Biografie

Beschouwing

Het fotografisch ambacht werd Huizinga in eerste instantie onderwezen door Ir. J. van Dijk in Amsterdam, naar men zegt een lastige leermeester, maar een uitstekend vakfotograaf. Van Ojen, zijn volgende leermeester was een gerenommeerde Haagse vakfotograaf, die zich vooral specialiseerde in architectuurfotografie. In deze twee ateliers leerde hij de technische aspecten van de fotografie feilloos beheersen.

Huizinga’s eigen studio voor bedrijfsfotografie in Den Haag was kenmerkend voor een tijd waarin fotografen zich begonnen te specialiseren. De folders die hij rondstuurde met „Een goede foto stelt uw zaak in het juiste licht”, getuigden van zijn besef van de groeiende commerciële mogelijkheden voor de fotografie. Hij leverde zijn klanten – veelal lokale bedrijfjes – goed verzorgde foto’s, perfect belicht en harmonisch van compositie. Vooral in het fotograferen van glas en glanzende metalen toonde hij zich een vakman. Een enkele keer waagde hij zich aan een meer experimentele compositie, maar doorgaans koos hij voor een evenwichtige en rustige beeldopbouw.

Helaas miste hij het benodigde commerciële inzicht voor een goede bedrijfsvoering en omstreeks 1938 moest hij zijn atelier sluiten om aan een faillissement te ontkomen. Na dit avontuur als zelfstandige werkte hij bij diverse grote bedrijven, aan welke hij hetzelfde kwaliteitswerk leverde. In mei 1940 kwam daar abrupt een einde aan. De Rotterdamse Koolhovenfabrieken, waar hij toen werkzaam was, werden gebombardeerd en daarbij ging al zijn fotografische apparatuur verloren – op een Leica na, die hij toevallig mee naar huis had genomen.

In zijn volgende vaste betrekking bij de Nederlandsche Vereeniging voor Luchtbescherming lag het werk in het verlengde van zijn bedrijfsfotografie. Voor het tijdschrift Luchtgevaar, dat de Vereniging maandelijks uitgaf, maakte hij veelal foto’s van instructieve aard: laten zien hoe woningen verduisterd moesten worden, hoe men noodverbanden aan moest leggen e.d. Hiervoor maakte hij soms gebruik van table-top fotografie: met miniatuurfiguurtjes zette hij scènes in elkaar en gefotografeerd met een macro-lens leek de gebeurtenis levensgroot. Huizinga toonde zich zeer inventief op dit gebied. Een in 1947 uitgegeven boekje over dit onderwerp is dan ook aan hem opgedragen. Een tweede aspect van het Luchtbeschermingswerk had een luguber karakter: wanneer ergens op Nederlandse bodem een bom was ingeslagen, moest Huizinga erheen om de gevolgen en de schade vast te leggen. Met deze opdracht bezocht hij onder andere de volgende steden: Amsterdam, Rotterdam, Gouda, Haarlem, Delft, Nijmegen en Delden. De daar gemaakte opnamen tonen voornamelijk ruïnes van huizen. Een uitzondering is de reportage over Haarlem, waar hij veel mensen heeft gefotografeerd.

In Den Haag, waar Huizinga woonde, vonden in 1942 ingrijpende gebeurtenissen plaats. Voor de aanleg van de kustverdediging (Atlantikwall) werden diverse Haagse woonwijken afgebroken. Huizinga’s eigen huis en zijn ouderlijk huis vielen onder de sloophamer. Vanaf die tijd ging hij intensief het leven onder de Duitse bezetting fotograferen. In 1940 en 1941 had hij al eens 9 enkele straatbeelden gefotografeerd, maar vanaf eind 1942 ging hij systematisch te werk. Voor het clandestien fotograferen van de huizenafbraak ontwikkelde hij een speciale techniek. Hij verborg zijn Leica in een kaaskistje, waarop in een schuine band het woord ‘komeet’ stond. De ‘o’ had hij uitgezaagd en daarvoor in de plaats kwam de lens van de Leica. Tevens bracht hij een mechanisme aan om de sluiter op een onopvallende wijze te kunnen ontspannen. Huizinga fotografeerde veel vanaf de fiets: dikwijls is onderin het beeld een gedeelte van zijn fietsstuur te zien. In de loop van de bezettingstijd ontwikkelde hij zich van de secuur werkende bedrijfsfotograaf tot een snel opererende illegale reportagefotograaf. Bij actuele gebeurtenissen, zoals Dolle Dinsdag of bepaalde evacuaties was Huizinga op de juiste tijd en op de juiste plaats aanwezig. Toen in de hongerwinter de elektriciteit voor particulieren werd afgesloten, bouwde Huizinga een vergroter die met zonlicht kon werken, zodat hij zijn fotografische activiteiten kon voortzetten. Ook in deze oorlogstijd is Huizinga’s techniek die van een vakfotograaf gebleven. Ondanks de moeilijke en gevaarlijke omstandigheden waaronder hij werkte, leverde hij technisch goed werk af.

In de winter van 1944-’45 maakte hij een indrukwekkende reportage van de Hagenaars die bij gebrek aan brandstof hun stad sloopten. Tot en met de bevrijding maakte hij ongeveer 750 opnamen van het dagelijks leven in Den Haag. Na de oorlog selecteerde hij het beste materiaal, ongeveer 420 foto’s, en stelde zeventien series met de volgende thema’s samen: de afbraak van de stad, het kappen van het Haagse Bos, de evacuatie van Wassenaar en Marlot, gebouwen in gebruik bij de Duitsers, vervoermiddelen, Dolle Dinsdag, brandstofnood, voedsel, de Scheveningse Bosjes, V-2 inslagen, vuilafvoer, straatlectuur, de intocht van de Canadezen en de Prinses Irene Brigade, het wegtrekken van de Duitsers, na de bevrijding, de intocht van de koningin en tenslotte de honger. De serie over de honger is de enige serie die Huizinga in opdracht heeft gemaakt. De opdrachtgever was het Plaatselijk Interkerkelijk Bureau ‘s Gravenhage en Omstreken, die met deze reportage de regering in Londen de ernst van de hongersnood in West-Nederland wilde doen inzien. De tekst bij de reportage werd verzorgd door B. Hunningher (destijds een leraar Nederlands en later hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam). De reportage had een medisch karakter, maar toonde daarbij de trieste woonomstandigheden van door koude en honger geteisterde gezinnen en alleenstaanden. Nog voor de bevrijding arriveerde de reportage in Engeland en werd daar gepubliceerd in het Londense Vrij Nederland.

Pas de laatste jaren zijn Huizinga’s oorlogsfoto’s in wijder kring bekend geworden. Voor die tijd was hij alleen bekend als bedrijfsfotograaf. Toen zijn weduwe in 1980 zijn fotoarchief aan het Prentenkabinet van de Rijksuniversiteit te Leiden schonk en dit Huizinga’s complete oorlogswerk bleek te bevatten, werd hij als het ware herontdekt.

In diverse andere steden werd tijdens de bezettingsjaren gefotografeerd. De Ondergedoken Camera, een min of meer georganiseerde groep fotografen in Amsterdam, is nationaal en internationaal bekend geworden. Menno Huizinga was niet aangesloten bij een vereniging of een beweging en dat maakt zijn prestatie tot iets bijzonders. Hij fotografeerde voor zichzelf, de foto’s van Den Haag kwamen tot stand als een eenzaam avontuur. Door zijn gedrevenheid bleef een beeld van het dagelijkse leven tijdens de bezetting bewaard, dat als een ‘document humain’ blijft voortbestaan. Het integere karakter van Huizinga’s foto’s – nimmer uit op effectbejag – draagt daartoe in grote mate bij.

Documentatie