Johan van der Keuken
Jenny Smets
Abstract
Johan van der Keuken’s debut as a seventeen-year-old photographer with the photobooklet Wij zijn 17 (‘We Are 17’) was followed shortly thereafter by the books Achter Glas (‘Behind Glass’) and Paris Mortel (‘Mortal Paris’). This activity preceded the notoriety he would later achieve primarily as a filmmaker, producing more than forty films starting in the early 1960s. In recent years, photography has again returned to the forefront of his work. Van der Keuken’s photos—often poetic in nature—are double-tiered. Besides the visual representation, the less perceivable relationship between the place and time of action and the photographic frame is also important. Van der Keuken’s photos are regularly accompanied by self-written explanatory texts, which are inseparable from his work.
Biography
|
1938 |
Joan van der Keuken is born on 4 April in Amsterdam. He is the youngest son of G.J. van der Keuken, a specialist in the Dutch and English linguistics who writes on language and grammar. Through hard work, Joan’s father has managed to make his way up into the ‘better middle class’. His mother is a teacher and as well the daughter of a socialist teacher in Groningen. Joan has two sisters. |
|
1940-‘48 |
The Van der Keuken family spends the years of the war in Utrecht. |
|
1948-‘53 |
In 1948, the Van der Keuken family returns to Amsterdam. In the early 1950s, Joan’s father becomes the director of the HBS (Hogere Burgerschool, an upper-level secondary school) in the Gooi. They remain in the Gooi until 1953, at which time the family returns to Amsterdam where Joan attends the Montessori Lyceum. |
|
1950-‘55 |
Van der Keuken spends his holidays with his grandfather, Johan Heijmel, in Groningen. Heijmel is a village teacher with communist sympathies and a fanatic amateur photographer who instils a love for the medium in his grandson, Joan. |
|
Joan van der Keuken’s earliest portraits date from 1950, taken with a box camera he receives at the age of twelve. He photographs his friends at the Barleaus Gymnasium and at the Montessori Lyceum in Amsterdam with a Rolleicord. Through his friend Thomas Kando, Van der Keuken meets Ed van der Elsken, Kando’s stepfather. Van der Elsken advises him to publish portraits of his friends in book form. |
|
|
1955 |
Joan van der Keuken is seventeen years old at the time thirty portraits of his friends are published in the photobook Wij zijn 17 (‘We Are 17’). Simon Carmiggelt (whose daughter Marianne is one of the children portrayed) writes the book’s foreword. The publication causes a bit of a stir due to the somewhat gloomy mood of some of the photos. Letters are submitted to Dutch newspapers written by seventeen-year-olds and their parents, along with radio and television coverage. Several rejoinders even appear in book form: Wij zijn ook 17 (‘We Too Are 17’), an upbeat Catholic equivalent, and Waren wij maar 17 (‘If Only We Were 17’), featuring photos of the elderly accompanied by light-hearted captions written by the artist Gras Heyen. |
|
1956-‘57 |
Following his final exam, Van der Keuken works on his second photobook, entitled Achter Glas (‘Behind Glass’). This is a romantic narrative about the twins Georgette and Yvonne Apol. Remco Campert, whom Van der Keuken has met via Ed van der Elsken, writes the text. The book is published in 1957. |
|
1956-‘58 |
Van der Keuken takes classes at the Idhec (Institut des Hautes Etudes Cinématographiques, ‘Institute for Advanced Cinematographic Studies’), a film school in Paris, with a scholarship from the Ministry of OKW (Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen, ‘Education, Arts and Sciences’). He makes his first film, entitled Paris a l’Aube, together with two other students. Van der Keuken is still working with photography more than film and shoots thousands of images of Paris. Van der Keuken’s earlier work is exhibited both at home in the Netherlands and abroad. |
|
From 1958 |
Van der Keuken gradually switches to film. Photography is still his primary source of income. He receives commissions from clients such as the Algemeen Handelsblad, the Bijenkorf, and Televizier. In the newspaper Algemeen Handelsblad, Van der Keuken’s portraits of his cousins are published, with an accompanying text by Adriaan Morriën. |
|
1960 |
Van der Keuken marries Yvonne Apol. Yvone and her twin sister, Georgette, had previously been models for Van der Keuken’s photobook Achter Glas in 1956-’57. |
|
1960-‘61 |
Van der Keuken writes film reviews for the Haagse Post and photographs for the youth magazine Twen/Taboe. Lucebert writes the captions for the politically tinted photos shot in Paris published in this magazine. |
|
1962 |
The VPRO broadcasting company commissions Van der Keuken to make four short films on the following artists: Yrrah, Tajiri, Opland, and Lucebert. In Van der Keuken’s view, this is the start of his ‘genuine’ film work. |
|
1963 |
A selection of Van der Keuken’s photos of Paris taken in the 1950s is published under the title Paris Mortel (‘Mortal Paris’), as a promotional gift in an edition of 1,000 copies. Van der Keuken makes the film De oude dame (‘The Old Lady’), based on a book by Remco Campert, for the VPRO broadcasting company. He also takes a trip to the southern Italian island of Sardinia, where he shoots photos. |
|
1964 |
Van der Keuken’s photos from Sardinia are exhibited at the Bijenkorf department store in Amsterdam. For the VPRO (which televised virtually all of Van der Keuken’s films until 1986), Van der Keuken makes two more films: Indische jongen (‘Indonesian Boy’) and Blind kind (‘Blind Child’). Blind kind is the first of Van der Keuken’s films that enjoys relative success. Van der Keuken begins to see himself more and more as a filmmaker and can make a living from his film activity. Photography now takes second priority, as he finds it difficult to work with both mediums at the same time. Van der Keuken continues to photograph, but in a more reflexive and personal manner, and chiefly in his free time. |
|
1965 |
Together with Ed and Gerda van der Elsken (camera and sound), Van der Keuken makes the film Beppie, about a little girl who lives in his neighbourhood in Amsterdam. After this film, he changes his name to ‘Johan’, as ‘Joan’ is too confusing outside the Netherlands. |
|
While making a film about the housing shortage, entitled Vier muren (‘Four Walls’), Van der Keuken meets the architect Herman Hertzberger. For many years to come, Hertzberger will be his only client in the area of photography. |
|
|
Van der Keuken makes the short film In ‘t nest met de rest (‘In the Nest with the Rest’), inspired by Eddy Posthuma de Boer’s photobook of the same name. |
|
|
1966-‘67 |
The film, Herman Slobbe/Blind kind II, is Van der Keuken’s second film about the experiences of a blind child. In this year, he begins shooting Een film voor Lucebert (‘A Film for Lucebert’), his second film about the poet-painter, this time longer in duration and in colour. Willem Breuker, with whom Van der Keuken works on a frequent basis after this film, composes the music. |
|
1968 |
Van der Keuken’s marriage with the painter Yvonne Apol ends. Van der Keuken lives together with Noshkaka van der Lely. Besides two short films, Van der Keuken makes the film De Tijd Geest (‘The Spirit of the Time’), which can be seen as a step in the direction of a more autonomous form, as well with a left-wing socio-political perspective, in which concepts such as power, injustice, and social and societal contradictions are the main themes. |
|
1970 |
In the early 1970s, Van der Keuken begins working on a photographic series he will later categorise under the heading ‘place and time’. |
|
1972 |
The film Dagboek (‘Daily Journal’) portrays the Van der Keuken/Van der Lely family: Noshka, as well as her two children from her previous marriage, Berend and Stijn; and Teun van der Keuken, Johan and Noshka’s son born in wedlock in 1971. Noshka van der Keuken regularly assists her husband as a sound technician for his films. |
|
1973-‘78 |
During these years, Van der Keuken is highly prodigious in producing films. In the 1974 film Vakantie van de filmer (‘Filmmaker’s Holiday’), Van der Keuken touches on the subject of photography and pays special tribute to his grandfather by devoting the opening scenes to a photo he took of his grandfather in 1956. |
|
1977 |
Johan van der Keuken begins writing a column in the film magazine Skrien, entitled ‘Uit de wereld van een kleine zelfstandige’ (‘From the World of a Small Independent’). In his column, he writes about his own work and on occasion about the work of fellow colleagues. (The column is still being published, with a break in the period March 1979 to April 1983). |
|
1978 |
During the exhibition Fotografie in Nederland 1940-1975 (‘Photography in the Netherlands 1940-1975’) at the Stedelijk Museum in Amsterdam, Van der Keuken once again exhibits his photos in public. From this point onward, his photos again have their own status, independent of his film work. |
|
1980 |
Zien Kijken Filmen (‘Seeing, Watching, Filming’) is published: a photobook comprising a selection of texts that Van der Keuken has written over the years. The Stedelijk Museum in Amsterdam organises an exhibition of Van der Keuken’s photos from the years 1955 to 1980. |
|
1980-‘86 |
Van der Keuken makes six films. |
|
1985 |
Van der Keuken produces the book Six architectures photographiées par Johan van der Keuken (‘Six Works of Architecture Photographed by Johan van der Keuken’), together with the architect Herman Hertzberger. |
|
1987 |
As a follow-up to a workshop given at the Hochschule für Bildende Künste (‘College of Fine Arts’) in Hamburg, Abenteuer eines Auges (‘Adventures of an Eye’) is published as a sequel to Van der Keuken’s 1980 photobook, Zien Kijken Filmen, supplemented with more recent additions. In the same year, a retrospective of Van der Keuken’s photographic work is held at the Centre Pompidou in Paris. |
|
1988 |
During the Nederlandse filmdagen (‘Netherlands Film Days’), where the film Het oog boven de put (‘The Eye above the Well’) makes its premiere, Van der Keuken receives the Dutch Cultuurprijs (‘Cultural Prize’). In honour of this event, the Centraal Museum in Utrecht organises a retrospective of his photographic work, entitled Johan van der Keuken foto’s 1953-1988. |
|
2001 |
Johan van der Keuken dies on 7 January in Amsterdam. |
Discussion
In addition to photography, Johan van der Keuken is highly interested in contemporary painting and literature, as well as the Cobra art movement and the poetry of the Dutch group the ‘Vijftigers’ (‘Fiftiers’), both arising in the 1950s. He photographed the poet-painter Lucebert on several occasions and also made two films about him: Lucebert/dichter-schilder (‘Lucebert, Poet-Painter’ in 1962) and Een film voor Lucebert (‘A Film for Lucebert’ in 1967). He collaborated on various films with members of the Vijftigers’ movement: Remco Campert, Bert Schierbeek, and Gerrit Kouwenaar.
During the first half of the 1960s, filmmaking began to take over, with photography eventually given second priority. At the time, Van der Keuken found it difficult to work with both mediums at the same time. He kept his photos, which were more personal and serene, privately to himself until the late 1970s. Van der Keuken considered photography as a breeding ground for his films and as a ‘filmmaker’s holiday’, as he concisely formulated it in his film of the same title from 1974.
Over the years, Van der Keuken’s films presented an increasingly critical view of society based on his left-wing political persuasion. Starting with De Tijd Geest (‘The Spirit of the Time’, 1968), concepts such as power and injustice appear repeatedly in his films. Van der Keuken illustrates the inequitable distribution of natural resources and living necessities in the world based on the contrasts among classes and cultures in various parts of the world and among various power structures.
Although the still-standing photographic image generally stands in contrast to the dynamic image of film, Van der Keuken works with both mediums based on comparable assumptions: the optical illusion of time, space, and movement in a framed, two-dimensional plane. Form and material are extremely fundamental. He also prefers to use black-and-white material because of the slight degree of abstraction that comes with it. Van der Keuken is not one of those photographers that always has his camera on hand. His photos are rarely ‘random’ occurrences, but are almost always taken based on a need that he feels at a certain moment. Van der Keuken’s working method is highly conceived. He describes his theoretical assumptions in texts found in various publications, including the film magazine Skrien.
The representation of reality in the photo is determined in part by the frame, i.e. the four borders that bound the flat surface of the image. The chosen frame is only one of numerous possibilities, thereby relativizing the relationship between the image and reality into a random cropping of this reality, reduced to a flat surface. ‘Real’ space is a concept that cannot be represented. The outermost lines of the image and the tension between what can be seen and what cannot be seen just beyond the frame are what fascinates Van der Keuken. The photographer Violette Cornelius characterised him as a photographer who ‘works from the edges’.
In many of Van der Keuken’s photos, a second frame is present within the image frame. This second frame fulfils the role of a question mark within the spatial experience. What is inside and what is outside? What is actual space and what is inner space? And where exactly is the observer? This interaction with frames is especially evident in the photo Bergen buiten, bergen binnen (‘Mountains Outside, Mountains Inside’). A shift of the frame as well induces a shift in the meaning of the image. In a series of photos taken of the same subject, a shifting of the frame or the perspective can be used to depict a period of time and space. With film, one sees the images passing by in successive order. In a photo series, by contrast, one can compare the images with each other, such as for instance in the series Vloer-steentje-tafel-stoel (‘Floor-Rock-Table-Chair’). Concerning the difference between the function of the frame in film versus the frame in photography, Van der Keuken wrote the following: ‘What is more exciting than almost standing still; what is more exciting than the highly visible crop of reality, the frame, which almost becomes definitive just so it can explode at the very last moment, banging up, down, [and] sideways into new visions. The photo cannot do this: only the moving medium can show standing still and its cessation.’
The difference in the way time is experienced is also found in his motto in the film Vakantie van de filmer (‘Filmmaker’s Holiday’, 1974): ‘The photo is a memory. I remember what I now see. But the film remembers nothing. The film is always happening now.’ The flat surface has always played a role in Van der Keuken’s work, in recent years even as an independent theme. An empty surface in a photo depicts the duration of time. Since the beginning of the 1970s, the concepts described above are found in Van der Keuken’s photographic work. His photos—stilled shots of objects and interiors—become studies in observation. The confrontation with society occurs chiefly in Van der Keuken’s films. In the meantime, he takes photos of friends and family, as well as the cities he visits. In one photographic series—later given the descriptive title plaats en tijd (‘Place and Time’)—Van der Keuken investigates combinations of images and ways to photograph comparable subjects by introducing, for instance, a shifting perspective, an alternative image crop, or the way the light falls. He extended the line of simplifying the image even further, which in the mid-1980s led to shots that can best be described as studies of matter: structures, lines and forms, shots of a piece of wall, a curtain. In this work, the manipulating power of light plays an important role: ‘The things come into being only in the light.’ Van der Keuken’s photos tend towards abstraction, and according to some authors, are references to paintings by artists belonging of the Dutch art movement De Stijl (‘The Style’). That said, they always remain ‘fragments of the photographed world’.
Since 1986, Van der Keuken has been producing portraits in which the flat surface is an important element, a merging of the plane and the individual, sometimes almost taken literally by printing two photos on top of each other.
Van der Keuken received his first box camera in 1950 at the age of twelve, a Paxina. Around 1953, a plate camera replaced this camera. The objective from this camera was also used as a lens for an enlarger Van der Keuken built himself. The photos in Wij zijn 17 and Achter glas were shot with a Rolleicord that he had begun using in 1954. Following his final exams in 1956, Van der Keuken received a Leica M3 from his parents. This required another working approach than the Rolleicord, due to its oblong frame and the difference in eye level. Van der Keuken photographed with the Leica through the 1980s. His next camera was an Olympus, and starting in 1986, a Mamiya 4.5×6, because it produces better negatives for the large formats in which he currently makes his prints.
On one hand, Johan van der Keuken’s work—both photographic and cinematographic—is tied to the GKf photographers in Amsterdam, stemming from its left-wing social engagement. On the other hand, it belongs to the movement in the 1970s that studies optical illusions and ‘truths’ through photography and film. Initially fostered by the cultural climate of the Vijftigers, Van der Keuken’s photography—coinciding with the development of his film work—later acquires a poetic form all of its own. Starting with an intuitive approach encountered in his early portraits, in his later work the concept becomes more and more analytical, as well supported by text. With this theoretical approach to his work, Van der Keuken has his own place in Dutch photography as a filmmaker/photographer, who—like Oscar van Alphen—unites word and image.
Documentation
Primary bibliography
Simon Carmiggelt (inl.), Wij zijn 17, Bussum (Van Dishoeck) z.j. (1955).
Remco Campert (tekst), Achter Glas, Amsterdam (C. de Boer Jr.) 1957.
(filmrecensies), in De Haagse Post 1960-1961.
Paris mortel, z.p. (Hilversum) (C. de Boer) z.j. (1963).
Big Ben, in Skoop 5 (november 1967) 1, p. 30.
Johan van der Keuken en Gerrit Kouwenaar, De snelheid 40-70, in Skoop 6 (mei 1970) 7, p. 34-35.
Het witte kasteel, in Skoop 8 (1972/1973) 10, p. 20-23.
De waarheid van Pieter Verhoeff, in Skoop 10 (oktober 1974) 7, p. 16-21.
H. Meerman (red), Johan van der Keuken teksten, Amsterdam (Zienema Oktopus) 1976.
Frans van der Staak, ‘Ik word niet door kwaadheid gedreven, maar door verlangen’, in Skoop 12 (december 1976) 10, p. 47-50.
Uit de wereld van een kleine zelfstandige (column van Johan van der Keuken), in Skrien (oktober 1977) 6 8 – (april 1979) 86, (april/mei 1984) 135-heden.
Bert voor, tijdens en na de opnamen voor de film ‘Het Witte Kasteel’, in Bzzlletin 7 (1978) 58, p. 53-56.
Tribune, in Cahiers du Cinema januari 1979, p. 60-61.
Claire Devarrieux, Johan van der Keuken (inl.), Entretiens avec Joris Ivens, Parijs (Albatros) 1979, p. 5-11.
Fantast (ingezonden brief), in Vrij Nederland 15 september 1979.
Meine Arbeitsbedingungen, in Filmfaust 15 (oktober 1979) p. 25-28.
De Meester en de Reus/Een muzikale komedie, in Raster 13. Tijdschrift in boekvorm, Amsterdam (De Bezige Bij) 1980, p. 87-135.
Zien, kijken, filmen. Foto’s, teksten en interviews van Johan van der Keuken, Amsterdam (Van Gennep) 1980.
Johan van der Keuken en Frans van der Staak, Over de vrijheid van de toeschouwer, in Skrien (april 1980) 96, p. 22.
Cinéma et realité, Brussel (Vie Ouvrière) 1982, p. 124-132.
Ik verklaar mij nader: De Beeldenstorm, in Skrien (zomer 1982) 119/120, p. 44-45.
Uit een hoogvliegend vliegtuig, werk in uitvoering, in Skrien (winter 1982/1983) 123, p. 22-23.
Openingsspeech van Johan van der Keuken, gehouden bij de opening van de tentoonstelling „Van Chili tot Guatemala” van Koen Wessing, in GKf Bulletin september 1983, p. 26-29.
Voyages a travers les tours d’une spirale, Montreal (Cinémathèque Quebécoise) 1986
Uit een schoolopstel: ‘De kunst waarvan ik het meest houd’, in Leo Divendal, José Rodrigues e.a., A priori fotografie, Amsterdam (Makkom) 1986, p. 54-56 (met foto’s).
Alle gradaties tussen mens en aap, in De Volkskrant 16 mei 1986, p. 2.
En toch is de aarde plat! De dubbele zondeval van de filmkritiek in De Volkskrant, in De Groene Amsterdammer 17 december 1986.
Abenteuer eines Auges. Foto’s Filme Texte, Hamburg (Hochschule für Bildende Kunste) 1987.
En toch zullen we eens moeten …, in Film en T.V. maker (december 1988) 28g, p. 30.
images in:
Fotoforum (december 1956) 33.
Photographic Year Book 1958, afb. 66.
Twen/Taboe (1960) 1 – (1961) 4.
Pluto (uitgave voor en door het personeel van de benzine en petroleum handel mij.) 12 (december 1962) 47, omslag.
Goed wonen (1963) 4, p. 26-27.
Yrrah, Yrrahkiri, Amsterdam (Querido) 1964, schutbladen.
Lucebert, Gedichten 1948-1963, Amsterdam (De Bezige Bij) 1965, omslag.
Photography Year Book 1965, afb. 172.
Avenue (februari 1968) 2, p. 70-72.
Fotoportret Lucebert, in Avenue (september 1968) 9, p. 79.
J. van Riemsdijk (red.), Het versierde leven en de eigen tijd, Amsterdam (Polak en Van Gennep) 1968.
H. Hertzberger, Een werkplaats voor 1000 mensen. Het C.B.gebouw en zijn bewoners, Apeldoorn (Centraal Beheer) 1972.
Fotografen 1976. Geïllustreerde ledenlijst van de beroepsvereniging van fotografen GKf, Amsterdam (GKf) 1976, p. 34-35.
Johan van der Keuken fotografeert Joris Ivens, in Bzzlletin 7 (november 1978) 60, p. 100-109.
Skrien (februari 1980) 94, p. 21-27.
Skrien (oktober 1980) 100, p. 26.
Perspektief (lente 1983) 14, p. 10.
Uit de serie De Plekjes, in Plaatwerk 1 (juli 1983) 2, p. 10-11.
De ruil: Han Singels, Johan van der Keuken, in GKf-bulletin (juni 1985) 3, p. 10-11.
NRC Handelsblad 12 april 1985.
Plaatwerk 4 (maart 1988) 22/23, P- 38-39.
Plaatwerk 4 (juni 1989) 24, p. 11.
Panorama (22-30 juni 1989) 26 (een speciale bijlage bij het 75-jarig jubileum van Panorama), p. 33.
Secondary bibliography
Auteur onbekend, Zeventienjarigen voor de camera’s van Johan van der Keuken en Vara, in Algemeen Dagblad november 1955.
Jaap van der Merwe, Een jongere ziet zijn eigen generatie, in Het Vrije Volk november 1955.
Auteur onbekend, Wij zijn 17, in Algemeen Handelsblad 24 december 1955.
Theo Ramaker, Wij zijn 17-Fotoboek van Lyceïst ergert en intrigeert, in Het Parool 31 december 1955.
Auteur Onbekend, Wij zijn 17, in De Maasbode 3 januari 1956.
Auteur onbekend, Opzienbarend boek en een verrassend oeuvre, in Bussumse Courant 5 januari 1956.
Paul de Casparis, „Wij zijn 17” – wij zijn BIJNA volwassen, in De Telegraaf 7 januari 1956.
R. Nieman, Wij zijn 17, in Elseviers Weekblad 21 januari 1956.
Anne H. Mulder, Oeverloos onderwerp, in Elseviers Weekblad 28 januari 1956.
J. Heyer, Wij zijn 17, in De Linie 4 februari 1956.
Theo Ramaker, „Wij zijn 17” fotoboek van lyceïst ergert en intrigeert, in Focus 41 (4 februari 1956) 3, p. 64.
Auteur onbekend, Wij zijn 17, in Haagse Courant 8 februari 1956.
Max Koot, Wij zijn 17, en werden gegrepen door de camera, in Wereldkroniek 18 februari 1956.
Auteur onbekend, Wij zijn 17, in Rotterdams-Parool 24 februari 1956.
Auteur onbekend, Mensen en boeken in de Boekenweek, in Oost-Brabant 28 februari 1956.
J.J. Hens, Het geval Joan van der Keuken is merkwaardig genoeg om nader bekeken te worden, in Foto 11 (maart 1956) 3, p. 85.
Wij zijn 17 …. maar zijn we zo?, in Salvo 12 maart 1956.
Auteur onbekend, Wij zijn 17, in Gooi en Eemlander 12 maart 1956.
A. Boerma, Wij zijn 17, in Vaevo april 1956, p. 28-29.
Dux. Katholiek maandblad voor allen die medewerken aan de vrije jeugdvorming in Nederland en België 23 (mei 1956) 5, (themanummer over 17-jarigen n.a.v. Wij zijn 17).
Auteur onbekend, Joan van der Keuken (18): lachen is ook een pose, in Het Vrije Volk 2 juli 1956.
Auteur onbekend, Johan van der Keuken exposeert in „La Cave Internationale”, in Het Parool 3 juli 1956.
Auteur onbekend, Teen-age photographer, in Popular Photography oktober 1956, p. 52-55 (met foto’s).
M.F. Braive, Photo 22 X 56, in Combat, 1 november 1956.
Stan Huygens, Achter Glas, in De Telegraaf 22 augustus 1957.
K.F., Wij zijn 18, in De Linie 24 augustus 1957.
Auteur onbekend, Achter Glas, in Vrij Nederland 24 augustus 1957.
Auteur onbekend, Van der Keuken („Wij zijn 17”) hartveroverend met nieuw fotoboek Achter Glas, in Algemeen Dagblad 24 augustus 1957.
Simon Vinkenoog, Achter Glas, in Haagse Post 31 augustus 1957.
J.J. Hens, Joan van der Keuken, in Foto 12 (september 1957) 9, p. 335-338 (met foto’s).
Auteur onbekend, Achter Glas, in Golgotta godsdienstig familieblad (november/december 1957) 432, omslag, p. 165.
C.W., Achter Glas, in Focus 42 (9 november 1957) 23, p. 578.
Auteur onbekend, Achter Glas, in Nieuwe Rotterdamse Courant 14 december 1957.
Anne H. Mulder, Een visser van zijn generatie, in Elseviers Weekblad 15 februari 1958.
Herbert Steinthal, Syttenaar og allerede bezömt!, in Politjken (Kopenhagen) 10 mei 1958.
Auteur onbekend, Achter Glas, in Flash Photo Magazine augustus 1958.
Auteur onbekend, Achter Glas, in Het boek van nu (november 1958) 3, p.51.
J.J. Hens, Wat ik zag en hoorde, dat mij trof …, in Foto 13 (december 1958) 12, p. 507-508, 511-512 (met foto’s).
Auteur onbekend, Paris Immortel – fotoboek van Joan van der Keuken, in Het Parool 2 februari 1959.
Auteur onbekend, Decouvrir Paris a dixhuit ans, in Figaro Litteraire 7 februari 1959.
Bijenkorf 23 (november 1959) 251.
H.F. van Loon en Jan Punt, Ook Nederland heeft foto-graven. Wij presenteren u: Onze camera-adel, in De Telegraaf 19 maart 1960.
Auteur onbekend, Wij zijn nu 19, in De Telegraaf 2 februari 1960.
Auteur onbekend, Niet langer 17 meer, Joan van der Keukens 3e foto-expositie, in Haagse Post 30 juli 1960.
Auteur onbekend, Joan van der Keuken (22) bewijst opnieuw zijn talent, in Dordrechtsch Nieuwsblad 6 augustus 1960.
Auteur onbekend, Schiedams Stedelijk Museum staat wijd open voor „nieuw” en „jong”, in Algemeen Dagblad 13 augustus 1960.
Auteur onbekend, Zwarte kat op Parijs Kerkhof, Joan van der Keuken exposeert foto’s in Stedelijk Museum Schiedam, in Nieuw Utrechts Nieuwsblad 2 oktober 1960.
Auteur onbekend, Morgen nieuwe exposities in Zonnehof, in Amersfoortse Courant 15 oktober 1960.
Anthony Bosman, Joan van der Keuken koopt meer film en draait verder, in Algemeen Dagblad 22 oktober 1960.
Auteur onbekend, Boeiend werk van Joan van der Keuken, in Het Centrum Utrecht 24 oktober 1960.
Auteur onbekend, Ontroerende tentoonstelling in „Zonnehof, in Amersfoortse Courant 25 oktober 1960.
J.J. Hens, Joan van der Keuken, in Foto 15 (december 1960) 12, p. 610-611 (met foto’s).
Auteur onbekend, Van der Keuken: van tweeën een, in Algemeen Handelsblad 5 december 1961.
Auteur onbekend, Velerlei mens-uitbeelding in Van Reekumgalerij, 5 kunstenaressen en een fotograaf, in Nieuw Apeldoornse Courant 15 december 1961.
Robert Broere, Joan van der Keuken en Eddy Posthuma de Boer, in Foto 17 (mei 1962) 5, p.215.
W. Coumans, „Paris Mortel” a-romantisch fotoboek, in Dagblad van Noord-Limburg 18 oktober 1962.
H.R., Writing on the wall, a report in photographs, in Delta 6 (1963) 2, p. 60 (met foto’s).
Theo Ramaker, Stad om van dood te gaan, fotoboek over Parijs, in Het Parool 3 augustus 1963.
Auteur onbekend, Paris mortel, in Elseviers Weekblad 27 september 1963.
Auteur onbekend, Paris mortel, in Nieuwe Rotterdamse Courant 19 oktober 1963.
Auteur onbekend, Niet tourist met een camera zag Sardinië, in Algemeen Dagblad 2 januari 1964.
Auteur onbekend, Met en tussen de Sardiniërs, in Het Vrije Volk 8 april 1964.
Joost Andriessen, Joan van der Keuken GKf: „Maar ik heb zoveel gedaan”, in Foto 19 (mei 1964) 5, p. 210-218 (met foto’s).
L.M., Foto-expositie van Joan van der Keuken in Schiedam, in Rotterdams Nieuwsblad 27 juni 1964.
Ab van Ieperen, Nederlandse film en filmers ’65, Utrecht 1965, p. 42-47 (herdruk: Filmers’65, Utrecht (Westers) 1983).
Paul Hellmann, Filmen uit de vrije hand, in Het Parool 1 februari 1965.
Jan Blokker, Intelligentie, in Algemeen Handelsblad 6 februari 1965.
Auteur onbekend, Tentoonstelling van Joan van der Keuken in Den Bosch, in Brabants Nieuwsblad 22 oktober 1965.
Auteur onbekend, Joan v.d. Keuken exposeert in Den Bosch, in Dagblad De Stem 26 oktober 1965.
Auteur onbekend, Joan van der Keuken: Moment tussen twee bewegingen onthult het meeste van de mens’. Tentoonstelling in het Provinciaal Museum geeft overzicht van fotografisch oeuvre, in Brabants Dagblad 27 oktober 1965.
Peter Utrecht, Joan van der Keuken: geëngageerd voor de tocht naar de werkelijkheid, in Kunst van nu december 1965, p. 6-7.
Auteur onbekend, Louis van Gasteren: Johan van der Keuken heeft iets te zeggen, in Nieuwe Apeldoornse Courant 11 december 1965.
Jan Blokker, Johan van der Keuken over Wonen, in Algemeen Handelsblad 24 december 1965.
H. Saaltink, Filmmaken als proces van onderzoek, in Het Vaderland 26 maart 1966.
Eva van der Voort en Ab van Ieperen, Interview met Johan van der Keuken, in Skoop 4 (oktober 1966) 1/2, p. 23-29.
Auteur onbekend, Foto’s van Joan van der Keuken. Stille portretten vol innerlijke spanning, in De Tijd 8 februari 1967.
Paul Hellmann, Nieuwe film van Van der Keuken, Big Ben/Ben Webster, in Het Parool 18 april 1967.
Lidy van Marissing, Drop-outs, de jeugd die niet meer meedoet, in De Volkskrant 15 juni 1968.
Auteur onbekend, De filmosofie van Johan van der Keuken, in Haagsche Post 22 juni 1968.
Auteur onbekend, Johan van der Keuken: „Er zijn geen mislukte films”, suggesties voor beter beleid’, in De Tijd 27 september 1968.
BJ. Bertina, Johan van der Keuken: „Zolang kunst niet centraal staat is kunst een lachertje”, in De Volkskrant 2 oktober 1968, p. 27 (extra kunstbijlage).
Ellen Waller, In gesprek met Johan van der Keuken, in NRC Handelsblad 28 december 1968.
Trix Betlem, Filmen is dilemma’s scheppen, in Avenue (augustus 1969) 8, p. 112-113.
Jan Blokker, Hoe autonoom is de film eigenlijk?, in Vrij Nederland 25 januari 1972.
Susanne Piët, Johan van der Keuken: „televisie is voor mij urgent”, in De Tijd 3 maart 1972.
A. Pague, Van der Keuken: un cinéaste en rupture, in La Presse (Montreal) 2 december 1972.
H.S. Visscher, Johan van der Keuken, filmmaker, Skoop 9 (juli 1973) 2, (themanummer Johan van der Keuken).
D. Ouwendijk, Johan van der Keuken, politiek filmer: „Als artist verkeer je voortdurend aan de rand van het gebazel”, in De Nieuwe Linie 28 augustus 1974.
A. Haakman, Johan van der Keuken op zoek naar het begin, in Skoop 10 (oktober 1974) 17, p. 22-29.
T. de Vries, Geen man van kreten en mooifilmerij, in Het Vrije Volk 5 oktober 1974.
Philip van Delft, Johan van der Keuken en de onlogische wereld, in Hervormd Nederland 23 november 1974.
Frans van de Staak, Johan van der Keuken: „Er is een code wat men wel en niet wil zien”, in De Nieuwe Linie 23 november 1977.
Bibeb , Johan van der Keuken: ‘Dat waar je tegen bent moet je niet kleiner maken’, in Vrij Nederland 35 (7 december 1974) p. 7-8.
Auteur onbekend, Johan van der Keuken, z.p. (La cinématheque Quebécoise/Musée de cinéma) 1975.
Els Barents (red.), Fotografie in Nederland 1940-1975, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1978, p. 31-33, 64-65, 124-129 (met foto’s), losse biografie.
Ischa Meijer, Het eenvoudige filmen, in Haagse Post 8 april 1978.
H. Cohen e.a., Johan van der Keuken a dossier, in Cine-tracts 1 (1978) 4, p. 12-29.
Anette Apon, Kiezen tussen avant-garde en conventie, in Skrien (mei 1978) 75, p. 14-17.
S. Daney en J.P. Fargier, Sans images préconçues, entretien, in Cahiers du Cinema (juli/augustus 1978) 290/291, p. 62-67.
S. Daney, La radiation cruelle de ce qui est, in Cahiers du Cinema (juli/augustus 1978) 290/291, p. 68-72.
Jean Antonin Billard, Johan van der Keuken: un cinéaste qui démythifié Ie réel, in Parachute herfst 1978, p. 43-48.
P. Cowie, Dutch Cinema, Londen (The Tantivity Press) 1979.
Louis Marcorelles, Le regard partagé, les films documentaires de Johan van der Keuken, in Le Monde 20 januari 1979, p. 19.
Auteur onbekend, „Aanval op vertrossing is geen aanval op de massa” gesprek met Johan van der Keuken, in De Waarheid 12 februari 1979.
A. Tournès, Entretien avec van der Keuken, in Jeune Cinema (maart 1979) 117, p. 17-22.
G. Courant, Un cinéaste sans frontière: Johan van der Keuken, cinéaste indépendant, in Cinema (maart 1979) 243, p. 29-34.
B. Bertina, De kracht van een kleine zelfstandige, in De Volkskrant 11 september 1979.
B. Hervo, Johan van der Keuken: Wie kannst du Gehr finden wenn du die Sprache der Macht ablehnst?, in Filmfaust 15 (oktober 1979), p. 13-24.
Paulien Terreehorst, Het noemen van de verandering is de verandering nog niet, gesprek met Johan van der Keuken, in De Groene Amsterdammer 6 maart 1980, p. 15.
P. Cohen, Het medium een schop geven, in Skoop 16 (april/mei 1980) 3, p. 40-41.
H. Bitomsky en M. Blank, Die fünf Windungen der Spirale, Gespräch mit Johan van der Keuken, in Filmkritik 24 (mei 1980) 5, p. 207-226.
Sandra van Beek, Johan van der Keuken: licht, vorm en ruimte, in NRC Handelsblad 6 juni 1980, Cultureel Supplement, p. 2.
F. Sartor, De waarneming van de werkelijkheid, in Film & Televisie (december 1980) 283, p. 20-22.
Bas Roodnat, Fotograaf Johan van der Keuken regisseerde ook objecten, in NRC Handelsblad 2 december 1980.
Auteur onbekend, Fotografisch werk in Stedelijk Amsterdam, in Algemeen Dagblad 3 december 1980.
Mathilde Visser, Twee fotografen in Amsterdam, in Het Financieele Dagblad 19 december 1980, p. 11.
Gabriël van den Brink en Rein Houkes, Reflecties bij de foto’s van Johan van der Keuken, in Skrien (winter 1980/1981) 102/103, p. 4-9.
Els Barents, De wonderlijke harmonie, foto’s/films, de meester/de reus, in Skrien (winter 1980/1981) 102/103, p. 10-14.
Els Barents, Johan van der Keuken: foto’s en films, in Stedelijk Museum (informatieblad) 1980/1981.
Lucebert, Johan van der Keuken – cineast (gedicht), in Oogsten in de dwaaltuin, Amsterdam (De Bezige Bij) 1981, p. 7.
Ton van der Stap, De enig aannemelijke doelstelling van een samenleving kan zijn: ‘het geluk’ een prachtig boek van een geëngageerd filmer, in De Nieuwe Linie 11 februari 1881, p. 13-14.
Willem K. Coumans, Johan van der Keuken: Zien, kijken, filmen, in Foto 36 (april 1981) 4, p. 30-32.
Ischa Meyer, Filmer Johan van der Keuken: „Ik kon pas aan mezelf toekomen toen ik een beetje succes had”, in De Tijd 25 april 1981, p. 72-75.
Steef Davidson en Frans van Burkom, Geen Commentaar. Fotografen als ooggetuigen van agressie en geweld (catalogus), Amsterdam (Nederlandse Kunststichting) 1982 (met foto’s).
H. Kroon, Een film biedt weerstand, in Skrien (mei/juni 1982) 118, p. 22-24.
Alf Zwilling, Johan van der Keuken filmmaker, Leiden (Rijksuniversiteit Leiden) 1983, (ongepubliceerde doctoraalscriptie).
Auteur onbekend, Johan van der Keuken: cineaste et photographe, Brussel (Ministère de la Communauté Francaise) 1983.
Luuk Kramer, Geen commentaar, in Perspektief (lente 1983) 14, p. 6-7, 10.
Catalogus Fotobiennale Enschede. Amerikaanse en Nederlandse fotografie, Enschede (Stichting Fotobiennale Enschede) 1984, p.45, 61.
Auteur onbekend, Geraakt Johan van der Keuken, in De Waarheid 3 november 1984.
Pauline Terreehorst, Van der Keuken legt nadruk op relatieve, in NRC Handelsblad 24 november 1984.
B.H., Johan van der Keuken: „Ik behoor niet tot degenen die hun idealen onder de crisis hebben bijgesteld”, in VPRO-gids (15-22 december 1984) 50, p. 7-9.
Jean-Jacques Henry (red.), Les films de Johan van der Keuken, z.p. (Parijs) (Video Ciné Troc) 1985.
J. Bernlef, Montage en geheugen, in Raster 36. Tijdschrift in boekvorm, Amsterdam (De Bezige Bij) 1985, p. 48-57.
Herman Hertzberger e.a., Herman Hertzberger. Six architectures photographiées par Johan van der Keuken, Milaan (Electa) 1985 (met foto’s).
Remco Campert (inl.) Amsterdam 1950-1959 20 fotografen, Amsterdam (Fragment) 1985, ongepag., afb. 55-56.
Pauline Terreehorst, Het belang van een cinematografische geschiedenisles, in De Groene Amsterdammer 7 augustus 1985, p. 14-15.
Herman Hoeneveld, Amsterdam 1950-1959, in Kunstbeeld oktober 1985, p. 29.
Elisabeth Schreuder en Hripsimé Visser, Paul de Nooijer, in Geschiedenis van de Nederlandse fotografie, Alphen aan den Rijn (Samsom) afl. 4, 1986.
H. Kroon, Johan van der Keuken, in Het Nederlands jaarboek film 1986, Houten (Het Wereldvenster) 1986, p. 63-78.
K.M., Het Nederlandse fotoboek, in Catalogus tent. Foto ’86, Den Haag (Staatsuitgeverij) 1986, p. 79-82.
G. Kerkhof, Johan van der Keuken: vitalistische grondtoon, in Skoop 22 (juni 1986) 4, p. 20-21.
Bas Roodnat, Een nieuwe visie op het onbekende, tentoonstelling in Sittard met werk van 14 reizende fotografen, in NRC Handelsblad 31 juni 1986.
Auteur onbekend, Fotografen op reis, in Limburgs Dagblad 8 juli 1986.
Doris Grotenboer, Fotografen op reis. Gevarieerde expositie in Sittard, in Algemeen Dagblad 8 augustus 1986.
De kunstenaar en zijn tijd. Debat tussen Johan van der Keuken, Louis Andriessen, Gerrard Verhage en Oek de Jong, in De Groene Amsterdammer 27 augustus 1986.
Els Barents (tekst), Het hart van de zoeker. Foto’s van Lucebert, Amsterdam (De Bezige Bij) 1987, p. 15.
Pauline Terreehorst, Er blaft een hond. Een confrontatie tussen het werk van Johan van der Keuken (filmer) en Lucebert (dichter/schilder), Amsterdam (Instituut voor Neerlandistiek) 1987 (ongepubliceerde doctoraalscriptie).
Auteur onbekend, Johan van der Keuken photographies 1953-1986, in CNAC-Magazine (januari-maart 1987) 37.
Philip Freriks, Van der Keuken in Parijs met festival geëerd, in De Volkskrant 27 januari 1987.
G. Zuilhof, Een filmer met een schuiftrompet. Johan van der Keuken in Parijs, in De Groene Amsterdammer 18 februari 1987, p. 19.
Clemens Rikken, Johan van der Keuken. De zeggingskracht van het minimale, in Focus 74 (maart 1987) 3, p. 31-37 (met foto’s).
G. Zuilhof, Van der Keuken in Parijs, in Skrien (voorjaar 1987) 153, p. 59-60.
Pauline Terreehorst, Daar Toen Hier. De films van Johan van der Keuken, Houten (Het Wereldvenster) 1988.
C. Devarrieux en M.C. de Navacelle, Cinéma du Réel, Parijs (Autremont) 1988, p. 120-124.
Bert Schierbeek, Een andere manier van kijken, in Museumjournaal 33 (1988) 4, p. 236-241.
H. Kroon, Op filmdagen veel aandacht voor Johan van der Keuken. Beeld van een apart filmer wordt steeds genuanceerder, in Trouw 21 september 1988.
Jac Heyer, Mijn camera is een acteur. Johan van der Keuken over zijn foto’s en films, in NRC’ Handelsblad 23 september 1988, Cultureel Supplement, p. 3.
Auteur onbekend, Cultuurprijs filmdagen voor Van der Keuken, in De Volkskrant 23 september 1988.
Gerdin Linthorst, De blik van de astronoom en de celbioloog, in De Volkskrant 23 september 1988.
Auteur onbekend, Cultuurprijs voor Van der Keuken, in Het Parool 23 september 1988.
J. Bogman en S. Lapinsky, Het oog boven de put. Aanraken zonder te schenden, Film en T.V. maker (oktober 1988) 287, p. 34-36, 39.
Auteur onbekend, Van der Keuken weigert lintje, in NRC Handelsblad 29 april 1989.
Auteur onbekend, Het poëtisch moment: fotografie en poëzie, in De Limburger 5 mei 1989.
Memberships
Amsterdamse Amateur Fotografen Vereniging
GKf.
Awards
1955 Bronzen BNAFV-medaille, Zeventiende Nationale Kerstsalon van Fotografische Kunst.
1966 Van der Rijn-prijs voor de film ‘Herman Slobbe’.
1968 Premio presidente Republica Italiana voor de film ‘Vier Muren’, filmfestival in Este.
1978 Josef von Sternberg-prijs voor de film ‘De Platte Jungle’, Filmfestival Mannheim.
1982 Milky Way Cinema Award for Reality Research van De Melkweg in Amsterdam.
1986 Von Sternberg-prijs.
1988 Cultuurprijs 1988, Nederlandse Filmdagen, Utrecht.
1988 Gouden dukaat van de stad Mannheim voor de film ‘Het oog boven de put’.
Exhibitions
1955/1 956 (g) Amsterdam, Arti et Amicitiae, Zeventiende Nationale Kerstsalon van Fotografische Kunst.
1956 (e) Amsterdam, La Cave Internationale.
1957 (g) Eindhoven, Stedelijk Van Abbe Museum, Fotografie als uitdrukkingsmiddel.
1958 (g) Biella, Vijf Europeanen (4e Concorso Internationale Fotografko).
1959 (e) Parijs, Galerie Montaigne, Rencontres photographiques: Paris et rêverie poetique.
1960 (e) Schiedam, Stedelijk Museum, Twee werelden. Joan van der Keuken fotografeert Parijs en de kinderen.
1961 (g) Breda, De Beyerd, (Johan van der Keuken en E. Posthuma de Boer).
1961 (G) Apeldoorn, Gemeentelijke Van Reekumgalerij.
1961 (e) Amsterdam, Kriterion.
1963 (c) Amsterdam, De Bijenkorf, Sardegna non turistica.
1964 (e) Schiedam, Stedelijk Museum, Sardegna, een fotografische vertelling.
1965 (e) Den Bosch, Provinciaal Museum, Paris mortel-Sardegna-Portretten 1955-65.
1965 (e) Apeldoorn, Gemeentelijke Van Reekumgalerij, Portretten van Johan van der Keuken.
1967 (e) Hilversum, Goois Museum, Johan van der Keuken.
1973 (g) Amsterdam, Stedelijk museum, (GKf).
1978 (g) Amsterdam, Stedelijk museum, Fotografie in Nederland 1940-1975.
1980/1981 (e) Amsterdam, Stedelijk museum, Johan van der Keuken. Foto’s en films.
1982 (e) Amsterdam, De Melkweg, (tentoonstelling bij filmretrospectief).
1983 (g) Amsterdam, De Nederlandse Kunststichting, ‘Geen Commentaar’-fotografen als ooggetuigen van agressie en geweld (rondreizende tentoonstelling).
1983 (g) Alkmaar, Progressieve boekhandel Portaal, Vakantie. Twaalf fotografen en een keramiste.
1983 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Kijken in de tijd (GKf).
1984 (e) Eindhoven, Galerie Pennings, Johan van der Keuken.
1984 (g) Enschede, Fotobiennale Enschede.
1985 (g) Amsterdam, Gemeentearchief, Amsterdam 1950-1959 20 fotografen.
1985 (e) Genève, Musée d’Art et d’Histoire, Herman Hertzberger: six architectures photographiées par Johan van der Keuken.
1986 (g) Amsterdam, Gebouw Stichting Makkom, A priori fotografie.
1986 (g) Amsterdam, Nieuwe Kerk, Het Fotoboek: 4 Nederlandse fotografen en Parijs (Ed van der Elsken, Nico Jesse, Johan van der Keuken en Cas Oorthuys), (Foto ’86).
1986 (g) Sittard, Kritzraedthuis, Nederlandse fotografen op reis.
1987 (e) Parijs, Centre Pompidou, (overzichtstentoonstelling i.k.v. Festival Cinema du Réel).
1988 (e) Utrecht, Centraal Museum, Johan van der Keuken foto’s 1953-1988.
1988 (g) Amsterdam, Stedelijk Museum, Geliefde personen (GKf).
1989 (g) Amsterdam, Cultureel centrum De Moor, De belangrijkste foto in 1988.
1989 (e) Groningen, Universiteit van Groningen USVA, (Fototentoonstelling en filmcyclus).
1989 (g) Heerlen, Stadsgalerij, Het poëtisch moment.
Films
1958 Paris a Paube.
1960 Een zondag.
1960-1963 Een stilte.
1962 Yrrah.
1962 Tajiri.
1962 Opland.
1962 Lucebert/dichter-schilder.
1963 De oude dame.
1964 Indische jongen.
1964 Blind kind.
1965 Beppie.
1965 Vier muren.
1965 In ‘t nest met de rest.
1966 Herman Slobbe/Blind kind II.
1967 Een film voor Lucebert.
1967 Big Ben/Ben Webster in Europe.
1968 De Tijd Geest.
1968 De poes.
1968 De straat is vrij.
1970 De snelheid: 40-70.
1970 Beauty.
1972 Dagboek.
1973 Het witte kasteel.
1973 Bert Schierbeek/De deur.
1973 De muur.
1973 Het leesplankje.
1973 Vietnam opera.
1974 De nieuwe ijstijd.
1974 Vakantie van de filmer.
1975 De Palestijnen.
1976 Voorjaar.
1977 Maarten en de bas.
1978 De platte jungle.
1979 Sandwytches.
1980 De meester en de reus, een musikale komedie.
1981 De weg naar het zuiden.
1982 De beeldenstorm.
1983 De tijd.
1984 Speelgoed.
1986 I love dollars.
1986 The unanswered question.
1988 Het oog boven de put.
Radio and television programs
1955 Spiegel der Kunsten (VARA televisie).
1956 (8 januari) Cockpit (KRO radio).
1957 (26 oktober) Boekenwijsheid (VARA radio).
1960 (8 oktober) Multiplex (VARA radio).
Sources
Amsterdam, Johan van der Keuken, documentatie en mondelinge informatie.
Amterdam, Nederlands Filmmuseum, bibliotheek
Amsterdam, Stedelijk Museum, bibliotheek.
Leiden, Prentenkabinet, bibliotheek en documentatiebestand.
Collections
Amsterdam, Gemeentearchief.
Amsterdam, Stedelijk Museum.
Den Haag, Rijksdienst Beeldende Kunst.
Leiden, Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit.