Biografie

Beschouwing

Wie Gérald Van Der Kaaps lijsten van publicaties en exposities vergelijkt met zijn biografie zal tot de conclusie komen dat hier iets merkwaardigs aan de hand is. De korte biografie staat in geen verhouding tot de lange lijst van exposities en publicaties. Een jonge kunstenaar dus, met een betrekkelijk klein oeuvre en een zeer hoog rendement. Dit typeert de rol die Kaap zich heeft toegemeten: niet zozeer van kunstenaar of fotograaf, maar van ‘Showman of the Arts’. Een mentaliteit die in Nederland weinig weerklank vindt, in tegenstelling tot in New York en de Amerikaanse West Coast. Door een Amerikaanse criticus werd deze mentaliteit aangeduid als ‘the aesthetics of cute’: een soort artistiek bellenblazen, met ‘leuk’ en ‘snel’ als sleutelwoorden. Kunstenaars die zich deze werkwijze eigen hebben gemaakt presenteren hun werk meestal als een sceptisch commentaar op de serieuze, expressionistische moderne kunst. Maatschappijkritische motieven spelen daarbij, ondanks ‘wishful thinking’ van veel Amerikaanse critici, nauwelijks een rol. De bedoeling van zulke kunstenaars is zeker niet om zich te onttrekken aan het officiële circuit van galeries en tijdschriften; sommigen, zoals Robert Longo zijn daar al ver in doorgedrongen en behoren op het ogenblik tot de best betaalde kunstenaars. Men gebruikt in dit verband graag het woord ‘ironie’, dat zoveel betekent als ‘bewuste deelname zonder stellingname’.

Deze mentaliteit is ook bij Gérald Van Der Kaap te vinden. Het uitgeven van het blad ZIEN, het organiseren van exposities, het uitbrengen van een lp of het maken van fotowerken, al dan niet in samenwerking met anderen: voor Kaap heeft het allemaal dezelfde waarde. Het tijdschrift ZIEN typeert het duidelijkst zijn anti-individualistische houding in het maken van kunst. Deze is vooral merkbaar vanaf het vierde nummer; vanaf dat nummer wordt gestreefd naar een zo groot mogelijke eenheid tussen vormgeving (Gerard Hadders) en inhoud, samengebracht onder een ‘thematische’ noemer: Entertainment Issue!, Peter Pan 1985 issue!. De bedoeling is dat het tijdschrift op die manier als een kunstwerk op zich wordt beschouwd.

Eveneens in samenwerking met anderen organiseert Gérald Van Der Kaap zijn overige activiteiten: een fotokunstwerk, waarvan de voorstelling in elkaar gezet is door twee bevriende kunstenaars; een lp met muzikale bijdragen van Peter van de Klashorst, Robert Longo en anderen. Kaap is niet alleen de public relations manager achter zijn eigen werk, het onderhouden van public relations maakt deel uit van het werk. Dat bepaalt de weg die hij voor zichzelf heeft uitgestippeld in de kunst.

Het begin van Kaaps carrière als ‘Dutch Master of Camp’ ligt in het project Fronto dat hij in 1980-’81 uitvoerde, samen met Martin Thomas. Het bestaat uit een twintigtal foto’s gemaakt op een reis langs Europese tuinen: Berlijn, Praag, Hamburg, Wenen etc. In dit project wordt al de toon gezet van het meer recente werk. De naam van het project, Fronto, is ontleend aan de naam van een Romeinse redenaar en de ondertitel aan diens geschriften: LaudeFumi et Pulveris: de Lof van Rook en Stof. Deze titel kenmerkt Kaaps inmiddels gevestigde voorkeur voor de meest onaanzienlijke grondstoffen, gepresenteerd in een entourage van mysterie, pracht en diepzinnigheid. Rook en stof, minimaler kan het niet. De serie bestaat uit cibachrome kleurendrukken van de meest onooglijke hoekjes en prullen, gevat in sierlijke passe-partouts waar tekstfragmenten op te lezen zijn. Presentatie is van nu af alles; alle betekenis wordt gereduceerd tot totale willekeur, hetgeen in uitlatingen van makers van dit soort werk veel nadruk krijgt. „Kiezelsteentjes zijn mooier dan prinsessen” (Rommert Boonstra), een speelgoedvisje wordt uitverkoren „omdat het me zo verbaasd aankeek” (Henk Tas), een poppetje wordt twee keer gebruikt omdat het een duur poppetje was, „dat het wel waard was om twee keer te gebruiken” (Gérald Van Der Kaap). Deze speelgoedwinkeliconografie is sterk vertegenwoordigd in de zes geënsceneerde foto’s die Kaap twee jaar later maakte. Over de totstandkoming van die fotografieën is Kaap zeer expliciet in een interview rond dezelfde tijd in Elseviers Magazine. Over de foto getiteld Debilitar: „Het woord Debilitar kwam ik bij toeval tegen in een zetproef van een Italiaanse letterontwerper.(…) Debilitar betekent: de Verzwakte. Het poppetje heeft een verminkt hoofd. Bij het poppetje heb ik een mooie achtergrond geschilderd; en omdat ik net de open haard in mijn appartement had afgebroken, heb ik die ook gebruikt, bespoten met kopertoon en hamerslaggrijs, waardoor een fijne ruïne ontstond.(…) Om het tot een meesterwerk te maken heb ik twee engeltjes van Rafaël uit het boek Eeuwige Schoonheid gescheurd, die op Debilitar schieten. Alles uit mijn omgeving wordt ten nutte gemaakt. Ik had eerst ook een fallus in deze foto liggen, want natuurlijk gaat al mijn werk over het verlangen naar vrouwen, maar die heb ik er uit gehaald.” Dit citaat geeft Kaaps artistieke mentaliteit heel treffend weer: de ostentatieve nadruk op toeval en willekeur, met een ironische knipoog naar de Grote Kunst, en de onontbeerlijke referenties aan de porno. Allemaal ingrediënten die te vinden zijn in de New Yorkse East Village waar pose en ironie de plaats innemen van de officiële Kunst. Sinds 1983 beweegt Kaap zich, met compagnon Peter van de Klashorst, regelmatig in die kringen; samen hebben ze inmiddels een etage in New York gehuurd. In Nederland vindt deze mentaliteit vooral in Rotterdam enige weerklank, bijvoorbeeld bij Lydia Schouten en het ontwerperscollectief Hard Werken. Kaaps project, Kaaps Mona Lisa, toont totnogtoe de duidelijkste sporen van ‘the aesthetics of cute’: een zeer zware, roze bespoten lijst opgebouwd uit wormachtige slierten. Deze lijst omvat een perspexplaat waarachter pornografische teksten te zien zijn, die het gezicht van Mona Lisa vormen. Vorm en titel van het werkstuk zijn ontleend aan de Mona Lisa van Marcel Duchamp, naast Gilbert & George, een van Kaaps grote voorbeelden. Hun esthetisch relativisme is bij hem een doelbewust opportunisme geworden; een voortdurend wisselen van stijl en aanpak, afhankelijk van hoe de wind waait. Zo’n werkwijze is minder makkelijk vol te houden dan het lijkt, zoals blijkt uit het werk van veel van zijn Amerikaanse collega’s, die er nogal eens toe neigen hun werk meer gewicht te geven, zodra het officiële erkenning heeft gekregen.

Documentatie