Biografie

Beschouwing

Alexandrine (Alexine) Tinne moet een ietwat excentrieke, zeer bemiddelde Haagse jongedame zijn geweest. Door haar gewelddadige dood hebben legenden en fantasieën over haar steeds wildere vormen aangenomen. Zo deed in menige Haagse salon het verhaal de ronde dat Alexine’s reislust het gevolg was van een ongelukkige liefde voor de zoon van Willem III of voor een Duitse diplomaat. Ook wordt zij een van de eerste vrouwelijke ontdekkingsreizigers genoemd. Haar naam wordt vermeld door collega’s van formaat als Livingstone, Von Heuglin, Rohlfs, Nachtigal en Duveyrier.

Zelf zag zij zich uitsluitend als toeriste reizend naar de witte plekken op de landkaart. De roep van het Oosten klonk in die jaren sterk. Fotografen als Maxime du Camp en Francis Frith waren van hun reizen in het Nabije Oosten teruggekomen met vele opnamen, die gepubliceerd werden in 1851 en 1860. Omstreeks 1870 organiseerde reisbureau Thomas Cook als een der eersten toeristische groepsreizen naar het Nabije Oosten.

Alexines tochten met haar moeder en tante waren grootse expedities: tweeëndertig kisten Haags meubilair gingen mee en anderhalve ton kralen als ruilmiddel; een Tinne-karavaan omvatte soms 105 kamelen. De dames Tinne konden zich deze luxe permitteren dankzij het kapitaal dat Alexine’s vader als West-Indisch planter bijeengebracht had. Alexine’s moeder, Henriëtte Tinne, arrangeerde alles, trof vrijwel alle voorbereidingen voor de reizen en legde de ervaringen in brieven en dagboeken vast.

Alexine is in latere verhalen tot een halve heilige gemaakt, omdat zij zich geschokt toonde over de slavenhandel en een aantal negers vrijkocht, die aan haar persoonlijk gevolg waren toegevoegd. Clara Eggink heeft echter afgerekend met dit geïdealiseerde beeld. Alexine Tinne is in haar ogen dan wel onafhankelijk en intelligent, maar snapt van de oosterse toestanden niets, gedraagt zich egoïstisch, heerszuchtig en verkwistend. Volgens Brummelkamp en Jongmans is Clara Eggink daarin echter te ongenuanceerd. Over het belang van haar bijdragen tot de kennis van de geografie, etnografie en botanie zijn de meningen verdeeld.

Het is waarschijnlijk wel de reputatie van haar rijkdom die de oorzaak werd van haar dood, toen de karavaan op weg was van Tripoli naar het gebied van de Nijl.

Naast de faam van ontdekkingsreizigster en vechtster tegen de slavenhandel is Alexine ook bekend als een van de eerste en beste amateurfotografen. Deze faam is voornamelijk gebaseerd op een aantal Haagse topografische foto’s uit de jaren 1860 en 1861, vlak voor haar tweede tocht naar Egypte. Zij maakte haar opnamen van paleizen, herenhuizen en lanen voornamelijk in de omgeving van haar ouderlijk huis aan het Lange Voorhout, het meest representatieve gedeelte van Den Haag. Op 5 september 1861 schonk Alexine vierentwintig foto’s aan de Vereeniging ter beoefening van de geschiedenis der Stad ‘s Gravenhage. Deze collectie is later overgegaan naar het Gemeentearchief van Den Haag.

Niet alleen als historisch-documentair materiaal zijn deze foto’s interessant, maar ook vanwege Alexine’s fotografische visie. Haar voorkeur gaat uit naar onderwerpen met bijna grafische lijnen, zoals de kale bomen van het Voorhout of het Haagse Bos; het is niet zozeer de herkenbaarheid van de plek, alswel het lijnenspel van de boomtakken en hun schaduwen dat haar boeit. Ook de in een licht-donkerwerking verkregen plastiek in architectuuropnamen heeft haar aandacht. De daarbij gekozen camerastandpunten brengen evenwicht en rust in de foto’s. Uit de wijze waarop Alexine de compositie van haar foto’s bepaalt, het perspectivisch verloop van lijnen behandelt en met vlakverdeling en licht-donker contrasten diepte weet te suggereren, kan men zien dat zij enig tekenonderricht heeft genoten. Opnamen als bijvoorbeeld de foto van het Toernooiveld met op de achtergrond het Mauritshuis of die van het Noordeinde – zoals de meeste van haar foto’s vermoedelijk in de middag genomen, want de schaduwen lopen bijna steeds van west naar oost – getuigen van gevoel voor en kennis van vlakverdeling en ruimtewerking. In de schaduw gelegen gebouwen of bomen, groot in beeld op de voorgrond, dienen als repoussoir, terwijl het eigenlijke onderwerp van de foto meer naar achter in het zonlicht baadt. In al haar foto’s maakt Alexine een weloverwogen gebruik van de meest specifieke eigenschappen van fotografie: spelen met licht en lijnen.

Fotografie was in die tijd nog geen vak dat men zich gemakkelijk eigen maakte. Dat Alexine er zeker problemen mee had, schrijft zij in een ongedateerde brief aan haar nichtje: ‘car je photographe moi-meme maintenant et les tribulations que cela donne sont quelquechose d’incroyables.’ Wie haar in de technieken van de fotografie inwijdde, is niet bekend. In Den Haag waren in die tijd reeds enige professionele fotografen werkzaam, van wie zij het vak geleerd zou kunnen hebben: de gebroeders Delboy, de familie Hille en J.H. Buckmann. In 1860 kwam bij de firma Couvee in Den Haag het ‘Photographisch Album van ‘s Gravenhage en Schevingen’ uit met twaalf foto’s de firma Hille. Enkele foto’s uit dat album vertonen grote overeenkomst met die van Alexandrine Tinne. In de foto’s van Alexandrine is het licht-schaduwspel echter meestal net iets geraffineerder.

Alexandrine maakte gebruik van het in 1851 door F. Scott Archer ontwikkelde collodiumprocédé. Dankzij deze vinding waren de belichtingtijden aanzienlijk teruggebracht. Het enige nadeel van dit procédé was dat men de negatieven vlak voor de opname moest prepareren. Deze methode was bijzonder lastig voor buitenopnamen, daar men een donkere kamer in de buurt moest hebben om de platen te gieten en later te ontwikkelen.

Tijdgenoten van Alexine Tinne wisten te melden dat zij haar foto’s maakte en afwerkte met behulp van een donkere kamer, die in een koets was gemonteerd. Tinne liet koetsier en palfrenier de zware negatieven (36×45 cm) behandelen. Volgens overlevering is de koets die te zien is op een meermalen gepubliceerde foto van het Voorhout het rijtuig dat zij op haar fototochten meenam. Het is echter de vraag of zij de opnamen die zij in de buurt van haar woonhuis maakte, niet gewoon thuis prepareerde en afwerkte. De Amsterdamse fotograaf Jacob Olie behandelde zijn collodiumplaten ook thuis. De negatieven van het Haagse Bos, het duin bij de Beeklaan en het Stedelijk Badhuis te Scheveningen zullen waarschijnlijk wel in de koets afgewerkt zijn. Misschien waren de Haagse foto’s echter voor Alexine zozeer een oefening voor het fotograferen op reis, dat zij ook de mogelijkheid van een rijdende donkere kamer in de oefening betrok.

De ontdekking van het collodiumprocédé was een belangrijke stimulans voor reizende fotografen. Tegenover het bezwaar van het natte werk stond het voordeel van de sterk verkorte belichtingstijd. Alexine zal vermoedelijk deze methode op reis ook gebruikt hebben. In de brieven en dagboeken van Henriëtte wordt herhaaldelijk melding gemaakt van Alexine’s fotografische activiteiten. Maar hoewel zij in Afrika altijd een toestel bij zich had, hebben blijkbaar van haar Noord-Afrikaanse reizen slechts enkele foto’s de tijd overleefd. Misschien is dat te wijten aan de hitte. Uit beschrijvingen van de Engelse fotograaf Francis Frith zijn de moeilijkheden van het fotograferen in Egypte bekend; door te grote hitte kon bijvoorbeeld het collodium gaan koken.

Vreemd genoeg zijn er in de nalatenschap van Alexine geen foto’s van piramiden en woestijnlandschappen teruggevonden, onderwerpen die haar erg aanspraken. Het zijn vooral opnamen van haar gezelschap. Sommige foto’s zijn visitekaartportretten van haar Arabisch personeel met aan de achterzijde adressen van fotografen in Napels, Malta en Algiers. In een brief uit 1865 vertelt Alexine dat zij met haar Arabieren in Napels opzien baarde en dat de plaatselijke fotograaf vroeg of hij portretten van hen mocht maken. Andere opnamen van Alexine met haar gezelschap moeten tijdens haar verblijf in Algiers zijn gemaakt, daar de bemanning van haar schip, De Meeuw, er op voorkomt. De twee afgebeelde ‘Equipage au desert’-opnamen tonen een opmerkelijke overeenkomst in de opstelling van de groep. Het is bekend dat Alexandrine de bemanningsleden van haar jacht liet kleden als bedoeïenen en hen lessen in kameelrijden liet nemen. Vervolgens heeft zij van de opmerkelijke veranderingen in het leven van deze zeelieden ‘tableuax vivants’ gemaakt. Er is een andere opname bekend ‘Equipage a bord’, waarin dezelfde mannen poseren met een zeil op de achtergrond alsof zij zich op een schip bevinden. Het formaat van deze foto’s is heel anders dan van Alexine’s Haagse foto’s. Waarschijnlijk gebruikte zij op reis een andere type camera.

Documentatie