Biografie

Beschouwing

Charly van Rest gebruikt als beeldend kunstenaar al dan niet door hem zelf gemaakte fotografische afbeeldingen. Het gaat hem daarbij niet om de documentaire of registrerende kwaliteiten van de foto, hoewel naar de werkelijkheid verwijzende elementen altijd wel een rol spelen. Van Rest is echter ook geïnteresseerd in de suggestieve werking van afbeeldingen, die kan worden opgeroepen door de afzonderlijke foto, maar ook door de combinatie met andere fotografische afbeeldingen en/of voorwerpen. Het werk van Van Rest is moeilijk in één bepaalde stroming te plaatsen. Zijn gevoeligheid voor ongewone en mysterieuze combinaties van afbeeldingen en objecten, de rol die intuïtie en toeval in zijn werk spelen en het gebruik van bestaande afbeeldingen en (gebruiks)voorwerpen maken hem erfgenaam van zowel de Dada-beweging, het surrealisme als de Pop Art. Zijn gevoel voor het theatrale verraadt zijn verleden als performancekunstenaar. Zijn voorliefde voor natuurlijke materialen illustreert zijn affiniteit met de Arte Povera.

Toen Charly van Rest in 1967 naar de Rotterdamse Academie voor Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen ging, had hij het schilderen eigenlijk al achter zich gelaten. Vóór die tijd had hij thuis met gewone ‘huisverf op oliebasis geëxperimenteerd en in allerlei stijlen en genres geschilderd. Eenmaal op de academie koos hij voor ‘publiciteitsvormgeving en grafisch ontwerpen’, een richting waarbij les werd gegeven in druktechnieken en fotografie door onder anderen Willy Schurman. Hij ontpopte zich tot een duizendpoot met een brede belangstelling. Na het tweede academiejaar volgde hij een eigen lesprogramma. Docent Krijn Giezen liet hem veel vrijheid en was een belangrijke inspirator, met name doordat Giezen zelf veelal natuurlijke materialen in zijn werk gebruikte. In de academietijd was Charly van Rest vooral geïnteresseerd in Pop Art, Arte Povera en Land Art. In deze periode gaf hij zijn eerste performances.

In de performances, die hij ook na zijn academietijd gaf, was de invloed van de Arte Povera merkbaar in het gebruik van natuurlijke en alledaagse materialen. Van Rest maakte hiermee objecten die hij in performances gebruikte, maar die later vaak de status van zelfstandige kunstwerken kregen. Vanuit de performance ontstond een belangstelling voor het theatrale: muziek, mime en lichteffecten gingen een belangrijke rol in zijn werk spelen. De installaties die hij soms ook met andere kunstenaars maakte, zoals The Return of Colonel Bogey met Paul Beekman in 1972, namen vaak de hele tentoonstellingsruimte in beslag. Ook de foto’s die hij van zijn performances en installaties maakte, gebruikte hij later – al dan niet bewerkt – vaak opnieuw.

Zijn interesse in Land Art kwam tot uiting in het boomverwarmingsprojekt dat hij in Rijswijk met Riek Vermeulen organiseerde. De foto’s van dit project, waarbij bomen in de winter met stro werden ingepakt, presenteerde hij later als zelfstandige werken.

Elektronische muziekapparatuur bood hem nieuwe mogelijkheden om met geluid te experimenteren. Van Rest werkte lange tijd als diskjockey en stelde muziekbanden samen voor derden.

In de jaren zeventig maakt Van Rest vele reizen naar onder andere het Nabije en Midden-Oosten, naar Noord-Afrika en Indonesië. Deze reizen versterkten zijn hang naar het Oosterse en exotische.

Na het overlijden van zijn vader in 1986 erfde hij diens camera’s en ging hij veel fotograferen. Hij gaf geen performances meer. Zijn aandacht ging bij de fotografie vooral uit naar scènes of elementen uit de alledaagse werkelijkheid. De nadruk lag op de materiële of de natuurlijke wereld, die in zijn foto’s vaak mysterieus of bezield lijkt. Mensen kwamen in zijn foto’s niet voor.

Eigenlijk heeft Charly van Rest van alles gemaakt, behalve misschien ‘echte’ schilderijen. Hij maakte collages, objecten, assemblages, Land Artprojecten, performances, environments, installaties en foto’s. In 1984 presenteerde hij in een tentoonstelling met de titel Schiljekten op de Rij, in Galerie Westersingel 8, een serie werken die wat betreft hun uiterlijk het midden hielden tussen schilderijen en objecten: ‘schil-jekten’. Daarnaast ontwikkelde hij een aantal unieke technieken om beelden te produceren die hij de namen Ionfots en Uvots gaf. Ook bedacht hij een procédé om gekleurde fotogrammen te maken.

De methode om tekeningen te maken met stofdeeltjes uit de lucht ontdekte hij in 1982. Met behulp van een ionisator, een apparaat dat negatieve ionen (elektrisch geladen moleculen) produceert, veroorzaakte hij een regen van stof. Doordat als gevolg van de ionen de elektrische lading van de stofdeeltjes werden geneutraliseerd, sloegen zij neer. Door sjablonen en voorwerpen op het papier te plaatsen, maakte Van Rest een patroon dat vervolgens door het neerslaande stof werd afgetekend. Op de plaatsen waar de sjablonen en voorwerpen zich bevonden bleef het papier wit; na het verwijderen ervan bleef een tekening – of een ionenfoto, Ionfot – zichtbaar. Het maken van een dergelijke tekening vergde enkele weken. Bovendien moest in de ruimte waar de Ionfot werd gemaakt voortdurend nieuw stof of roet worden aangevoerd; Van Rest deed dat met behulp van een kaars en een ventilator, en klopte met regelmaat de stofzuigerzak in de buurt van de tekening uit. Overigens bleek het ook mogelijk om met deze techniek kleurtekeningen te maken. Zo veroorzaakte sigarettenrook een bruine neerslag, terwijl wierook een groene neerslag produceerde. Gradaties in grijstinten waren te verkrijgen door de tijd te variëren waarin de sjablonen op het papier lagen. Omdat het stof in het papier vastzit, zijn Ionfots lang houdbaar. Van Rest exposeerde de met deze techniek vervaardigde tekeningen voor het eerst in 1986.

Met behulp van een hoogtezon vervaardigde Van Rest ook zogenaamde Uvots – afgeleid van ultravioletfotografie. Dit zijn bewerkingen van bestaande afbeeldingen met het ultraviolette licht dat door dit apparaat wordt geproduceerd. Het agressieve uv-licht verkleurde die delen van de afbeeldingen die niet door hem met sjablonen waren afgedekt: het pigment in de inkten waarmee de afbeelding was gedrukt, werd uitgebleekt. Hierdoor ontstond een nieuwe afbeelding over de oude heen. Bestaande afbeeldingen, zoals posters of andere reproducties, kunnen met deze techniek van bijvoorbeeld een abstract-geometrisch patroon worden voorzien. Een tweede door hem ontwikkelde Uvot-techniek is gebaseerd op het gebruik van uv-lichtgevoelige emulsies die in de zeefdrukindustrie worden gebruikt. Met kwast of roller bracht Van Rest een dergelijke emulsie op gewoon papier in plaats van op het nylon zeefdrukraam aan. Het uv-licht werd direct op het (verticaal gepositioneerde) papier geprojecteerd. Door in de lichtstraal sjablonen en objecten te plaatsen, ontstond een fotogram; door het toevoegen van halftoon en kleur een Uvot 2. Schilderkunstige effecten konden worden gekregen door de dikte van de emulsie te variëren.

Het experiment is een belangrijk onderdeel van Van Rests werkwijze. In een interview met de voormalige stadsconservator van Rotterdam Jan van Adrichem zei hij eens: “Iedere kunstenaar die op een goede manier bezig is wijdt zich aan experimenten. Mij fascineert het om steeds nieuwe technieken te ontwikkelen. Ik zoek niet naar bekende media, maar naar technieken die van bijvoorbeeld natuurwetenschappen zijn afgeleid. Na verloop van tijd levert het experiment altijd nieuwe en verrassende resultaten op. Daarbij interesseert de techniek me niet in de eerste plaats. Het eindresultaat is belangrijk. De techniek is slechts een middel om tot het eindresultaat te komen.” Daarnaast is een deel van zijn werkwijze gelegen in Ijet onophoudelijk verzamelen van voorwerpen en beelden. Die beelden kunnen bestaande afbeeldingen uit tijdschriften en dergelijke zijn, maar ook door hem gevonden foto’s en niet in de laatste plaats door hem zelfgemaakte foto’s. Deze voorwerpen of beelden liggen soms jaren in de kast, om dan plotseling naar aanleiding van een nieuw idee of van een recente vondst te worden gebruikt in installaties of collages. Presentatie en afwerking krijgen veel aandacht, waardoor zijn werk een wonderlijke keurigheid en precisie heeft. De combinatie van een scherp waarnemingsvermogen, een gevoeligheid voor ongewone zaken, voor ‘het exotische’ of ‘het primitieve’ en de grote zorg voor de presentatie geven zijn werk enerzijds een rustig, helder en doordacht karakter, maar anderzijds een vervreemdende, soms mysterieuze sfeer. Kenmerkend is het gebruik van ongewone materialen en het ongewone gebruik van alledaagse materialen, vaak na een zorgvuldig onderzoek naar hun geschiktheid en visueel effect. Het toeval kan een belangrijke rol spelen bij het maken van de foto’s – die overal kunnen worden gemaakt, bijvoorbeeld tijdens een reis of in het dagelijks leven, wanneer bepaalde voorwerpen of een merkwaardige combinatie van voorwerpen hem in het oog springen – net als bij de totstandkoming van combinaties van fotografische beelden in een collage of installatie. Van Rest maakt vrijwel alleen nog maar kleurenfoto’s, ofschoon gevonden zwart-wit beelden ook regelmatig door hem worden gebruikt.

Naast invloeden uit de Arte Povera en de Pop Art zijn er invloeden van primitieve en oriëntaalse kunst in het werk van Charly van Rest aanwijsbaar. Deze laatste invloeden zijn echter nooit heel concreet. Van Rest zelf sprak van een “hang naar het exotische”, die mogelijk verband houdt met zijn afkomst, maar in ieder geval sterk is gevoed door zijn talloze reizen naar landen in het Nabije en het Midden-Oosten en Afrika. Ook heeft het Rotterdamse artistieke klimaat invloed gehad op zijn werk, ofschoon Van Rest dit klimaat voor een deel weer zelf bepaald heeft. In 1988 maakte zijn werk deel uit van de tentoonstelling Rotterdamse School?, die een aantal Rotterdamse kunstenaars van gelijke artistieke mentaliteit en werkwijze bij elkaar bracht. Jan van Adrichem formuleerde in de catalogus Compositie met Rozen bij de gelijknamige tentoonstelling van het werk van Paul Beekman, Daan van Golden, Charly van Rest en Joop Schafthuizen die gemeenschappelijke mentaliteit en werkwijze als volgt: “Hoewel een gezamenlijk programma ontbreekt is de gedeelde interesse in het hergebruik van beeldmateriaal onmiskenbaar. Bestaande beelden ondergaan fotografische en schilderkunstige reproductieve bewerkingen of worden in collages met beelden uit andere contexten geconfronteerd”. Ofschoon er geen sprake is van een directe onderlinge beïnvloeding, kan de gesignaleerde overeenkomstige artistieke mentaliteit een gevolg zijn van de vriendschap tussen de genoemde vier kunstenaars, die in de jaren van 1967 tot op heden groot is.

De betekenis van het werk van Charly van Rest voor de Nederlandse fotografie is moeilijk aan te geven. Zijn onconventionele gebruik van foto’s in collages en installaties en zijn experimenten met allerlei aan de fotografie verwante technieken zijn bij geen enkele andere Nederlandse kunstenaar of fotograaf te vinden. Dat geldt ook voor zijn gevoeligheid voor mysterieuze of exotische elementen in de alledaagse werkelijkheid, die hij in zijn foto’s tot leven wekt. Hoewel hij al vanaf 1985 buiten Rotterdam en ook buiten Nederland exposeert, lijkt het alsof men zich nu pas bewust wordt van de relevantie en de eigenzinnigheid van zijn werk. Zijn solotentoonstelling in Museum Boijmans Van Beuningen in 1991, de toekenning van de Anjerfonds-Chabotprijs en zijn deelname aan de tentoonstelling Vrij Spel, fotografie in Nederland 1970-1990 in 1993, zijn daarvan de eerste tekenen.

Documentatie