Biografie

Beschouwing

Hans Wolfs vorming als fotograaf werd bepaald door het artistiek-politieke klimaat van de jaren dertig. Hij volgde geen opleiding in traditionele zin; zijn vorming was veeleer het gevolg van de activiteiten en idealen van het milieu waarin hij verkeerde. Wolfs aanvankelijke beroepskeuze – vioolbouwer – bleek niet te realiseren.

Via Mark Kolthoff, die als assistent bij Joris Ivens’ film voor de Algemene Nederlandse Bouwvakarbeidersbond was betrokken, kreeg Wolfde verantwoordelijkheid voor het namonteren van Ivens’ filmmontages op negatiefmateriaal. Zo konden van de desbetreffende film meer exemplaren worden gemaakt. In dienst van ‘Studio Joris Ivens’ voerde Wolf tevens het beheer over de bibliotheek. In die inspirerende omgeving zag hij Russische films, kreeg werk van vernieuwers zoals Man Ray en Laszlo Moholy-Nagy onder ogen en vond hij de bevestiging van zijn sluimerende linkse sympathieën.

Zijn technische opleiding bestond uit een in deze tijd gevolgde cursus ontwikkeltechniek.

Hij werkte mee als assistent-cameraman aan de film Pomme d’amour van Jean Dréville in Parijs. Nadat een loopbaan in de filmindustrie wegens de economische crisis was gestrand, kocht hij een tweedehands klapcamera en beproefde zijn geluk in de fotografie. Daar hij noch over een donkere kamer noch over het nodige materiaal beschikte om zijn films te ontwikkelen en af te drukken, trad hij eind 1932 in dienst bij een (onbekende) portretfotograaf in Parijs.

Wolfs eerste fotografische experimenten, qua intentie en esthetiek verwant aan het werk van de ‘Nieuwe Fotografen’, werden gepubliceerd in het tijdschrift Filmliga. Deze foto’s bezorgden hem bekendheid en erkenning onder de Nederlandse fotografische avant-garde. Na terugkeer in Nederland werkte hij een jaar als assistent bij Piet Zwart en verkeerde wederom in het Nederlandse avant-garde milieu waarin artistiek experiment en politiek engagement hand in hand gingen. In 1937 vestigde hij zich vervolgens als zelfstandig fotograaf.

Een nadrukkelijk linkse maatschappijvisie is gedurende zijn hele leven een van de drijfveren geweest voor het werk van Hans Wolf. Eind 1929 richtte Hans Wolf een Nederlandse afdeling van ‘Les amis de Monde’ op, samen met zijn zwager Mark Kolthoff die getrouwd was met Hettie Wolf. Deze vriendenclub, die was opgezet om artikelen uit het Franse culturele weekblad Monde te bespreken, trok een aantal vooraanstaande communisten aan, waaronder David Wijnkoop.

In 1931 werd Wolf lid van de Vereeniging van Arbeiders-Fotografen (VAF), waarvoor hij overigens uitsluitend tussen 1932 en 1934 gedurende zijn vakanties fotografeerde.

In de late jaren ’30 woonde hij in het Gemeenschapshuis in Voorburg, de door studenten van Paul Schuitema opgezette leefgemeenschap, waar anti- fascistische activiteiten een belangrijke rol speelden. Hans Wolf nam deel aan acties en demonstraties tegen het dictatoriale bewind van generaal Franco en maakte hiervan opnamen om het publiek te confronteren met de gruweldaden in Spanje.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Hans Wolf als jood en communist gedwongen onder te duiken. Toch werkte hij als fotograaf aan illegale uitgaven en bij de PersoonsBewijzenCentrale. Ook na de oorlog bleef Hans Wolf zowel in zijn werk als daarbuiten politiek zeer actief: als fotograaf voor De Waarheid in de jaren vijftig, als lid van de Communistische Partij Nederland en later als lid van de Vredesbeweging. Hoewel een principieel en zeer overtuigd communist, was Wolf niet blind voor de feilen van het Sovjetsysteem. Zijn openlijk beleden sympathieën betekenden echter vooral ten tijde van de koude oorlog een ernstige belemmering voor duurzame dienstverbanden en opdrachten. Uit teleurstelling over de tegenwerking bij een door hem beoogd fotoboek met kinderportretten besloot Wolf in 1957 docent Frans te worden. Na afronding van zijn studie in 1962 zei hij de fotografie vaarwel. Wolfs politieke betrokkenheid bleef onverminderd tot zijn slechte gezondheid hem dwong zich terug te trekken.

Het vroegste werk van Hans Wolf wordt gekenmerkt door een verscheidenheid aan camerastandpunten, onderzoek naar de werking van het licht en aandacht voor details en structuren. Het is daarmee in formeel en inhoudelijk opzicht verwant aan dat van de Nieuwe Fotografie zoals die eindjaren twintig, beginjaren dertig in Nederland gestalte had gekregen. De activiteiten van de VAF, waarvan Wolf lid was, markeren in Nederland de overgang van experimentele ‘dinggerichte’ fotografie naar de maatschappelijk geëngageerde ‘mensgerichte’ fotografie van de late jaren dertig en de naoorlogse periode. Evenals de fotografen Eva Besnyö, Cas Oorthuys en Carel Blazer concentreerde Wolf zich al spoedig op het weergeven van de mens in zijn sociale omgeving en koppelde aan deze nieuwe oriëntatie de enigszins parodiërende naam ‘de nieuwe hartelijkheid’. De VAF presenteerde zich als collectief. Foto’s werden in het algemeen zonder naamsvermelding gepubliceerd zodat het vrijwel onmogelijk is de opnamen in bladen als AFweerfront en Tribune, voor zover ze bewaard zijn gebleven, met zekerheid aan de verschillende arbeidersfotografen toe te schrijven. Uit een enkele bewaard gebleven opname, zoals ‘de huisuitzetting van een bejaard echtpaar’ blijkt dat Wolfde door Paul Schuitema verwoorde ideeën over “de fotografie als wapen in de klassenstrijd” volledig onderschreef. De foto toont een man in bed met aan het hoofdeind zijn vrouw. De enigszins diagonale beeldopbouw vestigt de aandacht op de intense gezichtsuitdrukking van deze twee oude mensen. In zijn eenvoud en directheid vormt het beeld een schrijnende aanklacht tegen een ontspoord maatschappelijk systeem.

Na de oorlog was Hans Wolf vrijwel vanaf het begin lid van de GKf, de fotografenvereniging die de Nederlandse reportagefotografie in de jaren van de Wederopbouw haar eigen gezicht gaf. Het werk van Hans Wolf sloot qua mentaliteit volledig aan bij het door deze groep beoogde ‘documentaire humanisme’. Een mooi voorbeeld van Wolfs ‘nieuwe hartelijkheid’ is zijn opname van het oude echtpaar in de Roetersstraat; hieruit spreekt naast een groot gevoel voor compositie, een intense aandacht voor het menselijke en voor veelzeggende details.

Wolfs politieke betrokkenheid ging gepaard met een grote mate van bescheidenheid. Deze eigenschap is een van de redenen waarom hij enigszins op de achtergrond is gebleven. Tekenend is het verhaal rond het bezoek aan de GKf van Edward Steichen, conservator van de fotoafdeling van het Museum of Modern Art in New York, die op zoek was naar beelden voor de tentoonstelling The Family of Man. Tot ontsteltenis van collega Emmy Andriesse achtte Wolf zijn werk niet belangrijk genoeg om het aan Steichen voor te leggen. Het werk van Wolf was dan ook op deze expositie niet te zien.

Als reportagefotograaf was Hans Wolf na de Tweede Wereldoorlog lange tijd verbonden aan De Waarheiden aan Eska, een uitgeverij van verschillende periodieken. Daarnaast fotografeerde hij ook voor de Nederlandse Vrouwenbeweging (NVB), voor de Eenheidsvakcentrale (EVC) en maakte hij theaterfoto’s. Veel van deze opnamen zijn documenten gemaakt door een man wiens visie op de Wederopbouw kritischer was dan de gangbare. Zo fotografeerde hij in de jaren vijftig communistische acties, bijeenkomsten en demonstraties waaronder die tegen de atoombom. Het zijn foto’s die hun betekenis vooral ontlenen aan hun historische beladenheid en geëngageerde stellingname.

Zijn bekendheid en plaats in de Nederlandse fotografie dankt Hans Wolf hoofdzakelijk aan zijn portretfotografie en dan vooral aan zijn kinderportretten. Zowel in opdracht als op eigen initiatief heeft Hans Wolf voor en na de Tweede Wereldoorlog kinderen vanaf de geboorte tot aan hun puberteit fotografisch vastgelegd. Deze foto’s hebben vaak een grote spontaniteit. Door zijn gevoel voor humor wist Wolf zeer goed het vertrouwen van kinderen te winnen. Hij slaagde erin ongedwongen en tegelijkertijd formeel zeer interessante beelden te maken. Dit blijkt bijvoorbeeld uit één van zijn meest bekende foto’s ‘Rik Jungman en zijn hond’, waarin het lage camerastandpunt refereert aan de Nieuwe Fotografie van de jaren dertig.

Het relatief grote aantal bewaard gebleven kinderfoto’s van Hans Wolf en de bekendheid die dit werk heeft gekregen is vooral te danken aan het fotoboek dat Wolf in de jaren vijftig wilde samenstellen. Hij vervaardigde daartoe een groot aantal afdrukken. Inmiddels maken vele van deze foto’s deel uit van Nederlandse collecties. Blijkbaar achtte Hans Wolf dit werk fotografisch het meest interessant en persoonlijk. Het is bijzonder tragisch dat dit vergevorderde project – de tekst zou worden geschreven door Cornelis Kelk en uitgever Paris had zich reeds contractueel tot uitgave verplicht – om nooit geheel opgehelderde redenen geen doorgang heeft kunnen vinden. Wolf zelf was van mening dat zijn politieke overtuiging hieraan debet is geweest. Hoewel zijn reportagewerk in kwantitatief opzicht belangrijk is, is de kwaliteit van dit werk door het ontbreken van naamsvermelding in publicaties en de overdracht van vele negatieven aan zijn opdrachtgevers moeilijk op juiste waarde te schatten.

Als theaterfotograaf werkte Wolf incidenteel voor de Amsterdamse Comedie, het GG-Cabaret en het Scapino Ballet. Onder de veelal vrij conventionele opnamen – geënsceneerde huiskamerscènes – bevinden zich ook enkele beelden die qua benadering de naoorlogse vernieuwing in de theaterfotografie weerspiegelen zoals die ook bij de fotografen van Particam (Aart Klein, Maria Austria) zichtbaar was. Net als in zijn kinderfotografie wist hij in zijn beste theaterfoto’s nadrukkelijke pose te vermijden en een zekere dynamiek of juist intense verstilling vast te leggen.

Het betrekkelijk bescheiden oeuvre van Hans Wolf is om verscheidene redenen belangrijk voor de geschiedenis van de Nederlandse fotografie. Zijn vroege werk illustreert de aantrekkingskracht en vitaliteit van de nieuwzakelijke experimenteerdrang en behoort qua visie tot de Nieuwe Fotografie. In de kinderportretten vond Hans Wolf als fotograaf zijn meest persoonlijke werkterrein. Uit zijn reportagewerk spreken, naast vakmanschap, twee aspecten van een fotografische mentaliteit die Wolfs werk zijn historische betekenis en context geven: integriteit en engagement.

Documentatie