Biografie

.

1936	Op 19 maart wordt Maria Jozefa Theresia Bos geboren in Alkmaar. Op elfjarige leeftijd verhuist zij naar Rotterdam.
1953-’55	Maria volgt een opleiding tot kleuterleidster.
1955-’64	Zij werkt als kleuterleidster in Bleiswijk en Rotterdam.
1962	Maria trouwt met J.B.M. (Sjef) Toby, beeldend kunstenaar in Rotterdam.
1973-‘80	Haar leven neemt in deze periode een andere wending, doordat zij kanker krijgt. Haar grote hobby, wandkleden maken, wordt haar fysiek te zwaar en zij vindt een levenstaak in het fotograferen van haar directe omgeving, de Rotterdamse wijken het Oude Noorden en Crooswijk.
1979	Naar aanleiding van een expositie van haar foto’s in Gallery 3001 in de wijk het Oude Noorden krijgt de fotografe een opdracht van het Gemeentearchief van Rotterdam om een reportage binnenshuis te maken bij bewoners van Crooswijk en het Oude Noorden.
1980	Vanaf oktober is Maria om gezondheidsredenen niet meer in staat te fotograferen.
1984	Na een slopende ziekte van ruim tien jaar sterft Maria Toby-Bos op 8 oktober in Rotterdam.

Beschouwing

Maria Toby leerde de beeldende mogelijkheden van fotografie kennen toen zij met een camera de buurt waar zij woonde in trok om de leefgewoonten en -omstandigheden van de voornamelijk uit buitenlanders bestaande bevolking vast te leggen. Zij deed dit in het begin louter voor eigen plezier, maar naarmate het werk vorderde, werd het meer dan een persoonlijke hobby. Opgegroeid in een milieu waarin cultuur ruime aandacht kreeg – haar vader was architect – vond Maria haar hobby’s in creatieve bezigheden: zij begon met het maken van wandkleden, daarna ging zij fotograferen en op het laatst van haar leven ‘boetseerde’ zij poppen van papier-maché en beschilderde deze.

De eerste beginselen van de fotografische technieken leerde Maria van haar echtgenoot, Sjef Toby, die tijdens zijn opleiding aan de Rotterdamse Akademie voor Beeldende Kunsten onder andere had leren fotograferen en afdrukken. Voor een beter begrip van de techniek volgde Maria bovendien een cursus fotografie van de Leidse Onderwijs Instellingen, maar het werkelijke fotograferen, dat wil zeggen ‘zien’ leerde zij zichzelf. Zij ondervond daarbij stimulerende invloed van vriendin en collega Marrie Bot, met wie zij veel over haar werk sprak. Ook liet zij zich inspireren door diverse fotoboeken; vooral de foto’s van Walker Evans en Diane Arbus maakten diepe indruk op haar.

Na een periode van experimenteren met technieken (waaronder het maken van fotogrammen) en zoeken naar geschikte onderwerpen, zowel op reis als in Nederland, vond Maria uiteindelijk de fotografische richting die haar het meest boeide: de sociaal-documentaire reportagefotografie. In haar eigen omgeving, de Rotterdamse buurten Crooswijk en het Oude Noorden, ging zij de straat op om te fotograferen wat haar aandacht trok. Tijdens dit werk ontstond het besef dat de huizen, straten, mensen en taferelen die zij vastlegde, binnen afzienbare tijd door sanering tot het verleden zouden behoren en deze gedachte spoorde Maria aan het buurtleven systematisch in foto’s te documenteren. Daarbij ging haar aandacht meer uit naar de bewoners dan naar de architectonische staat van de huizen of de verloedering van de straten. Vooral met de kinderen in de wijk maakte zij snel contact; haar ervaring als kleuterleidster heeft haar daarbij ongetwijfeld geholpen.

Maria Toby’s documentaire fotowerk trok de aandacht van het Rotterdamse Gemeentearchief. Deze instantie was evenzeer als Maria geïnteresseerd in een documentatie van de oude stadswijken, voordat zij onder de slopershamer zouden verdwijnen. Het Gemeentearchief vroeg Maria om haar werkzaamheden in haar omgeving uit te breiden en de bewoners van de wijken ook binnenshuis te gaan fotograferen. Deze stimulans gaf haar de kracht om, ondanks het toenemend ongemak van haar ziekte, diverse reportages binnenshuis te maken. Door haar fotografische werkzaamheden in de buurt en actieve deelname aan het wijkcomité had zij vele goede contacten opgebouwd en was zij welkom bij de bewoners die zij wilde fotograferen. Deze laatste reportages behoren in de ontwikkeling van Maria Toby’s fotografie tot haar beste werken en stralen een warm medeleven uit die de meestal aanwezige afstand tussen fotografe en gefotografeerden overbrugt.

Maria had ook plannen een reportageserie te maken over kleine middenstanders: kleinschalige bedrijfjes waar de baas tevens de belangrijkste werknemer is. Alleen een fotoserie over een kleermakersbedrijfje heeft zij van dit voorgenomen project kunnen uitvoeren.

Maria Toby maakte haar documentaire reportages in zwart-wit voornamelijk met een Rollei 35-kleinbeeldcamera. Deze lichtgewicht camera met een zeer stille sluiter prefereerde zij meestal boven haar Nikon camera. Bovendien wekte zij graag de indruk een amateur te zijn, waardoor mensen op straat zich gemakkelijker en met minder gêne lieten fotograferen. Zij had behoefte aan de abstraherende grafische werking die in zwart-wit zo goed te bereiken is. Vooral Maria’s laatste fotowerk trekt sterk de aandacht; zij koos camerastandpunten dicht bij haar onderwerp, waardoor haar betrokkenheid tot uitdrukking komt. Toch hield zij voldoende afstand om sensatiebeluste nieuwsgierigheid te vermijden. Geen moment verliezen de geportretteerden hun waardigheid.

In Maria’s fotografische ontwikkeling is een snel stijgende lijn waarneembaar in zowel de technische als de esthetische kwaliteit van haar werk. Haar hoogtepunt had zij wellicht nog niet bereikt, maar zeker wel het niveau waarop het werk van een fotograaf in aanmerking komt voor een bredere maatschappelijke aandacht. Maria Toby’s fotografisch werk is te plaatsen in de traditie van de naoorlogse ‘human-interest’ reportagefotografie. Zij trad haar onderwerpen onbevangen en met respect tegemoet, fotografeerde zelden ‘candid’ en toonde in haar werk een sociale aandacht die vooral gericht was op de mens en de positieve kanten van zijn bestaan. Haar oeuvre zal buiten onze landsgrenzen geen aandacht trekken, maar is in zijn locale context een waardevol historisch document en in ruimer verband een indringend beeld van een marginale levensomgeving.

Documentatie