages kregen veel aandacht in Het Leven. De reportage over de Hoge Raad in mei en juni werd door een heldere uiteenzetting van een advocaat begeleid. Op 22 februari 1936 verschenen elf foto’s van een debat in de Eerste Kamer met wervende teksten in Het Leven, zonder al te zeer in te gaan op de inhoud van het debat. Een onderschrift luidde: “Onze ministerpresident, dr. H. Colijn heeft in de Eerste Kamer het regeeringsbesluit op magistrale wijze verdedigd (…)”. Het unieke karakter van deze reportage werd ook vermeld: “Voor de eerste maal is de moderne camera doorgedrongen tot het heiligdom der Eerste Kamer en heeft er tijdens een groot debat minister en kamerleden (…) vastgelegd. Het was de beroemde fotograaf Dr. Erich Salomon, ‘le roi des indiscrets’, die speciaal voor Het Leven de schitterende serie foto’s maakte (…)”. Colijn stond op alle foto’s, luisterend, denkend, maar vooral pratend met brede armgebaren. Een serie van zeven foto’s gaf een haast filmisch verslag van de wijze waarop Colijn met Kamerleden debatteerde. Erich Salomon had de staatsman vooral vanwege diens spreekwoordelijke leiderschap en overtuigingskracht gefotografeerd en niet slechts vanwege het premierschap. Colijn op zijn beurt liet zich graag door de beroemde fotograaf vastleggen. Als een der eerste politici in Nederland onderkende hij namelijk de indringende werking van de sterk in opkomst zijnde massamedia. De weken daarna werd de lezer van Het Leven verrast door levendige foto’s in en rond de Eerste en Tweede Kamer. Erich Salomon kreeg geen toestemming om in de zalen zelf rond te lopen. Dat was anders in de Duitse Rijksdag waar hij destijds tamelijk ongestoord zijn gang kon gaan en zelfs vanaf de zetel van de Kanselier foto’s kon maken. In Nederland bleek het niet mogelijk om vanaf andere plaatsen dan de tribunes te fotograferen. De foto’s waren soms genomen met een groothoeklens om een debat volledig op de foto te krijgen, maar meestal hanteerde hij de telelens. De geprononceerde trekken van de voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. W.L. baron de Vos van Steenwijk en kleine groepjes parlementariërs, zoals de senatoren van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), M.V.E.H.J.M, de Marchant et d’Ansembourg en Mr. A.J. van Vessem, werden met een telelens uit hun omgeving geïsoleerd. Slechts in de wandelgangen kon hij enkele senatoren van dichtbij fotograferen.
De reportage van de Hoge Raad werd op 30 mei 1936 gepubliceerd, enkele maanden na de parlementaire foto’s. Opvallend aan deze foto’s zijn de strakke compositie en de statige en ernstige gezichten, zoals het het hoogste rechtscollege van Nederland betaamt. In wezen benaderde Erich Salomon een dergelijk onderwerp weinig anders dan de foto die hij in 1928 maakte van de Duitse topadvocaat dr. Erich Frey. Andere rechtbankfoto’s dan de genoemde heeft hij in Nederland niet gemaakt. Voor Erich Salomon was het voorlopig afgelopen met het fotograferen van het Nederlandse parlement. Hij had het functioneren van beide Kamers vastgelegd en praktisch iedere belangrijke parlementariër op de korrel genomen. Na lang aandringen van onder andere de Nederlandse Illustratie Pers in een brief uit juni 1937 kregen Nederlandse fotografen ook toestemming om in het parlement te fotograferen. Henk Smits en Wiel van der Randen waren de fotografen die eind 1937 debatten mochten vastleggen. Zij kwamen niet met wezenlijk andere foto’s op de redacties terug. Dit hing vermoedelijk samen met de restrictie dat er uitsluitend vanaf de tribunes gefotografeerd mocht worden. Erich Salomon was bij geen enkele organisatie aangesloten. Hij had een dergelijke ondersteuning ook niet nodig, want hij benaderde de verantwoordelijke personen op een geheel eigen wijze. Bovenal richtte hij zich rechtstreeks tot de hoogwaardigheidsbekleders, wier personeel hij voor zich wist in te nemen door hen ook te fotograferen.
Voor enkele Nederlandse politici was Salomon al een bekende naam voordat hij zich in Nederland vestigde. In 1930 legde hij de ontvangst vast van de deelnemers aan de Tweede Haagse Conferentie in de ambtswoning van minister Beelaerts van Blokland van Buitenlandse Zaken. Op de reportage stond behalve de minister ook mr. W.L. baron de Vos van Steenwijk, sinds jaar en dag voorzitter van de Eerste Kamer. Een jaar eerder, in 1929, fotografeerde Salomon H. Colijn tijdens de laatste toespraak van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken, Gustav Stresemann, in de Volkenbond. In 1937 bezocht Erich Salomon premier Colijn thuis en legde het gezin in een huiselijke sfeer vast. Van verschillende ministers maakte hij eveneens portretten. Deze portretfoto’s waren belangrijk om het ijs te breken. De portretten mogen geposeerd zijn, de politici komen toch vrij natuurlijk over. Bij een andere gelegenheid kon Erich Salomon deze foto’s overhandigen, waarna toestemming om te mogen fotograferen nauwelijks meer kon worden geweigerd.
De leden van de Raad van State benaderde Erich Salomon op een andere manier. Hij kon geen foto’s van een eerdere ontmoeting laten zien en bracht daarom zijn boek Berühmte Zeitgenossen uit 1931 mee. De foto’s in het boek maakten een geweldige indruk en gaven de raadsleden vertrouwen in de komende reportage. De negatiefstroken van zijn reportages laten zien hoe Erich Salomon te werk ging. Om hen te laten wennen aan zijn aanwezigheid, maakte hij een eerste reeks opnamen wanneer de vergadering of bijeenkomst nog niet officieel begonnen was. Daarna maakte hij enkele overzichtsfoto’s en legde zoals gebruikelijk de conversatie vast, daarbij niet vergetend wie de belangrijkste personen waren. In de reportage over de Raad van State in Het Leven op 7 maart 1936 zijn de ‘voorbereidende’ foto’s niet afgedrukt, hoewel deze compositorisch gezien wel bijzonder zijn. Erich Salomon liet tijdens zijn eerste besprekingen met de redactie van Het Leven ongetwijfeld andere publicaties zien. Zo lijkt de reportage van 11 december 1935 over het Franse parlement in het blad Vu sterk op die van het Nederlandse parlement uit 1936 en hij zal deze dan ook als leidraad hebben gebruikt. Ook in de laatste reportage waren de foto’s vanaf een hoog standpunt genomen en toonden zowel een volle als een praktisch lege Kamer, met groepjes discussiërende parlementariërs. De publieke tribunes werden niet vergeten, want Erich Salomon was zeer geïnteresseerd in de verschillende aspecten van het parlementaire gebeuren. Een andere overeenkomst met de reportage in Vu was het ontbreken van een actuele aanleiding om de foto’s te publiceren. Uitsluitend nieuwsgierigheid naar het functioneren van de volksvertegenwoordiging lag er aan ten grondslag.
Pas in september 1936 maakte Erich Salomon zijn eerste reportage met een hoge nieuwswaarde. Onder grote druk besloot het derde kabinet Colijn in de nacht van 26 op 27 september eindelijk de Gouden Standaard los te laten. Gealarmeerd door de persberichten spoedde Erich Salomon zich naar het departement van Koloniën, waar het kabinet de gevolgen van de devaluatie van de gulden besprak. Hij wist door een half openstaande deur enige ministers op de foto te krijgen. Vervolgens legde hij de volgende dag de dramatische zitting van de Tweede Kamer vast. De foto’s verhulden niet dat Colijn en zijn ministers grote moeite hadden met hun besluit. Het was tekenend voor zijn goede contacten met Het Leven dat Erich Salomon zijn foto’s exclusief aan dit blad leverde, ondanks de vrij late plaatsing op 3 oktober. Verder verschenen er in dit nummer maar liefst tien foto’s van het zojuist verloofde prinselijk paar, onder meer gefotografeerd bij het uitspreken van een radiorede.
Na de bekendmaking van de verloving van prinses Juliana en prins Bernhard op 8 september 1936 bloeide het Oranjegevoel in Nederland sterk op. Door het aanstaande huwelijk in januari 1937 raakte de zorg om de economische crisis enigszins op de achtergrond. Bovendien bood deze vorm van nationalisme een tegenwicht aan de onzekere internationale politieke ontwikkelingen. Erich Salomon was er snel bij om het prinselijk paar ongemerkt te fotograferen tijdens een kerkdienst in Den Haag op 13 september. Hij moest de grote mogelijkheden van het verkopen van reportages over de koninklijke familie direct aangevoeld hebben, want tot de geboorte van prinses Beatrix in januari 1938 was hij opvallend vaak in hun nabijheid te vinden. Door de populariteit van de koninklijke familie kon Erich Salomon veel foto’s verkopen aan Nederlandse bladen, maar ook in Groot-Brittannië bestond veel belangstelling voor zijn series. Dit was voornamelijk te danken aan het agentschap van zijn zoon Otto, die inmiddels zelf in Engeland fotografeerde. Foto’s van de Nederlandse politiek waren niet zo gewild; alleen dr. H. Colijn had een bekende naam in het buitenland. Het merendeel van de publicaties in het buitenland betroffen dan ook opnamen van het prinselijk paar. In de periode vanaf de verloving stonden zij veel in de publieke belangstelling.
Erich Salomon fotografeerde niet louter het decorum. Hij was dan ook niet aanwezig toen het prinselijk paar met een (zoals hij het zelf omschreef in Berü̈hmte Zeitgenossen) “sogenanntes Photographiergesicht”, in de paleistuin op een tandem probeerde te fietsen. Evenmin maakte hij staatsieportretten, aangezien koninklijke poses weinig individualiteit toonden. Salomon keek liever achter de schermen. Hij fotografeerde situaties, die geen andere fotojournalist eerder had vastgelegd. Tijdens de radiorede van het prinselijk paar op 29 september wist Erich Salomon de juiste sfeer te treffen toen prins Bernhard, omringd door hoogwaardigheidbekleders, op ontspannen wijze enige woorden in het Nederlands sprak. Tijdens de huwelijksplechtigheid op 7 januari 1937 was Erich Salomon vanzelfsprekend in de Grote Kerk te Den Haag aanwezig. De foto’s van de inzegening verschenen de volgende dag in een extra editie van Het Leven. In de volgende nummers werden ook de officiële festiviteiten rond het huwelijk getoond, die veelal een besloten karakter hadden. De ‘indiscrete’ fotograaf diende op de achtergrond te blijven, zeker tijdens de meer formele gelegenheden waarbij koningin Wilhelmina aanwezig was. De grote uitstraling van de vorstin bij haar binnenkomst in een zaal van paleis Noordeinde is ook nu nog van de foto’s af te lezen.
Een van de verplichtingen van het jong gehuwde paar was het bijwonen van een vergadering van de Raad van State. De eerste vergadering op 8 april 1937 die zij samen bijwoonden, viel hen niet mee. Aanvankelijk probeerde het prinselijk paar de besprekingen nog te volgen, maar al snel wachtten ze verveeld en gelaten op het verlossende einde van de vergadering. Ze werden hierbij niet gehinderd door Salomon, die hen met een telelens in een serie opnamen onopvallend en haast meedogenloos wist vast te leggen. Het Leven plaatste acht foto’s op één pagina zonder verder commentaar. Het onderschrift van de Britse Daily Sketch op 6 mei 1936 daarentegen verwoordde de gedachten treffend: “They arrived with the best of intentions – to study and take interest in the problems of their country. (…) But it may have been a very long meeting.” Met staatszaken zouden zij zich pas een paar jaar later werkelijk gaan bezig houden.
Veel ongedwongener was de sfeer aan boord van de kruisers ‘Gelderland’ en ‘Java’, waarmee het prinselijk paar èn Erich Salomon eind mei 1937 een reis maakten naar Groot-Brittannië. Hij was de enige fotograaf aan boord. Talloze opnamen geven een beeld van het prinselijk leven buiten het officiële protocol om. In Londen dook Erich Salomon weer het societyleven in. Hij bezocht onder meer het Royal Opera House Covent Garden en de Nederlandse en Oostenrijkse legaties. Hij nam zijn zoon mee, die inmiddels ook in societykringen als fotograaf bekendheid had gekregen.
Terug in Nederland werd Erich Salomon uitgenodigd om deel te nemen aan de belangrijke fototentoonstelling foto ’37 in het Amsterdamse Stedelijk Museum. De tentoonstelling gaf onder andere een internationaal overzicht van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de reportagefotografie. Tekenend voor de reputatie van Erich Salomon was dat De Groene Amsterdammer van 19 juni hem in het speciale tentoonstellingsnummer ‘Het oog in de hand’ twee pagina’s ter beschikking stelde, om uit te wijden over zijn ervaringen als fotojournalist. De vijf gepubliceerde foto’s, waaronder drie uit Nederland, waren van recente datum. Indirect gaf Salomon hiermee aan, dat hij deze latere foto’s kwalitatief zeer de moeite waard vond. In dit artikel, ‘Het onbescheiden oog – Beroemdheden voor de lens’, benadrukte hij zijn goede relatie met de hoogste kringen.
Vanaf de huwelijksreportage van het prinselijk paar bezocht hij in 1937 de ene na de andere feestelijkheid in politieke en society kringen, veelal in de residentie. Ondanks de betrekkelijk geringe nieuwswaarde van dergelijke gebeurtenissen wist Erich Salomon toch veel foto’s gepubliceerd te krijgen in verschillende bladen, zoals een foto van een diner van leden van de Eerste Kamer in Hotel des Indes, aangeboden door de voorzitter van de Senaat. Het zijn vrij uitzonderlijke opnamen, die geen Nederlandse fotograaf ooit heeft kunnen maken. In deze tijden van economische malaise werden de maaltijden zélf niet vastgelegd, de nazit daarentegen kwam uitgebreid aan bod. Erich Salomon legde de converserende heren zo vast, dat de foto’s overeenkomsten vertoonden met groepsportretten uit de zeventiende-eeuwse Nederlandse schilderkunst. Een jaar later maakte hij een dergelijke foto in de Zuid-Afrikaanse legatie, die niet ten onrechte bekend werd als ‘De Staalmeesters’. Afgezien van de val van het laatste kabinet Colijn in 1939 viel er voor Erich Salomon in Nederland niet veel politiek nieuws te fotograferen. Tijdens de laatste kabinetszitting legde hij Colijns verdediging van het kabinetsbeleid in een lange serie vast. Daarna fotografeerde hij de afgetreden staatsman bij diens vertrek uit de Nederlandse politiek op het Binnenhof.
Vanaf 1938 verschenen er steeds minder foto’s van Erich Salomon in de bladen. De concurrentie was sterk toegenomen. Bij openbare gelegenheden, zoals tijdens concerten en zittingen van het parlement, wisten andere fotografen vergelijkbare opnamen als Erich Salomon te maken. Zo fotografeerde de jonge fotograaf Aart Klein in februari 1938 de componist en pianist Sergei Rachmaninoff. Het op één foto vastgelegde ingespannen gezicht van de componist en het aandachtige publiek, doet sterk denken aan foto’s van Erich Salomon. Van veel gepubliceerde foto’s is het achteraf moeilijk te bepalen of de foto’s door Salomon zijn gemaakt. Bewust en onbewust leek de Nederlandse fotojournalistiek zich in die jaren te hebben opgewerkt tot het professionele niveau van Erich Salomon. Dankzij hem kunnen wij ons nu nog een goed beeld vormen van de Nederlandse politiek, het culturele leven en het societyleven – voor zover dat in Nederland bestond – in de korte periode voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Zo blijkt het aantal internationaal fameuze dirigenten en musici dat Nederland in die jaren aandeed en die door Erich Salomon werd vastgelegd, zeer groot. De meeste reportages hebben het koninklijk huis tot onderwerp. Hierdoor vallen verschillende onderwerpen samen. Niet alleen was de koninklijke familie aanwezig bij concerten van Willem Mengelberg en woonde het prinselijk paar een vergadering bij van de Raad van State, ook converseerde prins Bernhard op amicale wijze met premier Colijn tijdens een lunch bij de Rotterdamse Kamer van Koophandel. De buitenlandse reportages die Erich Salomon nog tot 1938 maakte, bereikten de Nederlandse bladen slechts sporadisch.
De toename van spanningen tussen Nazi-Duitsland en de rest van Europa deden Erich Salomon besluiten om zijn Nederlandse fotomateriaal in veiligheid te brengen. Op de vooravond van de Tweede Wereldoorlog bleek hij zich sterk bewust van de historische waarde van zijn reportages. Hij verkocht in juni 1939 een honderdtal foto’s aan het Haags Gemeentearchief en gaf tweeëntwintig busjes met negatieven in bewaring aan de Griffie van de Tweede Kamer te Den Haag. De negatieven van het koninklijk huis en de Tweede Kamer hield hij bij zich; hij begroef ze pas op het laatste moment in twee weckpotten onder de kippenren bij het onderduikadres van de heer Telders te Heelsum. Helaas heeft hij zijn fotomateriaal nooit meer kunnen opgraven. Zijn zoon Peter Hunter heeft zich na de oorlog veel moeite getroost om de negatieven en de foto’s op te sporen. Bij de opgraving van het materiaal bleek één weckpot niet goed afgesloten te zijn geweest, waardoor de negatieven zwaar zijn aangetast door vocht. Pas in december 1957 kreeg Peter Hunter, na een tip van de Rotterdamse fotograaf J. van Rhijn, van de Rijksvoorlichtingdienst de tweeëntwintig busjes met 35 mm negatieven terug, die Erich Salomon vlak voor de oorlog in bewaring had gegeven aan de Griffie van de Tweede Kamer. Dankzij Hunters inspanningen is het werk van Erich Salomon aan de vergetelheid ontsnapt. De eerste naoorlogse overzichtstentoonstelling tijdens de Photokina te Keulen in 1956 was van grote betekenis voor de herontdekking van het werk van Erich Salomon. Zonder voorbehoud wordt hij gezien als een van de grondleggers van de fotojournalistiek.
Documentatie
Primaire bibliografie
Photographieren bei Nacht, in Die Koralle juni 1928, p. 142-143.
Die Anwälte der Nationen, in Hackebeils Illustrierte Zeitung (1928)36, p. 21-22.
Chamberlain, Baldwin. Wie ich die englischen Minister für die Münchner Illustrierte photographierte…, in Münchner Illustrierte Presse (1929) 20, p. 675.
Das Zeitalter der Konferenzen und Reden. Mit Augenblicksaufnahmen des Verfassers, in Uhu september 1929, p. 10-16.
Zonder poseeren. Grootheden die onwetend gefotografeerd werden, in Wereldkroniek (28 september 1929) 26, p. 528-529.
Es plädieren: Die Anwälte der Nationen. Photos und Text von Dr. E. Salomon zum Beginn der Völkerbundssitzung in Genf, in Hackebeils Illustrierte Zeitung (1929) 36, p. 21-22.
Als Logiergast auf dem Schloss von W.R. Hearst in Kalifornien, in Die Dame (augustus 1930) 24, p. 6-17.
Eigene Börse und Kirche im Haus. Was neue Riesenhotels in San Franzisko ihren Gästen alles bieten, in Berliner Illustrirte Zeitung (14 september 1930) 37, p. 1660-1661.
Leben mit den Sternen. Bei den Astronomen der Lick-Sternwarte, in Berliner Illustrirte Zeitung (28 september 1930) 39, p. 1717- 1718.
Besuch in Filmland. Bei Greta Garbo und Mariene Dietrich, in Das Blatt der Hausfrau (oktober 1930) 1, p. 8-9.
Knutschpartie in U.S.A. Was ich auf meiner Amerikareise unter Lebensgefahr knipste, in Uhu (november 1930) 27, p. 87-89.
Gipfelherrlichkeit um Hollywood. Die Bergvilla der Filmschauspielerin Ann Harding, in Hackebeils Illustrierte Zeitung (13 november 1930) 46.
“Nicht möglich …” sagt Europa. Amerikanische Mentalität: Friedhof-G.m.b.H. mit Lichtreklame, in Hackebeils Illustrierte Zeitung (20 november 1930) 47, p. 1269-1270.
Moloch Eisenbahn in Amerika. 7000 Tote Jährlich durch unuberwachte Bähnübergange!, in Mü̈nchner Illustrierte Presse (25 januari 1931) 4, p. 122-123.
Mit Furtwängler und seinen Philharmonikern auf Reisen, in Das Illustrierte Blatt 10 maart 1931, p. 286-288.
Mit Frack und Linse durch Politik und Gesellschaft, in Deutsche Allgemeine Zeitung 19 mei 1931.
Berühmte Zeitgenossen in unbewachten Augenblicken, Stuttgart (Engelhorns) 1931 (reprint: Maarssen (Schwartz) 1978 en München (Schirmer/Mosel) 1978).
Die Geschichte einer Aufname, in Die Dame (juni 1931) 20, p. 17.
7 Bilder- 7 Geschichten. Dr. Erich Salomon erzählt: erlebnisse mit der Kamera, in Kölnische Illustrierte Zeitung (1931) 36, p. 1035-1036.
On the hunt with an indiscreet camera, in The New York Times Magazine 26 juni 1932.
Hinter den Kulissen der Lausanner Konferenz: Aus dem Tagebuch eines Konferenz-Photographen, in Mü̈nchner Illustrierte Presse 2 2 juli 1932, p. 1930-1931.
Onbewaakte overweg, in Het Leven. Geïllustreerd (28 januari 1933) 4, p. 112-113.
In de gijzeling, in Het Leven. Geïllustreerd (1 april 1933) 13, p. 400-401.
Ein Haus am Meer, in Die Dame (juni 1933) 18, p. 6-9.
Les plus extraordinaires photographies du docteur Salomon, le “Roi des indiscrets”, in Vu (13 november 1935) 400, p. 1455-1458.
My Candid Camera Tricks. Secretly snapping the famous, in Tit-Bits 25 januari 1936, p. 16-17.
When they were not looking, in Pearsons Magazine [Londen] 1935.
Toen zij niet keken, in Oké (juni 1936) 12, p. 38-47.
Windsor Castle at night. An Experiment in Modern Photographic Technique, in The Queen 10 september 1936, p. 30-31.
De foto-reporter op jacht. In een auto achter Toscanini aan, in Haagsche Courant 11 maart 1937.
Het onbescheiden oog. beroemdheden voor de lens, in De Groene Amsterdammer 19 juni 1937, p. 10-11 (met foto’s).
Fotografie bij maanlicht, in Kleinbeeldfoto (oktober 1937) 7, p. 206-208.
Met de camera in hinderlaag, in Kleinbeeldfoto (april 1938) 1, p . 14-19.
foto’s in:
The Graphic 18 januari 1930.
Modern Photography. The special Autumn number of “The Studio “1931, afb. 94.
Het Vaderland 11 december 1931.
De Telegraaf 17 december 1932.
Berlingske Tidende 2 februari 1933.
Berlingske Tidende 3 februari 1933.
Nieuwe Rotterdamsche Courant 11 februari 1933.
Fortune maart 1933.
World Petroleum juli 1933.
M. Blankenstein, Wereldgeschiedenis. Het jaar 1934, Zeist (De Torentrans) z.j. [1935].
Panorama 7 maart 1935.
Modern Photography. The Studio Annual of Camera Art 1935-1936, p. 23, afb. 95.
M. Blankenstein, Wereldgeschiedenis. Het jaar 1936, Zeist (De Torentrans) z.j. [1937].
De Telegraaf 27 februari 1936.
Nieuwe Rotterdamsche Courant 3 maart 1936.
Hel Vaderland 3 maart 1936.
Rotterdamsch Nieuwsblad 7 december 1936.
Nieuwe Rotterdamsche Courant 24 december 1936.
Auteur onbekend, Om het wereldkampioenschap schaken Den Haag (C.B. van Goor Zoonen) 1937
D. Hans, Parade der Politieke Partijen. Korte schets van het partij-wezen in Nederland, Putten (Terwee) 1937, omslag.
Idun (1937) 37.
News Chronicle 5 januari 1937.
De Standaard 7 januari 1937.
L’Illustration 9 januari 1937.
The Sketch 13 januari 1937.
De Standaard 19 februari 1937.
de Volkskrant 19 februari 1937.
Katholieke Illustratie 11 maart 1937.
Sunday Referee 21 maart 1937.
Nieuwe Rotterdamsche Courant 17 april 1937.
The Daily Sketch 6 mei 1937.
The Sketch 6 mei 1937.
Nieuwe Rotterdamsche Courant 8 mei 1937.
Daily Express 22 mei 1937.
Sunday Chronicle 23 mei 1937.
Daily Express 25 mei 1937.
Daily Express 15 juni 1937.
Daily Express 11 augustus 1937.
De Telegraaf 22 september 1937.
Life 27 december 1937.
Morning Post 31 januari 1938.
Colijn (voorw.), Colijn in de caricatuur Baarn (Bosch & Keuning) 1939, 4de dr.
Life 2 januari 1939.
De Telegraaf 9 januari 1939.
De Telegraaf 17 maart 1939.
De Telegraaf 31 maart 1939.
Reflets. Le magazine de la vie Belge mei 1939.
Picture Post 20 mei 1939
De Standaard 21 juli 1939.
De Standaard 29 juli 1939.
De Standaard 31 juli 1939.
De Standaard 30 september 1939.
De Standaard 30 december 1939.
Jane de Iongh en M. Kohnstamm (samenst.), Aanschouw de jaren 1900-1950. Een halve eeuw in beeld, Amsterdam (De Bezige Bij) 1949, p. 95.
Gordon E. Craig en Felix Gilbert (red.), The Diplomats 1919-1939, Princeton (N.J.) (Princeton University Press) 1953, ongepag.
Friso Endt (fotobijschriften), 1900-1930. Een fotoverhaal van de jaren 1900-1930, Amsterdam (De Bezige Bij) zj. [ca. 1963], p. 127.
Friso Endt (fotobijschriften), 1930-1940. Een fotoverhaal van de jaren 1930-1940, Amsterdam (De Bezige Bij) z.j. [ca. 1963], p. 143, 155, 224-225, 254.
Marie-Anne Asselberghs e.a., De trein hoort erbij. 125 Jaar Spoorwegen in Nederland, Utrecht (Bruna) 1964, p. 68-69, 90-91, 149, 152 (serie: Zwarte Beertjes 800).
Catalogus Photokina 1963. 2 Bilder und Texte, Keulen (Messe- und Ausstellungs-Ges.) 1963, p. 65.
Catalogus Weltausstellung der Photographie, Hamburg (Gruner + Jahr) z.j. [ca. 1965], afb. 94, 545 (Nederlandse ed.: Wereldtentoonstelling van de fotografie, Hamburg (Henri Nannen); Franse ed.: Catalogus Exposition Mondiale de la Photographie, Hamburg (Henri Nannen)).
Leonard de Vries, Het Leven. Een fascinerende selectie uit de jaargangen 1906-1940, Laren (Skarabee) 1972, omslag.
W. Woltz en Joost van Woestijne (samenst.), Ons lieve leven. 100 Jaar Nederlandse krantenfoto’s, Wageningen (L.J. Veen etc.) 1972, p. 110-111, 114-115, 201, 203.
Catalogus tent. Raamwerk. 50 Jaar weverij De Ploeg, Amsterdam (Stedelijk Museum) 1973, ongepag.
Photography Annual 1974, p. 139, 189.
Photography Annual 1981, p. 36-37.
Das Imaginäre Photomuseum, Keulen (DuMont) 1981, p. 74, 337, 380 (serie: Dumont Foto 3)
Catalogus Museum Folkwang. Die Fotografische Sammlung, Essen (Museum Folkwang) 1983, p. 99.
Rudy Kousbroek (tekst), 66 Zelfportretten van Nederlandse fotografen, Amsterdam/Den Haag (Nicolaas Henneman Stichting/Sdu) 1989, afb. 15.
Vrij Nederland 50 (11 november 1989).
Ida Jager, Willem Kromhout Czn., 1864-1940. Architect, Rotterdam (Uitgeverij 010) 1992, p. 166.
in The Daily Telegraph:
1 oktober 1936.
28 december 1936.
30 december 1936.
5 januari 1937.
7 januari 1937.
9 januari 1937.
13 januari 1937.
4 maart 1937.
16 maart 1937.
19 maart 1937.
6 april 1937.
20 april 1937.
6 mei 1937.
21 mei 1937.
12 juni 1937.
24 juni 1937.
1 juli 1937.
23 september 1937.
8 oktober 1937.
13 januari 1938.
31 mei 1938.
21 februari 1939.
8 juni 1939.
in Haagsche Courant:
22 januari 1936.
2 januari 1937.
27 januari 1937.
12 februari 1937.
19 februari 1937.
24 februari 1937.
27 februari 1937.
1 maart 1937.
9 maart 1937.
11 maart 1937.
15 maart 1937.
16 maart 1937.
17 maart 1937.
18 maart 1937.
9 april 1937.
16 april 1937.
31 mei 1937.
29 juni 1937.
3 augustus 1937.
10 augustus 1937.
25 augustus 1937.
20 november 1937.
25 januari 1938.
in Het Leven. Geïllustreerd:
1 september 1928.
6 oktober 1928.
5 september 1931.
3 oktober 1931.
14 november 1931.
9 juli 1932.
16 juli 1932.
30 juli 1932.
28 januari 1933.
19 augustus 1933.
9 maart 1935.
22 februari 1936.
29 februari 1936.
7 maart 1936.
14 maart 1936.
30 mei 1936.
6 juni 1936.
15 september 1936.
19 september 1936.
3 oktober 1936.
17 oktober 1936.
31 oktober 1936.
7 november 1936.
21 november 1936.
28 november 1936.
5 december 1936.
8 januari 1937.
9 januari 1937.
16 januari 1937.
23 januari 1937.
20 februari 1937.
27 februari 1937.
6 maart 1937.
20 maart 1937.
27 maart 1937.
24 april 1937.
22 mei 1937.
29 mei 1937.
5 juni 1937.
12 juni 1937.
19 juni 1937.
3 juli 1937.
25 september 1937.
16 oktober 1937.
23 oktober 1937.
30 oktober 1937.
31 januari 1938.
30 april 1938.
7 mei 1938.
4 juni 1938.
10 december 1938.
18 februari 1939.
1 april 1939.
15 april 1939.
10 juni 1939.
5 augustus 1939.
4 november 1939.
in Wereldkroniek:
29 juni 1929.
31 augustus 1929.
28 september 1929.
2 november 1929.
11 januari 1930.
21 maart 1931.
28 maart 1931.
9 juli 1932.
5 november 1932.
12 november 1932.
14 januari 1933.
27 mei 1933.
9 maart 1935.
29 februari 1936.
26 september 1936.
3 oktober 1936.
7 januari 1937.
13 maart 1937.
17 april 1937.
7 augustus 1937.
16 oktober 1937.
13 november 1937.
Secundaire bibliografie
Auteur onbekend, Der Photo-Reporter, in Berliner Tageblatt 7 mei 1931.
Hans Sahl, The Photographer as Reporter, an Interview with Dr. Erich Salomon, in Gebrauchsgraphik international juli 1931, p. 58-64.
Friedrich Sieburg, Ueber die Unbeliebtheit der Reporter, in Frankfurter Zeitung 6 oktober 1931.
Paul Elbogen, Das Kabinett des Dr. Salomon, in Das Leben december 1931, p. 5-11.
Auteur onbekend, Dr. Erich Salomon, Historian, in Fortune januari 1932, p. 94.
L.H. Robbins, Secret snapshots of current history, in The New York Times Magazine 19 juni 1932.
L.H. Robbins, On the hunt with an indiscreet camera, in The New York Times Magazine 26 juni 1932.
Tuinzing, Foto’s van Dr. Erich Salomon, in Bedrijfsfotografie 17 (13 december 1935) 25, p. 473.
Auteur onbekend, R.P.S. Proceedings pictured by Erich Salomon, in The Photographic Journal juli 1935, p. 408.
Auteur onbekend, Snapping the Great, in The Newspaper World 20 juli 1935, p. 25, 30.
Auteur onbekend, Dr. Erich Salomon – Houdini of Photography, in Photography 4 (september 1935) 37, p. 1-2.
Auteur onbekend, Mr. Churchill wants the blood of the candid camera man, in The Newspaper World 20 november 1937, p. 12.
Noel Arlion, The curse of the Candid Camera, in The Australasian 11 januari 1941, p. 44-45.
Peter Hunter, He photographed Europe in decay, in Picture Post 36 (9 augustus 1947) 6, p. 7-11.
Beaumont Newhall, The History of Photography from 1839 to the present day, New York (Simon and Schuster) 1948, p. 189-191 (herz. en uitgebr. ed.: Londen (Secker & Warburg) 1982, p. 219-221, 259-260).
Kurt Safranski, Dr. Salomon. The last of the photo pioneers blazed new trails in candid’s primitive days, in Popular Photography augustus 1948, p. 56-59, 104, 106, 108.
Peter Hunter, Een camera virtuoos, in Panorama 13 augustus 1948.
Wilson Hicks, Words and Pictures. An Introduction to Photojournalism, New York (Harper) 1952, p. 31-32, 40, 82, 86.
v. C, Daar heb je die Salomon weer. Dr. Erich Salomon de voorloper van de moderne fotografie, in De Spiegel (20 juni 1953) 38, p. 2-6 (met foto’s).
Jacquelyn Judge, Available light in today’s photography, in George B. Wright (red.), Available light and your camera, New York (American Photographic Book Publishing) 1955, p. 1-9.
Fritz Gruber, Der erste “available light” Photograph, in Foto Magazin juli 1955, p. 40.
Catalogus Photokina 1956, Keulen (Messe- und Ausstellungs-Ges.) 1956, p. 139-141 (met foto’s).
Kurt S. Safranski, Dr. Salomon, in Foto Prisma (1956) 10, p. 526-530.
M. v. Blankenstein, Ongekende stunter, in Het Parool 29 september 1956 (met foto’s).
Theo Ramaker, Dr. Erich Salomon: koning der onbeschaamden, in Het Parool 29 september 1956, PS (met foto’s).
Auteur onbekend, Erich Salomon. De vader der fotojournalistiek, in Vrij Nederland 29 september 1956.
Peter Hunter, Koning der indiscretie, in De Telegraaf 6 oktober 1956, p. 9.
Auteur onbekend, Diogenes mit der Kamera, in Jüdische lllustrierte (oktober 1956) 9, p. 7-9.
Auteur onbekend, Dit zijn niet zo maar foto’s, in Revue 8 oktober 1956, p. 44-45.
Peter Hunter, Salomon, in Photography Magazine 12 (januari 1957) 1, p. 32-37, 47.
M.C. (= Martien Coppens), Toen camera, oog en hart nog één waren, in Fotografie 7 (1957) 1, p. 5.
Francis Delorme, Een bewogen tijd vond zijn grote fotograaf, in Fotografie 7 (1957) 1, p. 6-11, 21-22.
C. De belangrijkheid van de Photokina, in Fotografie 7 (1957) 1, p. 21-22.
M. Neven Du Mont, Piek of the Post, another tribute to Dr. Erich Salomon, in Photography Magazine februari 1957.
JJ. Hens, Dr. Erich Salomon, baanbreker der candid-fotografie, in Foto 12 (april 1957) 4, p. 122.
Tom Hopkinson, The invisible cameraman, in The Observert 5 mei 1957.
Auteur onbekend, Dr. Erich Salomon wordt herdacht in Londen, in Het Parool 10 mei 1957.
Auteur onbekend, The Uninvited, in Photo Guide Magazine juli 1957, p. 552.
Jacob Deschin, Pioneering Candid Photographer, in New York Times 10 september 1957, p. 44.
Auteur onbekend, Foto’s van Erich Salomon in het Prentenkabinet. Diplomaten 1928-1938, in Het Parool 12 december 1957.
Auteur onbekend, Fotograaf dr. Salomon, artistiek ‘Koning der Onbescheidenen’, in Het Vrije Volk 13 december 1957.
Bslr., Foto’s van dr. Erich Salomon – “le Roi des Indiscrets” – in Leidens Prentenkabinet, in Algemeen Handelsblad 14 december 1957.
C.Th. Wilbert-Reisberman, Diplomaten zijn gewone mensen in het “Prentenkabinet”. Unieke fotocollectie wordt voor het eerst in Nederland vertoond, in Nieuwe Leidsche Courant 14 december 1957.
R.N. Degens, Foto’s bij verrassing – het verhullende werk van Erich Salomon, in Trouw 14 december 1957.
Casper de Groot, Erich Salomon. Een fotograaf die een Legende werd, in Vizier 14 december 1957, p. 8-11.
Besselaar, Foto’s van Dr. Erich Salomon. In Leidens Prentenkabinet, in Algemeen Handelsblad 14 december 1957.
R.N.D., Foto’s bij verrassing. Het onthullende werk van Erich Salomon, in Trouw 16 december 1957.
Auteur onbekend, Erich Salomon. Fotojournalistiek 30 jaar oud, in Haagsch ePost 28 december 1957.
Beaumont en Nancy Newhall (inl. en red.), Masters of Photography, New York (Braziller) 1958, p. 134-139 (met foto’s).
Peter Pollock, The Picture History of Photography. From the earliest beginnings to the present day, New York (Harry N. Abrams Inc.) 1958, p. 336, 346-349, 419, 561, 599.
Auteur onbekend, Dr. Erich Salomon: koning der indiscretie. Boeiende foto-expositie in Prentenkabinet te Leiden, in De Gelderlander 4 januari 1958.
R. Nieman, Dr. Erich Salomon een persfotograaf van grote allure, in Elseviers Weekblad 11 januari 1958, p. 17.
Noud van den Eerenbeemt, De koning van de “onmogelijke” foto, in Panorama (januari 1958) 2, p. 4-6 (met foto’s).
Peter Hunter, “Photographers” Holland. A guide to the very photographic country of Holland, in Photography Magazine 13 (februari 1958) 2, p. 22-27, 63.
M.W. (= Minor White), Erick Salomon: The Unguarded Moment, in Aperture 6 (1958) 3, p. 117-120 (met foto’s).
Peter Hunter, Dr. Erich Salomon. Father of Modern Photojournalism, in Camera 35. Magazine of Miniature Photography (1958) 4, p. 268-277.
Theo Ramaker, Erich Salomon, in Fotorama (juli 1958) 13, p. 571.
Peter Hunter, Historicus met de camera. De man, voor wie geen deur gesloten bleef, in Katholieke Illustratie (2 augustus 1958) 31, p. 14-18.
D. Jackson, A look back at the first Candid Camera, in Modern Photography augustus 1958, p. 62.
Peter Stackpole, [titel artikel onbekend], in US Camera augustus 1958, p. 8, 48.
John Faber, Erich Salomon, in The National Press Photographer november 1959, p. 6.
Peter Hunter, Dr. Salomons Leica. Only yesterday, photojournalists were pioneers, in Leica Photography 12 (1959) 4, p. 22-24.
John Faber, Great Moments in News Photography. From the historical files of the National Press Photographers Association, Edinburgh etc. (Thomas Nelson & Sons) 1960, p. 52-53.
L. Fritz Gruber (ed.), Fame: Famous Portraits of Famous People by Famous Photographers, Londen etc. (Focal Press) 1960, p. 114.
Dick Boer, Dr. E. Salomon geëerd, in Focus 40 (13 mei 1961) 10, p. 277.
Helmut Gernsheim, Creative photography. Aesthetic trends 1839-1960, Londen (Faber and Faber) 1962, p. 208.
Han de Vries en Peter Hunter-Salomon, Erich Salomon. Portret van een tijdperk, Amsterdam (De Bezige Bij) 1963 (Duitse ed. Portrat einer Epoche., Berlijn/Franfurt am Main/Wenen (Ullstein) 1963; Amerikaanse ed.: Portrait of an Age, New York (MacMillan) 1966).
R. Nieman, Erich Salomon, discrete kroonprins der persfotografen, in Elseviers Weekblad 7 december 1963.
L. Fritz Gruber, Grosse Photographen unseres jahrhunderts, Düsseldorf/Wien (Econ Verlag) 1964, p. 52-57 (met foto’s).
Rudolf Bakker, De mensen van de jaren 30, in Haagse Post 4 januari 1964, p. 11.
J.J. Hens, Dr. Erich Salomon. “Portret van een tijdperk”, in Foto 19 (februari 1964) 2, p. 78-84 (met foto’s).
Bernd Lohse, Porträt einer Epoche, in Der Bild-Journalist (1964) 2/3, p. 73.
Heinrich Stöckler, Porträt einer Epoche, in Leica Fotografie (1964) 2, p. 76-79.
Edna Bennett, History of Photography in Germany, in US Camera & Travel november 1964, p. 62, 79, 95, 96.
Helmut en Alison Gernsheim, A concise history of photography, Londen (Thames and Hudson) 1965, p. 51, 246-247, 250, 252.
Bernd Lohse, The Legendary Twenties, in Camera april 1967, p. 8-9.
Auteur onbekend, Fotografie: discreet of indiscreet, in Haagsche Courant 3 mei 1967.
Jacob Deschin, Trickster with a tripod, in New York Times Book Review 13 augustus 1967, p. 6-7.
Margaret Weiss, Erich Salomon: Candid Historian, in Saturday Review 9 september 1967, p. 56.
Cornell Capa, The Concerned Photographer, in Infinity oktober 1967, p. 5.
Auteur onbekend, King of the indiscreet: Dr. Erich Salomon, in Creative Camera mei 1968, p. 164.
Manuel Gassel, 1929-1939: Ein Jahrzehnt im Spiegel seiner Photographen, in Du juli 1968, p. 468.
Erich Auerbach, in The British Journal of Photography 4 oktober 1968, p. 864.
Helmut en Alison Gernsheim, The History of Photography, Londen (Thames & Hudson) 1969, p. 448.
Catalogus tent. Foto-portret, Den Haag (Haags Gemeentemuseum) 1970, p. 85.
Dick Boer en Paul Heyse Sr. (hoofdred.), Focus Elsevier foto en film encyclopedie, Amsterdam/Brussel (Elsevier) 1971, p. 493.
Bernd Lohse, Dr. Erich Salomonpreis, in Color Foto-Journal (1971) 10, p. 23-25.
Auteur onbekend, Dr. Erich Salomon-Preis, in Fotomagazin 1 november 1971, p.6.
Auteur onbekend, Die Grossen waren seine Beute, in Stern (7 november 1971) 46, p. 62-72.
Tim N. Gidal, Deutschland-Beginn des modernen Photojournalismus, Luzern/Frankfurt/M (Verlag C.J. Bucher) 1972, p. 14-16, 29,42-47 (met foto’s) (serie: Bibliothek der Photographie, Band 1).
R. Smith Schuneman (red.), Photographie Communications, New York (Hastings House) 1972, p. 42-44, 53, 110, 159.
Hedley Donovan e.a. (ed.), The Camera, New York (Time-Life Books) 1972, p. 164 (serie: Life Library of Photography).
Helmut Gernsheim, Dr. Erich Salomon 1886-1944 – Historian with a camera, in Creative Camera januari 1972, p.438-445.
Auteur onbekend, Seine Kamera schrieb Geschichte. Dr. Erich Salomon, in Fotomagazin (1972) 1, p. 40-43.
Helmut Gernsheim, Erich Salomon, in Photo Classics III, Londen (Photo-Graphic Editions) 1972, p. 438.
Annemarie Böker, Erich Salomon, in Bild der Zeit maart 1972, p. 88.
Yves Bourde, Salomon a créé Ie reportage indiscret, in Photo april 1972, p. 56.
Ben van der Velden, Erich Salomon fotografeerde zijn tijd, desnoods uit zijn hoed, in NRC Handelsblad 1 september 1972.
Berthold Beiler, Dr. Erich Salomon – Leidenschaft der Bildjagd, in Fotografie september 1972, p. 14-21.
John Szarkowski, Looking at Photographs, New York (Museum of Modern Art) 1973, p. 108-109.
Peter Hunter, Dr. Erich Salomon – De eerste echte persfotograaf, in Avenue december 1973, p. 107-111.
Catalogus tent. Erich Salomon. Obevakade ögonblick/Unguarded Moments, Stockholm (Fotografiska Museet) 1974.
Cecil Beaton en Gail Buckland, The Magie Image. The genius of photography from 1839 to the present day, Londen (Weidenfeld and Nicolson) 1975, p. 162-163.
Peter Hunter-Salomon, Erich Salomon, in Le nouveau photocinema (december 1975) 41, p. 44, 55-57.
Mary Bruine, Erich Salomon’s World, in Herald Tribune 20 februari 1976.
kfm, Dokumente einer Epoche, in Frankfurter Allgemeine 2 maart 1976.
Birgit Lahann, Politiker vor der Kamera, in Die Welt 22 mei 1976.
Peter Pollock, The Picture History of Photography, New York (N. Abrams Inc.) 1977, nieuwe ed., p. 106.
Petr Tausk, Die Geschichte der Fotografie im 20. Jahrhundert. Von der Kunstfotografie bis zum Bildjournalismus, Keulen (DuMont) 1977, p. 78-80, 85, 286.
Auteur onbekend, Chronist met der Kamera. Erich Salomons Photographien im Kunsthaus Zürich, in Neue Zü̈rcher Zeitung 12 maart 1977.
Robert Delpire e.a., Erich Salomon, Millerton (N.Y.) (Aperture) 1978, (serie: The Aperture History of Photography Series, no. 10).
David Mellor (ed.), Germany-The new photography 1927-33, Londen (Arts Council of Great Britain) 1978, p. 108-112, 127-129.
Andreas Seltzer, Smokings mit Zubehör. Zu den Fotografien Erich Salomons, in Volksfoto. Zeitung für Fotografie (1978) 4, p. 68-71.
W.W. Mäzen gesucht, in Frankfurter Allgemeine Zeitung 10 februari 1978.
Lily van Ginneken, Salomon laat politici als gewone mensen zien. Fotograaf in Weimar republiek, in de Volkskrant 2 september 1978.
B.Sp., Fotograaf Salomon herdacht, in Het Parool 2 september 1978.
Stan Huygens, ‘Candidcamera’ uit 1928, in De Telegraaf 6 september 1978.
Bas Roodnat, De onzichtbare fotograaf, in NRC Handelsblad 8 september 1978, Cultureel Supplement, p. 1, 6 (met foto’s).
Olivier Vrooland, Dr. Erich Salomon, in Foto 33, (oktober 1978) 10, p. 44-55.
Auteur onbekend, De handschoen opnemen voor het realisme, in Meesterfotografen 1840-1960, z.p. [Amsterdam] (Time-Life) 1979, 4de dr., p. 166-167.
Flip Bool en Kees Broos (red.), Fotografie in Nederland 1920-1940, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1979, p- 92, 134-136, 142, 156.
Gisèle Freund, Photographie und Gesellschaft, Reinbek bei Hamburg (Rowohlt) 1979, p. 122-147.
Josef Kasper, Belichtung und Wahrheit. Bildreportage von der Gartenlaube bis zum Stern, Frankfurt am Main/New York (Campus Verlag) 1979, p. 25-69.
Rolf H. Krauss, Photographie als Medium – 10 Thesen zur konventionellen und konzeptionellen Photographie, Berlin (Verlag A. Nagel) 1979, p. 87-88.
Catalogus tent. Glanzlichter der Photographie. 30 jahre photokina Bilderschauen. Das imaginare Photo-Museum. Film als Kunst und Dokument, Keulen 1980, p. 131, 263.
Ian Jeffrey, Photography. A concise history, Londen (Thames and Hudson) 1981 (herdr. 1991), p. 178, 180, 186.
Catalogus tent. Dr. Erich Salomon 1886-1944. Uit het leven van een fotograaf, Amsterdam (Stedelijk Museum) 1981.
Flip Bool en Gerrit Jan de Rook (red.), Het Leven 1906-1941, Den Haag (Haags Gemeentemuseum) 1981, p. 9-10.
P. Heyse Sr. (hoofdred.), Focus Elsevier foto en film encyclopedie, Amsterdam/Brussel (Focus) 1981, p. 621.
Jörg Kirchbaum, Lexikon der Fotografen, Frankfurt am Main (Fischer Tachenbuch Verlag) 1981, p. 162-163.
[Vouwblad] Dr. Erich Salomon. Foto’s. 10 april t/m 24 mei 1981, Amsterdam (Stedelijk Museum) 1981.
Ella Reitsma, Het indiscrete oog van Erich Salomon. De vredesfotograaf van sluwe en gladde politici, in Vrij Nederland 18 april 1981, p. 19.
Auteur onbekend, Politieke foto’s van Salomon in het Stedelijk, in NRC Handelsblad 21 april 1981.
H.J.A. Hofland, Dr. Erich Salomon, een cynische jager, in NRC Handelsblad 24 april 1981.
Erik Beenker, De groten der aarde begraven onder een kippenhok in Heelsum, in de Volkskrant 2 mei 1981, Het Vervolg, p. 9.
Pauline Terreehorst, Een fotograaf in rokkostuum, in De Groene Amsterdammer 13 mei 1981, p. 17.
Willem K. Coumans, De argeloosheid van Erich Salomon, in Foto 36 (september 1981) 9, p. 51-53 (met foto’s).
Flip Bool en Ingeborg Leijerzapf, Fotografie, in Kathinka Dittrich (red.), Berlijn-Amsterdam 1920-1940 wisselwerkingen, Amsterdam (E.M. Querido’s Uitgeverij b.v.) 1982, p. 243-245.
Jean-Luc Daval, Photography. History of an Art, New York (Rizzoli) 1982, p. 174,177.
L. Fritz en Renate Gruber, The imaginary Photomuseum, Middlesex 1982, p. 15.
Peter Hunter, King of the Indiscret, in Camera Arts juli/augustus 1982, p. 46-55, 94-95.
Barbara Hartl, Der “König der Indiskreten” und seine frechen Tricks, in Fotomagazin (augustus 1982) 8, p. 82-87 (met foto’s).
Peter Hans Göpfert, Chronist mit Frack und Kamera – Berlinische Galerie zeigt in einer Ausstellung Fotos von Erich Salomon, in Berliner Morgenpost 17 september 1983.
Catalogus tent. Dr. Erich Salomon 1886-1944. Uit het leven van een fotograaf, Brussel (Koninklijke Bibliotheek Albert I) 1984.
Daniela Mrázková (tekst), Fotografie Pribeh, Praag (Maj) 1985, p. 100-101 (met foto’s).
Robert A. Sobieszek, Masterpieces of Photography. From the George Eastman House Collections, New York (Abbeville Press) 1985, p. 260-261, 344.
Jan Lederbogen, “… die Atmosphäre des Geschehens in natürlicher Weise erhalten”. Das lichtstarke Objektiv und seine Bedeutung für den Beginn des modernen Fotojournalismus, in Fotogeschichte 5 (1985) 16, p. 45-54.
Catalogus tent. Erich Salomon. Fotografien 1928-1938, Berlin (Berlinische Galerie) 1986.
Catalogus tent. Erich Salomon. Leica Fotografie 1930-1939, Berlin (Berlinische Galerie) 1986.
Janos Frecot, Die Arbeit am Erich Salomon-Archiv. Ein Zwischenbericht, in Fotogeschichte 6 (1986) 21, p. 59-63.
Timm Starl, Einzelne Flocken aus dem Schneegestöber – Pressefotos in Büchern, in Fotogeschichte 6 (1986) 22, p. 71-72.
Bas Roodnat, Tussen de fluwelen gordijnen. De historische foto’s van Erich Salomon, in NRC Handelsblad 13 juni 1986.
Mariëtte Haveman, Discreet indiscreet. De Leica-foto’s van de onzichtbare fotograaf Erich Salomon, in Vrij Nederland 27 augustus 1986, p. 15-16.
Max Kozloff, The privileged eye, Albuquerque (University of New Mexico Press) 1987,p. 103-105.
Tineke Luijendijk en Louis Zweers, Parlementaire fotografie, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1987, p. 11, 13-17, 21-29, 33-35 (met foto’s).
Auteur onbekend, Vijftig jaar parlementaire fotografie. Gevluchte Duitser Salomon zorgde met lichtsterke camera voor doorbraak, in NRC Handelsblad 10 juni 1987.
Els Barents, Dr. Erich Salomon 1886-1944, in Ingeborg Th. Leijerzapf e.a., Roots + Turns. 20th Century photography in The Netherlands, Den Haag (SDU Publishers) 1988, p. 48-53, 170 (met foto’s).
Reinhard Kaiser (red.), Erich Salomon. Lichtstärke. Ermanox-Aufnahmen 1928 bis 1932, Nördlingen 1988.
Reinhard Kaiser (red.), Erich Salomon. Der unsichtbare Photograph. Ermanox-Aufnahmen 1928 bis 1932, Nördlingen 1988.
Colin Naylor (red.), Comtemporary Photographers, Chicago/Londen (St. James Press) 1988, 2de dr., p. 890-892.
Colin Osman en Sandra S. Philips, European visions – Magazine Photography in Europe between the Wars, in Marianne Fulton (red.), Eyes of Time. Photojournalism in America, Boston (Little, Brown) 1988, p. 75-103 (serie: A New York Graphic Society Book).
Auteur onbekend, Eerbetoon aan pionier verborgen camera, in De Telegraaf 25 juni 1988.
Timm Starl, Der Vordergrund als Ereignis. Zum andauernden Jubel um Erich Salomon, in Fotogeschichte 8 (1988) 28, p. 109.
Gunnar Schmidt, Realität und Kommentar. Zu einer Fotografie Erich Salomons, in Fotogeschichte 8 (1988) 29, p. 76-80.
Peter Hunter, Naar de verste uithoek van Engeland, in NRC Handelsblad 30 december 1988, Cultureel Supplement, p. 3.
Flip Bool en Kees Broos, Nieuwe Fotografie in Nederland, Amsterdam/Den Haag/Naarden (Fragment Uitgeverij/SDU/V+K Publishing) 1989, p. 33-34, 38, 106-109, 115.
Janos Frecot, Die Grenzen der Reproduzierbarkeit. Fotografie im Museum, in Fotogeschichte 10 (1990) 35, p. 61-65.
Ingeborg Leijerzapf e.a. (tekst), Het beslissende beeld. Hoogtepunten uit de Nederlandse fotografie van de 20e eeuw, Amsterdam (BIS) 1991, p. 72, 209.
Johan M. Swinnen, De paradox van de fotografie. Een kritische geschiedenis, Antwerpen/De Bilt (Hadewijch/Cantecleer) 1992, p. 165, 194.
Chris Kijne, De onbewaakte momenten van Erich Salomon. Chroniqueur van het interbellum, in VPRO-gids. (21-27 november 1992) 47, p. 8-10.
Rolf Bos, Fotojournalistiek begint bij Dr. Erich Salomon, in de Volkskrant 24 november 1992.
Renate van der Zee, Lef en charme achter de verborgen camera, in Haagsche Courant 24 november 1992.
Paul Hellmann, We zijn hier omdat we hier zijn. Peter Hunter, fotograaf in de schaduw van Erich Salomon, in NRC Handelsblad 11 juni 1993.
Karl Steinorth, In memoriam Dr. Erich Salomon, in Form 145. Zeitung fü̈r Gestaltung (1994) 1, p . 102.
Karl Steinorth, Dr. Erich Salomon. Fotografien aus der neuen Welt, in Profifoto (maart/april 1994) 2, p. 46-49.
Jacqueline Beckers, Erich Salomon. Meester fotograaf van het onverwachte, in Foto 49 (mei 1994) 5, p. 80-85.
Peter Hunter-Salomon, Dr. Erich Salomon: Vater des modernen Bildjournalismus, in Deutschland. Zeitschrift fü̈r Politik, Kultur, Wirtschaft und Wissenschaft (oktober 1994) 5, p. 60-63.
Auteur onbekend, Keuze, in de Volkskrant 8 september 1995.
Flip Bool, Veronica Hekking en Oscar van der Wijk (red.), Erich Salomon, emigrant in Holland. Foto’s 1933-1940/Peter Hunter, emigrant in London. Foto’s 1935-1940, Amsterdam (Focus Publishing B.V) 1996.
Anne van Marwijk, Charmante koning van de indiscretie, in Haagse Courant 21 maart 1996.
Michel Didier, Vader en zoon Salomon: vooroorlogse fotografen, in Nieuw Israelietisch Weekblad 22 maart 1996.
Rolf Bos, Peter Hunter, in de Volkskrant 22 maart 1996.
HenkJ. Meier, Unieke foto-expo van vader & zoon Salomon, in Nieuwsblad van het Noorden 30 maart 1996.
Ronald Gans, Erich en Otto Salomon (Peter Hunter) samen apart te zien, in Nieuwsbrief Nederlands Fotogenootschap (april 1996) 13, p. 17.
Eddie Marsman, Een blik in de wereld van grijzende heren, in NRC Handelsblad 9 april 1996.
Willem Ellenbroek, De betrapte society van de wereld van gisteren. Foto’s van Erich Salomon en diens zoon Otto, in de Volkskrant 15 april 1996.
Herman Hoeneveld, Beroemd inzake beroemdheden. Erich en Otto Salomon, vader en zoon, in P/F. Vakblad voor fotografie en imaging (1996) 4, p. 8-9.
Auteur onbekend, Nieuw boek van Focus. Erich Salomon, emigrant in Holland. Photo’s 1933-1940. Peter Hunter, emigrant in London. Photo’s 1935-1940, in Focus 83 (mei 1996) 5, p. 11-18 (met foto’s).
Fred Lammers, Achteraf zijn mijn foto’s zo slecht nog niet, in Trouw 3 mei 1996.
Mary Ann Lindo, Emigrant in Holland, emigrant in Londen. Foto’s van vader en zoon Salomon, in Het Parool 14 juni 1996.
Eddie Marsman, Boeken, in NRC Handelsblad 22 juni 1996, Boeken, p. 2.
Eddie Marsman, Fotograaf Hunter hield naam van zijn vader levend, in NRC Handelsblad 12 februari 1997.
Tentoonstellingen
1935 (e) Londen, The Royal Photographic Society.
1937 (9) Amsterdam, Stedelijk Museum, foto ’37.
1937 (e) Londen, Uford Galleries-Hogh Holborn.
1956 (e) Berlijn, Rathaus Berlin-Schöneberg.
ca. 1965 (g) Hamburg, Weltausstellung der Photographie (Exposition Mondiale de la photographie).
1956 (g) Keulen, Photokina.
1957 (e) Hamburg, Museum für Kunst und Gewerbe.
1957 (e) Leiden, Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit, Dr. Erich Salomon. Diplomaten. Foto’s 1928-1938.
1957 (e) Londen, The Royal Photographie Society.
1957 (e) Stuttgart, Landesgewerbemuseum.
1957 (g) Den Haag, World Press Photo.
1957 (g) Milaan, Unsecolo di fotografia dalla collezione Gernsheim (Triennale).
1958 (e) Rochester, George Eastman House.
1958 (e) New York, Time & Life Building.
1959 (e) Miami, University of Miami.
1959 (e) Washington D.C., Library of Congress.
1959/1960 (e) (rondreizende tentoonstelling langs Amerikaanse universiteiten, onder auspiciën van het Smithsonian Institute).
1963 (g) Keulen, Grosse Photographen dieses Jahrhunderts (Photokina).
1963 (g) Detroit, Wayne Saté University, Creative Photography.
1964 (g) Amsterdam, Kiekeboe Club.
1965 (g) Parijs, Musée des Arts Décoratifs, Un Siècle de Photographie.
1970 (g) Den Haag, Haags Gemeentemuseum, Foto-portret.
1971 (g) Berlijn, Sander-Salomon: Zwei Pioniere der Fotografie
1971 (g) Keulen, Deutsche Gesellschaft für Photographie, Sander-Salomon: Zwei Pioniere der Fotografie (reizende tentoonstelling: 1972 Londen; 1973 Praag; 1974 Milaan; 1974 Genua; 1974 Trieste).
1972 (g) Keulen, Kölnischer Kunstverein, Photographen 1900-1970.
1973 (e) Zürich, Kunstgewerbemuseum.
1974 (e) Stockholm, Fotografiska Museet, Unguarded Moments – images of people, politics and society in Europe and USA 1928-1938.
1976 (e) Düsseldorf, Wittrock Gallery.
1976 (e) Parijs, La Photo Galerie (Rue Christine).
1977 (g) Kassel, Documenta.
1977 (e) Zürich, Kunsthaus [rondreizende tentoonstelling: Bonn en Tübbingen].
1978 (e) Berlijn, Landesbildstelle, [Ilford Gallery prints of 1937].
1979 (g) New York, Grey Art Gallery (New York University), Life: The First Decade.
1979/1980 (g) Den Haag, Haags Gemeentemuseum, Foto ’20-’40.
1980 (g) Keulen, Das imaginäre Photo-Museum (Photokina).
1980 (g) San Francisco, San Francisco Museum of Modern Art, Avant-Garde Photography in Germany 1919-39 (rondreizende tentoonstelling).
1981 (e) Amsterdam, Stedelijk Museum, Dr. Erich Salomon. ‘le roi des indiscrets’. foto’s 1928-1940.
1981 (e) Berlijn, Berlinische Galerie.
1981 (g) Den Haag, Haags Gemeentemuseum, Het Leven 1906-41. Een weekblad in beeld.
1984 (e) Bradford, National Museum of Photography, Film & Television.
1984 (e) Brussel, Koninklijke Bibliotheek Albert I, Dr. Erich Salomon.
1984 (g) Haarlem, Spaarnestad Fotoarchief.
1984 (e) Jeruzalem, Israël Museum.
1984 (g) Keulen, Museum Ludwig, Sammlung Gruber.
1984 (e) Tel Aviv, Museum of Modern Art.
1986 (e) Berlijn, Berlinische Galerie, Erich Salomon. Leica Fotografie 1930-1939.
1986 (e) Londen, Goethe Institute.
1986 (e) New York, International Center of Photography, Erich Salomon, Leica Fotografie 1930-1939.
1987 (g) Den Haag, Haags Historisch Museum, Parlementaire fotografie.
1987 (e) Zürich, Photogalerie des Kunsthauses Zürich.
1988 (g) Houston, Sarah Campbell Blaffer Gallery, Roots + Turns. 20th Century photography in The Netherlands.
1988 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Roots + Turns. Traditie en vernieuwing van de fotografie in Nederland vanaf 1900.
1989 (e) Boedapest, Boedapest Museum.
1991 (g) Amsterdam, Nieuwe Kerk, Het beslissende beeld. Hoogtepunten uit de Nederlandse fotografie van de 20e eeuw (Collectie Stichting Dunhill Dutch Photography.
1994 (e) [rondreizende tentoonstelling van foto’s, gemaakt tijdens Salomons reizen door de V.S. (1930 en 1932), samengesteld door de Berlinische Galerie, ter gelegenheid van Salomons vijftigste sterfjaar: Stuttgart, Frankfurt, Keulen].
1995 (g) Rotterdam, Kunsthal, The Image of Politics.
1996 (e) Den Haag, Haags Historisch Museum, Erich Salomon in Holland. Foto ‘s 1933-1940.
Televisieprogramma
1992 (24 november) ‘Het onbewaakte moment’. Portret van verborgen-camera fotograaf dr. Erich Salomon (1886-1944) (NOS).
Collecties
Amsterdam, ABN AMRO Bank N.V. (Historisch Archief).
Amsterdam, Stedelijk Museum.
Amsterdam, Stichting Dunhill Dutch Photography.
Amsterdam, Vrije Universiteit (Historisch Documentatiecentrum voor Nederlands Protestantisme (1800-heden). Archief Dr. H. Colijn).
Austin (Texas), Gernsheim Collection.
Bath, Royal Photographic Society.
Berlijn, Berlinische Galerie.
Berlijn, Ullstein Bildarchiv.
Bradford, National Museum of Photography, Film & Televion.
Den Haag, Algemeen Rijksarchief.
Den Haag, Gemeentearchief.
Den Haag, Haags Gemeentemuseum.
Den Haag, Koninklijk Huisarchief.
Essen, Museum Folkwang.
Haarlem, Stichting Nederlands Foto- & Grafisch Centrum (Spaarnestad Fotoarchief).
Keulen, Ludwig Museum.
Leiden, Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit Leiden.
New York, Museum of Modern Art.
New York, Time-Life Library.
Rochester, George Eastman House.
Rotterdam, Nederlands Architectuurinstituut (NAi)
Stockholm, Fotografiska Museet.
Washington DC, Library of Congress.
Washington DC, Smithsonian Institution.
Zürich, Stiftung für die Photographie (Kunsthaus).
Bronnen
Leiden, Prentenkabinet, bibliotheek en documentatiebestand.
Auteursrechten
De auteursrechten op het fotografisch oeuvre van Erich Salomon worden beheerd door het Bildarchiv Preussischer Kulturbesitz te Berlijn.