Biografie

Beschouwing

Nico Zomer was vakfotograaf in hart en nieren, met een uitgesproken opvatting over zijn werk en een nuchtere kijk op het leven. Hij beschouwde de fotografie als een scheppend ambacht, waarbij de specifiek fotografische technieken het gereedschap zijn en visie de artistieke vorm en inhoud bepaalt. Hij wantrouwde iedere vorm van kunstfotografie die volgens andere dan fotografische normen was vervaardigd en verfoeide quasi-kunstenaarschap. Ook het grafisch ambacht had zijn specifieke interesse en hij ontwikkelde zich tot een vakman op het gebied van de reprografie, zoals alleen Bernard Eilers dat vóór hem geweest was.

Nico Zomer was van jongs af aan voorbestemd om bij zijn vader in de drukkerij te gaan werken. Het was dan ook vanzelfsprekend dat hij na de middelbare school naar de School voor Grafische Vakken in Utrecht ging. Na het behalen van zijn Meesterdrukkerdiploma van deze Grafische school ging hij stage lopen op de reclameafdeling van papiergroothandel Bührmann in Amsterdam. Hij kreeg daar na verloop van tijd enige foto-opdrachten, omdat men wist dat hij een fervent fotoamateur was en daardoor meer dan anderen met fotografie vertrouwd was. Deze opdrachten gaven Nico Zomer de aansporing om in fotografie verder te gaan. Hij wilde graag een fotografische opleiding gaan volgen, maar deze bestond in Nederland nog niet. Hij ging naar de Reimann Schule in Berlijn, een particuliere school die meer weg had van een kunstacademie dan van een technische hogeschool. In deze opleiding was het onderwijs in creatieve vakken, gedoceerd door dr. Otto Croy, een zeer belangrijk programmaonderdeel. Technische vakken kwamen eveneens aan bod, maar werden gezien als ondersteunende vakken en niet als hoofddoel van de opleiding.

Nico Zomer was er van huis uit van doordrongen dat beheersing van de techniek de basis van vakmanschap is. Een goede camera was zijn eerste wens en in 1928 verwierf hij een Rolleiflex, een in die jaren revolutionaire camera. Tijdens zijn opleiding aan de Reimann Schule stak hij zijn belangstelling voor techniek niet onder stoelen of banken en samen met een van zijn leraren, Gert Pfankuch, experimenteerde hij met de later geheel vergeten pinatypie. Dit door de Fransman Didier in 1905 ontwikkelde procédé voor het maken van kleurenafdrukken was gebaseerd op het feit dat bepaalde zure kleurstoffen wel opgenomen worden door ongeharde gelatine, maar niet door gelatine die door lichtinwerking gelooid is.

Op de Reimann Schule leerde Nico Zomer met verschillende camera’s omgaan. Hij werkte er met een Stegemann, een Leica en een Plaubel Makina. Zijn technische kennis breidde Nico Zomer daarna aanzienlijk uit door tijdens zijn reizen naar de Verenigde Staten, in de jaren dertig en vlak na de oorlog, diverse fotoateliers te bezoeken, waar men de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van kleurenfotografie toepaste. Hier zag hij voor het eerst technische camera’s; van zijn naoorlogse reis bracht hij een in Europa nog onbekende Grover mee terug. Via zijn Amerikaanse contacten kon hij steeds over de nieuwste technische apparatuur en films beschikken, soms jaren voordat deze in Europa geïmporteerd werden.

Zomer was al tijdens zijn opleiding geboeid door kleurenfotografie. Om zich op dit terrein nog meer te bekwamen volgde hij een korte cursus aan het Deutsches Lehrinstitut für Farbenphotographie in het plaatsje Hoechst bij Frankfurt am Main. Zijn onderzoekingen op kleurgebied zette Zomer voort toen hij zich in 1934 zelfstandig gevestigd had als reclame- en bedrijfsfotograaf. Enkele jaren voor de oorlog begon hij te experimenteren met ‘successieve kleuruittreksels’ op panchromatische zwart-wit film: van een onbeweeglijk onderwerp werden opnamen gemaakt met respectievelijk een roodfilter, een groen-, een blauw- en een oranjeachtig filter. Deze opnamen werden vervolgens over elkaar heen gedrukt in de kleuren cyaanblauw, purperrood (magenta), geel en grijs. Deze werkwijze wordt bij grafische reproductie nog altijd toegepast.

Deze techniek met deelnegatieven stond alleen kleuropnamen van onbeweeglijke voorwerpen toe, zoals reproducties van schilderijen, interieuropnamen, stillevens, reclameproducten e.d.

Met zijn resultaten op het gebied van de kleurenfotografie trok Zomer de aandacht van het grafisch bedrijf de firma Joh. Enschedé in Haarlem. Door zijn uitgebreide kennis van fotografische en grafische technieken ‘verstonden’ Zomer en de firma Enschedé elkaar uitstekend en dit resulteerde in een voor Zomer aantrekkelijk samenwerkingscontract, dat hem financieel door de moeilijke oorlogsjaren heen hielp. Eén of meer dagen per week ging hij naar Haarlem om te werken aan de realisering van een grafische reproductiemethode van kleuropnamen.

De firma Enschedé was bereid te investeren in Zomers vakmanschap. Zomer kreeg in 1952 een eigen studio op het Enschedé terrein, die hem vrij ter beschikking stond, ook als hij voor andere opdrachtgevers werkte. Driejaar later eiste een noodzakelijke bedrijfsuitbreiding zijn studioruimte op, maar Zomer kreeg een nieuwe ruimte aangeboden in een gebouw in de Korte Begijnestraat, juist buiten het Enschedé terrein. Deze nieuwe studio was niet alleen zeer ruim, maar had bovendien een trilvrije vloer en een glazen, verduisterbaar dak, kortom alle voorwaarden om professioneel te kunnen werken.

Nico Zomers fotografie – originelen zijn slechts in een beperkt aantal bewaard gebleven – kenmerkt zich door scherpte en perfectie, zowel in de opname als in de afdruk. Hij verafschuwde het ‘soft effect’; een sfeervolle foto kan ook met eerlijke middelen gemaakt worden, zoals Zomer liet zien in verschillende haarscherpe opnamen van een mistig landschap. Goede stofuitdrukking zag Zomer als de kracht van fotografie. Zijn composities zijn kernachtig: het oog vindt onmiddellijk het onderwerp. Deze concentratie op het hoofdmotief wordt bewerkstelligd door cameraopstelling en belichting. Met deze ingrediënten en goede smaak bouwde Zomer zijn foto’s op.

De foto’s die hij in opdracht maakte op locatie, bijvoorbeeld tijdens het productieproces in een bedrijf, tonen dikwijls close-ups, waarin ruwe materialen of werkende handen haarscherp in detail konden worden weergegeven. In zijn opdrachtenwerk was hij niet altijd in staat zijn eigen ideeën uit te werken, maar zijn fotografische opvattingen verloochende hij niet. Ook in zijn portretfotografie, een weinig door hem beoefende richting, en in zijn vrije werk – dikwijls natuuropnamen – komt zijn voorliefde voor gestoken scherpte en eenvoudige, rustige entourages tot uitdrukking.

Nico Zomer specialiseerde zich in een fotografische richting die nauw betrokken is bij de grafische industrie: reclame- en bedrijfsfotografie. Deze keus hing niet alleen samen met zijn achtergrond en opleiding, maar ook met zijn opvattingen over fotografie. Deze opvattingen zijn duidelijk af te leiden uit de techniek en vormgeving die hij hanteerde. Hij heeft ze bovendien zelf kernachtig geformuleerd in een in het Leidse Prentenkabinet bewaarde brief aan zijn vriend Meinard Woldringh dd. 18 september 1951: „Kunst? Nimmer. Hoogstens een klein kunstje, armetierig en zonder werkelijke levensvatbaarheid. Scheppende Fotografie? Stellig! Dat wil dus zeggen, en ik mag het zeggen, want tenslotte ben ik min of meer de geestelijke vader van deze benaming: géén klakkeloos projecteren van het geziene op een plat vlak, maar doordringen tot de essentie. De fotograaf moet geraken tot een synthese waardoor het gefotografeerde wordt opgeheven uit de sfeer van het – zonder meer – waarneembare.

Hiertoe staan hem voldoende middelen ter beschikking, waarvan de voornaamste zijn: de beeldbegrenzing, de verlichting van, zijn visie op het onderwerp (camerastandpunt-compositie) en de ‘toonaard’ waarin hij zijn product voordraagt.

De gebondenheid aan de materie, die de fotografie eigen is en die resulteert in waarheidsgetrouwheid, dwingt hem echter zich in de keuze van zijn onderwerpen méér beperkingen op te leggen dan de beeldende kunstenaars, die zich van een plooibaarder medium bedienen dan de cameralens vermag te zijn. Negeert hij deze voorwaarde, dan schiet hij zijn doel voorbij, doet het wezen van de Fotografie geweld aan en verliest zich in zin- en nutteloze experimenten, met op z’n best vermeende kunstmanifestaties als resultaat.” Nico Zomer zette zich met deze woorden af tegen de naoorlogse, naar abstractie en experiment zoekende fotografische stromingen die fotografie gemakkelijk opnieuw in het kielzog van de schilderkunst konden doen belanden, terwijl de Nieuwe Fotografie van de jaren dertig haar juist van deze knellende banden bevrijd had. Dr. Otto Steinert bracht in 1951 deze naoorlogse stromingen voor het eerst bijeen in de tentoonstelling ‘Subjektive Fotografie’. Binnen de kring van NFK-ers heersten verdeelde opvattingen over fotografie. Pim van Os bijvoorbeeld toonde zich een adept van de abstracte, experimentele stroming, maar Nico Zomer hield zich, zonder concessies te doen, aan de verworvenheden van de Nieuwe Zakelijkheid.

Direct na zijn opleiding in Berlijn vestigde Zomer zich als zelfstandig ondernemer in Amsterdam. Ondanks de crisistijd wist hij met zijn grote vakkennis toch betrekkelijk snel een naam op te bouwen en vonden bedrijven de weg naar zijn studio. De opdrachten liepen uiteen van reportages op locatie bij bedrijven tot fotografie van producten in de studio. Grote bedrijven als Hazemeyer en Stork, beide in Hengelo, de PGEM in Arnhem, de Utrechtse Electriciteits Mij., de Glasfabriek Leerdam en diverse scheepvaart maatschappijen waren in deze periode zijn opdrachtgevers. Zijn studio aan de Noorder Amstellaan was binnen driejaar te klein en werd verruild voor een groot pand aan de ie Constantijn Huygensstraat.

Kort na de oorlog kreeg Zomer een grote opdracht van de collectioneur Van Beuningen om zijn gehele kunstverzameling te fotograferen. Deze opdracht bezorgde Zomer later vergelijkbare opdrachten van verzamelaars uit het buitenland.

Voor spinnerij/weverij Van Heek & Co. maakte hij tien jaar lang kalenders, in kleur. Voor dit werk trok hij het hele land door om landschappen, steden en gebouwen te fotograferen.

In de tien jaren in vaste dienst bij de firma Enschedé vormde de voor de export zo belangrijke bloemenfotografie (met name bolbloemen) zijn voornaamste bezigheid. Daarnaast verzorgde hij voor Enschedé ook opdrachten van derden, zoals kalenders voor de KLM en reportages voor grote bedrijven.

Nico Zomer was nauw betrokken bij de oprichting van de eerste fotografische vakopleidingen in Nederland. Met het ingaan van de vestigingswet voor fotografen in 1940 werd het bestaan van een fotografische opleiding een wettelijke verplichting. Vooral dankzij de inspanningen van Carel Tirion, Jan Stokvis, Nico Zomer en Willy Schurman, werd de Nederlandse Fotovakschool in 1940 opgericht.

De Fotovakschool verzorgde slechts een schriftelijke cursus die het wettelijk minimum aan vakkennis verschafte, zodat de behoefte aan goed, aanschouwelijk onderwijs bleef bestaan. Dezelfde vakfotografen Tirion, Stokvis, Zomer en Schurman beijverden zich daarom voor een tweede onderwijsinstituut. Dit resulteerde in 1953 in de oprichting van de School voor Fotografie en Fototechniek, aanvankelijk een avondschool, maar vanaf 1957 ook een dagopleiding. Zomer bleef bemoeienissen houden met beide opleidingen door zitting te nemen in de besturen en in de examencommissie. Met doceren heeft hij zich niet beziggehouden.

De laatste fase in de fotografische carrière van Nico Zomer stond opnieuw in het teken van het fotografisch onderwijs. Na zijn vertrek in 1966 bij de firma Enschedé, ging hij als fotografisch adviseur werken bij de Famous Artists School in Amsterdam, een naar Amerikaans voorbeeld opgezette school. Men kon onderricht krijgen in verschillende vakken door middel van schriftelijke cursussen. Zomer was aangesteld om vragen van cursisten te beantwoorden en adviezen te geven. Hij was evenwel teleurgesteld over de werkwijze van de school. Hij besloot toen een punt achter zijn carrière als fotograaf te zetten. Nadien fotografeerde hij uitsluitend nog voor eigen plezier. De fotografie van Nico Zomer kan men het beste typeren als het werk van een naar perfectie strevende vakman die over een goede smaak beschikt. Van huis uit eerder een technicus dan een kunstenaar heeft hij zich niet laten verleiden tot het najagen van artistieke aspiraties die zijn fotografie en zijn opvattingen geweld zouden hebben aangedaan.

Nico Zomer heeft zijn fotografische sporen verdiend met zijn pionierswerkzaamheden in de kleurenfotografie in Nederland, met name voor gebruik in de grafische sector. Zijn grote technische kennis op het gebied van fotografische en grafische reproductie heeft de firma Enschedé een goede naam bezorgd in de Nederlandse drukkers- en uitgeverswereld. Decennia lang heeft Zomer ook zijn krachten gegeven aan de organisatie van het fotografisch onderwijs. Het is aan de onbaatzuchtige inzet van vakmensen als Zomer, Tirion, Stokvis en Schurman te danken dat er in Nederland wettelijk erkende vakopleidingen zijn gekomen.

Documentatie