Biografie

Beschouwing

Al in zijn jongensjaren had Frits Prinsen veel belangstelling voor techniek. Gestimuleerd door zijn moeder verdiepte hij zich in nieuwe technische fenomenen, zoals radiozenders en -ontvangers, automobielen en de eerste grammofoon. Historische figuren als Edison, Zeppelin en de gebroeders Wright fascineerden hem en zetten hem al op jeugdige leeftijd aan tot het doen van technische experimenten. Hij bekwaamde zich in elektrotechniek aan een technische school en werd tenslotte door zelfstudie register-ingenieur. Het experimenteren met technische apparatuur was Prinsens lust en leven. Door zijn enthousiasme, zijn vriendelijkheid en naïviteit liet hij soms meer over zijn nieuwste vindingen los dan verstandig was. Daardoor kwam het bij herhaling voor dat anderen van zijn vindingen profiteerden.

Prinsens voornaamste uitvindingen deed hij op het terrein van de fotografie, cinematografie en bioscoop-projectieapparatuur. Maar bij wijze van afwisseling maakte hij onder meer een behendigheidsroulette, stereo-projectiesystemen waarbij geen speciale bril nodig was en een driedimensionale kleurentelevisie. Ook bouwde hij een gyro-zweeftoestel, dat hij in het Aviodome tentoonstelde.

Werkend aan een verbeterde bioscoop-projectielamp onderhield Prinsen regelmatig contact met Philips in Eindhoven. Hij aanvaardde de uitnodiging van Philips om als ingenieur op de ‘grote-lampen-afdeling’ te komen werken. Geïnteresseerd in de ontwikkeling van hoogwaardige geluidsfilm, gaf Philips Prinsen opdracht om in samenwerking met Loet Barnstijn, een Nederlands filmmagnaat, geluidsfilmapparatuur te ontwikkelen. Een probleem was in die dagen het lipsynchroon weergeven van het gesproken woord: maar al te vaak hapten de acteurs lucht. Sprekende films werden van geluid voorzien met behulp van grammofoonplaten; men sprak in vakkringen wel van ‘naaldgeluid’. De inspanningen van Prinsen en Barnstijn resulteerden in de ‘Loetafoon’, een voor de verbeterde lipsynchronisatie alom geroemd projectieapparaat met naaldgeluid. Prinsen bleef nadenken over en werken aan een beter systeem. Hij wist tenslotte een belangrijke bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van optisch- of lichtgeluid. Dit is een procédé waarbij het geluidsspoor zich op de filmstrook bevindt. Het berust op modulatie in het ritme van de geluidstrilling; het optisch geluidsspoor wordt gelezen door een fotocel en elektronisch versterkt.

De belangrijkste uitvinding van Prinsen was in 1931 de ontwikkeling van een automatisch diafragma voor foto- en filmcamera’s. Hij benutte daartoe een door hem zelf gemodificeerde fotocel. Dankzij deze automatiek behoefde de gebruiker zich niet meer te bekommeren om het regelen van de juiste belichting van het opnamemateriaal. In het octrooischrift over deze vinding van Prinsen komt duidelijk naar voren dat het automatisch diafragma reeds bestond in een niet-draagbare vorm met een versterker, al of niet gevoed door batterijen. De stroombron was nodig om het diafragma te laten werken. Het bestaande systeem was te groot voor een amateurcamera. Het innovatieve van de vinding van Prinsen was het gebruik van een fotocel die voldoende energie leverde om zonder externe stroombron of versterker het diafragma te sturen. Door toepassing van zeer lichte materialen was een stroom van enkele microampères reeds voldoende. Wel bleek de lichte uitvoering nogal kwetsbaar, maar door de constructie verend op te hangen kon dat euvel worden ondervangen.

Prinsen besteedde een aanzienlijk kapitaal aan ontwikkelingskosten en aan binnen- en buitenlandse octrooien. De stap van de gebruikelijke optische en chemische belichtingsmeters en belichtingstabellen naar automatische belichtingstechniek was echter te groot, zowel voor de camera-industrie als voor de consument. In zijn rijdend laboratorium (een van de eerste caravans) bouwde Prinsen een halfautomaat, die in Duitsland en in Oostenrijk werd gepatenteerd, maar nooit in productie kwam. Met de ontwikkeling van bruikbare elektrische belichtingsmeters leek het publiek al meer dan tevreden. Dit werd bevestigd door de magere verkoopresultaten van de Super Kodak Six-20 Camera, een toestel met automatische belichting dat in 1938 werd uitgebracht. In zes jaar werden niet meer dan 725 exemplaren verkocht. Een ontwikkeling die voor de fotografie een mijlpaal betekende kwam commercieel nog niet van de grond.

Prinsen heeft zakelijk gezien in de jaren vóór de Tweede Wereldoorlog op een sterk concurrerende markt met zijn belichtingsmeters meer succes gehad dan met zijn automatisch diafragma. Ook in de naoorlogse jaren fabriceerde hij belichtingsmeters: de succesvolle Prinsen-Color, waarbij de diafragmagetallen op de wijzer stonden, zodat de waarden direct afleesbaar waren, de eenvoudiger geconstrueerde Prinsen-Simson en de voor de Franse markt ontwikkelde Prinsen-Directa (vanaf 1950 ook in Nederland verkocht). Prinsen speelde in op de wenselijkheid om de kleurtemperatuur van het licht te kunnen bepalen ten behoeve van de opkomende kleurenfotografie. Hij ontwikkelde daarvoor de Kelvina en Keiven tri kleurtemperatuurmeters. Ook zette hij de productie in gang van een automatisch werkend voorzetdiafragma, dat op bestaande foto- en filmcamera’s kon worden geplaatst.

Na de Tweede Wereldoorlog was er in Nederland op het gebied van fotografische apparatuur vrijwel niets verkrijgbaar. Er was gebrek aan grondstoffen en import daarvan was bij gebrek aan deviezen moeilijk. De Duitse foto-industrie lag volledig stil. Gedurende korte tijd lagen er in Nederland kansen voor het vestigen van nieuwe of voor het verder uitbouwen van de bestaande fotografische industrieën. Enkele ondernemingen, zoals De Oude Delft te Delft en Cambo te Hengelo, hebben die kansen benut. Een klein aantal bedrijven hield zich gedurende enkele jaren en aanvankelijk niet zonder succes bezig met de productie van eenvoudige fotoapparatuur voor amateurgebruik. Naast Vena in Amsterdam, Tahbes in Den Haag en Nefotaf in Weert kwam ook Prinsen met eenvoudige camera’s op de Nederlandse markt.

In 1947 bouwde hij onder meer een boxcamera met ingebouwde flitsinrichting. Door af te zien van het gebruik van ingebouwde zoekers zag Prinsen kans ruimte te creëren voor een batterij houder en een lampfitting. De zeer platte lampreflector werd voor het gebruik op de lampfitting geklemd en na dienst te hebben gedaan tegen de zijkant van de camera opgeborgen.

Samen met Hille Kleinstra, hoofdredacteur van Focus, werkte Prinsen aan een systeem van automatisch scherpstellen en maakte daarmee de eerste autofocus camera. Aanvankelijk experimenteerde hij voor dit doel met een mechanisch systeem, gebaseerd op zwaartekracht. Later paste hij een tweetal fotocellen toe voor een elektronisch systeem van automatisch scherpstellen. Dit leidde tot een werkend model op basis van een Agfa Flexilette kleinbeeldcamera. Zijn systemen werden achterhaald door het gebruik van infraroodstraling en sonar; werkelijke resultaten behaalde Prinsen op dit terrein dus niet.

In 1955 beëindigde Prinsen zijn werkzaamheden als ondernemer en fabrikant en sloot het bedrijf in Delft. Zijn bezigheden als uitvinder zette hij onverminderd voort en in 1959 trad hij in dienst van Agfa te München. Meer dan een kwart eeuw na zijn uitvinding werd het zijn taak het automatisch diafragma te perfectioneren. Een aantal modellen van Agfa, zowel film- als fotocamera’s, werd met een volautomatisch diafragma van Prinsen uitgerust.

Het automatisch diafragma is de belangrijkste uitvinding van Frits Prinsen geweest. Met de bouw van vele miljoenen camera’s met automatisch diafragma in Duitsland, de Verenigde Staten en Japan is het belang van deze vinding inmiddels onbetwistbaar aangetoond. Het bepalen van de juiste belichting van het lichtgevoelige materiaal is jarenlang een probleem geweest voor vakman en amateur. De komst van elektrische belichtingsmeters in de jaren dertig bracht reeds verbetering, maar de bediening van de apparatuur bleef toch veel aandacht eisen. Het automatiseren van de opnameapparatuur heeft aanzienlijk bijgedragen aan de popularisering van de fotografie. Voor de snelwerkende pers- en reportagefotografen werd dit type camera een uitkomst. De Nederlandse uitvinder Frits Prinsen was een van de belangrijkste pioniers in deze revolutionaire ontwikkeling van de fotocamera.

Documentatie