Biografie

Beschouwing

Francis Kramer was wat men noemt een ‘geslaagd burger’; een persoonlijkheid, die zijn ambities als kunstfotograaf en zijn beroep als portretfotograaf uitstekend wist te combineren met diverse organisatorische werkzaamheden voor landelijke en plaatselijke verenigingen. Zijn dominant karakter, groot doorzettingsvermogen en redenaarstalent gaven hem leiderscapaciteiten en autoriteit. Binnen de fotografische vereniging NFK en de later opgerichte NFPV nam hij dan ook een voortrekkerspositie in. Zijn succes als portretfotograaf van adellijke families verleende hem een zekere status.

Zijn fotografische opleiding genoot Kramer voornamelijk in het buitenland. Zijn opleiding was tweeledig: enerzijds gericht op het verwerven van technische vakkennis, zoals in het portretatelier van Laurent Colbert in België of in het studiejaar fotochemie bij Otto Mente in Duitsland; anderzijds gericht op het zich eigen maken van creatieve vaardigheden als tekenen en schilderen bij de vereniging ‘Kunstliefde’ in Utrecht. Deze vaardigheden met potlood en penseel zouden Kramer in zijn fotografisch portretwerk zeer van pas komen bij het retoucheren en het maken van achtergronden.

Het fotografisch oeuvre van Francis Kramer bevat een omvangrijke collectie portretfotografie. Gedurende meer dan veertig jaar portretteerde hij de aristocratie van Utrecht en omgeving en vond daarin een goed bestaan. Hij droeg zelf in grote mate bij aan zijn zakelijk succes door, vanaf het moment dat hij zich in Utrecht vestigde, een goede publiciteit te voeren. “Hij begon den Utrechtschen arbeid met een tentoonstelling, eveneens in het Gebouw voor K en W, waar bleek, dat hij in het buitenland niet stil gezeten had. Voor zijn werk moesten twee zalen ingericht worden, en de expositie had het succes, dat men ook in de kringen van vooraanstaande families Kramer als portrettist ging waarderen.”, schreef een journalist op 5 maart 1930 in het Utrechtsch Nieuwsblad, ter gelegenheid van het vijfentwintig jarig jubileum van Kramers zaak. In datzelfde jaar werd Kramer geëerd met het predikaat hoffotograaf. Hij presenteerde zich op de tentoonstellingen als kunstfotograaf, had de allure van een ‘bewegelijke Hollandsche Franschman’ en sprak vloeiend zijn talen, hetgeen zijn aanzien bij zijn cliëntèle zeker heeft verhoogd. Zeer veel aftrek hadden in ieder geval zijn ‘fotosketches’, een techniek waarbij een portret, op wit fotokarton gedrukt, met potlood werd voorzien van een achtergrond, kleur en perspectief. Zijn gegoede klanten betaalden graag wat meer voor zo’n bijzonder portret.

Francis Kramer had gedurende zijn loopbaan verschillende vestigingen in Utrecht en korte tijd ook een dependance in Zeist. Zijn best geoutilleerde atelier had hij van 1920 tot 1940 op de Biltstraat. De inrichting van dit atelier is tot in detail bekend. In de keuken was de natte afwerkruimte met chemische baden en spoelbakken; de provisiekamer diende voor opslag van chemicaliën en de ‘blauwe salon’ was een prachtige studio. De aangrenzende serre was een dameskleedkamer, compleet met spiegels, gordijnen en parfums. Een uitbouw met glazen dak werd benut om foto’s volgens de daglichtmethode af te drukken.

In zijn kunstfotografisch werk toonde Kramer zich een vakman in het hanteren van edeldrukprocédés. Zijn thema’s in dit genre zijn voornamelijk landschap, portret en architectuur. De foto’s waren voor tentoonstellingen en niet zozeer voor de verkoop bestemd. Met name in de jaren twintig exposeerde Kramer veelvuldig. De filosofie die ten grondslag lag aan zijn kunstfotografie verwoordde Kramer in 1919 in Licht en Schaduw als volgt: “Het negatief in handen van een kunstfotograaf is als een schets voor een te schilderen doek.” Zijn gomdrukken zijn bijna grafiek, zijn broomoliedrukken, met penseel bewerkt, lijken meer op olieverfschilderijen of opgewerkte roodkrijttekeningen. Sommige portretten in edeldruk bewerkte hij grafisch en soms vertaalde hij ze in een geometrisch lijnenspel. Kramer hing dezelfde opvattingen aan als de door hem zozeer bewonderde Henri Berssenbrugge, die van mening was dat niet de mooie, zuivere weergave van de realiteit, maar “het vervormen volgens eigen gedachte, eigen ziel” fotografie tot kunst kon verheffen.

Kramer beoefende verschillende edeldrukprocédés, met name de gomdruk, de gecombineerde gomdruk, de broomverfdruk, de broomverfoverdruk en een eigen procédé met lampenzwart. Ook experimenteerde hij met fotografiek, een techniek die behalve door hem en door Berssenbrugge eveneens door Franz Ziegler werd beoefend. Vanaf ca. 1926 experimenteerde Kramer met de nieuwste kleurendruktechniek, de Jospédruk. In de ontwikkeling van de fotografie bleken fotografiek en Jospédruk echter al na korte tijd geen toekomst meer te hebben. Voor het gewone portretwerk gebruikte Kramer de bromidedruk.

Ondanks zijn verblijf in het buitenland tijdens zijn opleiding is in Kramers werk nauwelijks buitenlandse invloed te bespeuren. De wortels van zijn fotografie liggen in de Nederlandse schilderkunst en kunstfotografie. Slechts enkele foto’s van omstreeks 1930 geven blijk van aandacht voor eigentijdse ontwikkelingen in de internationale fotografie. De stijl van de Tsjechische fotograaf Frantisek Drtikol heeft Kramer wellicht geïnspireerd tot zijn Danseres met bal. Kramers vrouwenportretten, in profiel en met sterke lijnvoering, zijn zeker eigentijds. Wellicht hebben Man Ray’s gesolariseerde portretten, zoals die van Lee Miller, indruk op Kramer gemaakt, maar in de uitwerking van zijn portretten stond hij dichter bij de grafiek dan bij de eigentijdse fotografie. Enigszins ‘onhollands’ doen Kramers monumentale architectuurfoto’s aan. De architectuuropnamen van Martien Coppens nodigen misschien uit tot een vergelijking, maar zijn vanuit een andere optiek gefotografeerd. Eerder moet men bij een monumentale detailopname van de Utrechtse Domkerk denken aan grote negentiende-eeuwse Franse architectuurfotografen als Charles Nègre of de gebroeders Bisson.

Als kunstfotograaf paste Kramer de stijlvormen toe die hij bij Henri Berssenbrugge zo bewonderde en maakte kubistische en abstraherende, ‘grafische’ portretten. In de portretten die hij als vakfotograaf maakte, is zijn stijl soms vergelijkbaar met die van collega’s als Godfried de Groot en Willy Schurman: dramatische belichting met sterke contrasten, die een sfeer van glamour schept. Zijn atelieropstellingen waren smaakvol en met stijl gearrangeerd. Hij gebruikte daarbij soms geschilderde, soms neutrale achtergronden, en enkele chique meubelen. Groepsportretten van adellijke families maakte hij meestal aan huis; hij koos daar de compositie die het beste bij de sfeer en de entourage paste. Kramer wist een allure te bereiken zoals men die in de grote Europese portretateliers als van Madame D’Ora in Wenen aantrof. Het zakelijk karakter van de Nieuwe Fotografie heeft hem waarschijnlijk niet kunnen bekoren; men ziet er in zijn werk geen sporen van.

In 1907 richtte Kramer de Vereeniging Koninginnedag Utrecht op. Dit was het begin van een lange loopbaan als politiek actief burger, organisator, comitélid en voorzitter van belangrijke gebeurtenissen en festiviteiten. In de Eerste Wereldoorlog richtte hij een comité voor Belgische geïnterneerden op en was gedurende drie jaar werkzaam als ‘President du comité de Distraction pour Internes Belges’. De koning van België benoemde Francis Kramer voor zijn bewezen diensten en toewijding tot ridder in de orde van Leopold II. In Utrecht werd hij onder meer voorzitter van het uitvoerend comité met betrekking tot het driehonderd jarig bestaan van de Universiteit, voorzitter van de financiële commissie van de stadsversiering bij de lustra van het Utrechts Studenten Corps, waarvoor hij later het senaatswapen en de eretitel ‘fotografis artis magister’ verwierf, en voorzitter van het comité bij het vijfentwintigjarig bestaan van het politiemuziekkorps.

“Het is een Fotograaf, die een stad van pl.m. 150.000 inwoners als Utrecht op stelten kan zetten. Die de oogen tot zich trekt en een schare verzamelt, die gekomen is om naar zijn gezaghebbend woord te luisteren, zooals men te luisteren placht naar de geboren redenaar en organisator.” … “die getuigt van geloof in zijn taak en van het onontbeerlijk geloof in zichzelf”, meldde De Fotograaf van 28 februari 1930.

Dat Kramer met zijn organisatietalent ook voor belangrijke functies in fotografische organisaties in aanmerking kwam, spreekt voor zich. Hij was niet alleen medeoprichter, maar ook de eerste voorzitter van de NFPV, was enige tijd hoofdredacteur van het tijdschrift Licht en Schaduw, de eerste bondsvoorzitter van de Nederlandse amateurfotografenorganisatie en gedurende ruim twintig jaar voorzitter van de NFK. Hij schreef redactionele artikelen voor fototijdschriften en publiceerde zelfs eigen proza in provinciale couranten.

Kramer was voorstander van een krachtige fotografenorganisatie die de economische belangen van de aangesloten leden zou behartigen. Als actief lid van de NFK trachtte hij deze vereniging op dit spoor te krijgen. De NFK had echter voornamelijk oog voor de creatieve prestaties van haar leden en hield zich afzijdig van zakelijke problemen. In 1919 kwam het tot een scheuring binnen de NFK en Francis Kramer en enige medestanders richtten een nieuwe vereniging op, de NFPV. In hetzelfde jaar richtte Adriaan Boer zijn tijdschrift Bedrijfsfotografie op met het oogmerk dit blad als vakorgaan voor de nieuwe NFPV te laten functioneren. Als voorzitter van de NFPV zette Kramer zich echter in voor de uitgave van een onafhankelijk verenigingsorgaan. Dit werd het tijdschrift Licht en Schaduw, waarvan Kramer zelf hoofdredacteur werd. Na anderhalf jaar verhoogde de uitgever van dit blad drastisch de productiekosten voor de NFPV. Adriaan Boer werd door het bestuur van de NFPV voor een offerte benaderd. Om zijn (betaald) hoofdredacteurschap niet te verliezen, hield Kramer echter Boers offerte achter en verlengde de samenwerking met de uitgevers van Licht en Schaduw. Toen dit aan het licht kwam, werd alsnog een contract met Boer gesloten, met als gevolg dat in december 1920 Bedrijfsfotografie het officiële orgaan van de NFPV werd. Licht en Schaduw was nog slechts een kort leven beschoren als ‘onafhankelijk orgaan der Nederlandsche Fotografen voor beroep en handel’. Kramers positie in het NFPV-bestuur was onhoudbaar geworden. Hij trok zich terug uit de vereniging en keerde terug naar de gelederen van de NFK. Francis Kramer heeft een kwalitatieve en veelzijdige bijdrage geleverd aan de kunstfotografie in Nederland. Zijn experimenten op het gebied van de kleurenfotografie en de fotografiek hebben bijzondere foto’s opgeleverd. Kramers portretoeuvre is van wezenlijk belang als beeldreservoir van de Nederlandse adel.

In de belangenbehartiging van de positie van vakfotografen heeft Kramer steeds een stimulerende rol gespeeld. Hij hield zich bezig met zaken als auteursrecht en een vakopleiding. Zijn sterke persoonlijkheid en verbale kracht maakten hem tot een autoriteit in de Nederlandse vakfotografenwereld.

Documentatie